İç Moğolistan

Çin'in kuzeydoğusunda özerk bölge

İç Moğolistan (Basitleştirilmiş Çince: 内蒙古; Geleneksel Çince: 內蒙古; pinyin: Nèi Měnggǔ; Moğolca: ᠦᠪᠦᠷᠮᠣᠩᠭᠣᠯ Övör Mongol) ya da resmî adıyla İç Moğolistan Özerk Bölgesi, Çin Halk Cumhuriyeti'ne bağlı bir özerk bölge. Ülkenin kuzey ve kuzeydoğusunda bulunur. Kuzeyde Moğolistan, doğuda Heilongjiang, Jilin ve Liaoning, güneyde Hebei, Şansi ve Şensi yönetim bölgeleri ile Ningxia özerk bölgesi, batıda da Gansu yönetim bölgesi ile çevrilidir. Yüzölçümü 1.183.000 km², yönetim merkezi Huhhot'tur. Nüfus; 24.049.155 (2020).[1]

İç Moğolistan Özerk Bölgesi
Çince : 内蒙古自治区      
Nèi Měnggǔ Zìzhìqū
Moğolca : ᠥᠪᠥᠷᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠤᠨᠥᠪᠡᠷᠲᠡᠭᠨᠵᠠᠰᠠᠬᠤᠣᠷᠣᠨ
Övör Mongolyn Öörtöö Zasax Oron
Kısaltmalar: NM / 蒙  (pinyin: Méng)
İç Moğolistan bu haritada renklendirilmiştir.
Adın kökeni
İdari birim türü Özerk bölge
Başkenti Huhhot
En büyük şehriBaotou
ÇKP Komitesi Sekreteri Hu Chunhua
Vali Bu Xiaolin
Yüzölçümü 1.183.000 km² (3.)
Nüfusu (2004)
 - Nüfus yoğunluğu
24.049.155[1] (23.)
20.2 kişi/km² (28.)
GSYİH (2009)
 - kişi başına
CNY 972.6 milyar (15.)
CNY 37,287 (7.)
İGE (2008) 0.803 (yüksek) (13.)
Başlıca etnik gruplar
İl düzeyi 12
İlçe düzeyi 101
Belde düzeyi 1425
ISO 3166-2 CN-NM
Resmî websitesi
http://www.nmg.gov.cn (Çince(Çince)

Adı değiştir

"İç Moğolistan", günümüz Moğolistan devleti ile Tuva Cumhuriyeti'ni kapsayan "Dış Moğolistan" (Çince: 外蒙古; pinyin: Wài Měnggǔ) kavramından farklıdır.[dipnot 1] "İç" ile "Dış Moğolistan", tarihî olarak Çing Hanedanı (1635–1911) kontrolü altındaki topraklara bağlı olup birbirinden ayrı yönetilen iki farklı idari bölge şeklindeydiler. Tarihî Dış Moğolistan bölgesinin Çin yönetiminden çıkmasından sonra, hâlen Çin yönetimi altındaki İç Moğolistan bölgesine "İç Moğolistan" denilmeye devam edildi.[dipnot 2] Günümüz Çin Halk Cumhuriyeti'nde, Sincan Uygur Özerk Bölgesi veya Tibet Özerk Bölgesi gibi yerel nüfusun büyük kısmını etnik azınlıkların oluşturduğu bölgeler gibi, bu bölge de özerk bölge statüsüne sahiptir ve bölgenin tam resmî adı İç Moğolistan Özerk Bölgesi'dir (Çince: 内蒙古自治区; pinyin: Nèi Měnggǔ Zìzhìqū; Moğolca: ᠥᠪᠥᠷᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠤᠨᠥᠪᠡᠷᠲᠡᠭᠨᠵᠠᠰᠠᠬᠤᠣᠷᠣᠨ, Övör Mongolyn Öörtöö Zasax Oron). Bölgedeki etnik Moğolları Temsil Edilmeyen Milletler ve Halklar Organizasyonu'nda temsil eden delegasyon tarafından "Güney Moğolistan" (İngilizce: Southern Mongolia) şeklinde adlandırılır.[2]

Tarih değiştir

İç (güney) ve Dış (kuzey; bugünkü Moğolistan) 17. yüzyıldan bu yana ayrı birimlerdir. İç Moğolistan, Çin'in kurulmasından (1949) iki yıl önce, bölgeyi denetimleri altında tutan komünistler tarafından özerk bölge ilan edildi. 1969'daki Çin Kültür Devrimi'nin hemen ardından bir düzenlemeyle sınırları değiştirilerek toprakları daraltıldı. Bu düzenleme 1979'da iptal edildi ve bölge tekrar eski sınırlarına kavuştu.

İdari yapılanma değiştir

İç Moğolistan 12 farklı il düzeyi bölümden oluşur:

İç Moğolistan Özerk Bölgesi'nin İdari Bölümleri
Bölüm kodu[3] İsim Çince
Moğolca
Hanyu Pinyin
Moğolca harf çevirisi
Alan
(km2)
Nüfus
(2020 Nüfus
Sayımı)[1]
Merkez İlçe düzeyi bölümler[4]
Semtler İlçe düzeyi şehirler İlçeler Sancaklar Özerk sancaklar
150000 İç Moğolistan
Özerk Bölgesi
内蒙古自治区
 
Nèi Měnggǔ Zìzhìqū
Öbür mongγol-un
öbertegen zasaqu orun
1.154.552,33 24.049.155 Huhhot Şehri 23 11 17 49 3
İl düzeyi şehirler
150100 Huhhot Şehri 呼和浩特市
  
Hūhéhàotè Shì
Kökeqota
17.186,12 3.446.100 Xincheng Semti 4 4 1
150200 Baotou Şehri 包头市
  
Bāotóu Shì
Buγutu qota
27.571,17 2.709.378 Jiuyuan Semti 6 1 2
150300 Wuhai Şehri 乌海市
  
Wūhǎi Shì
Üqai qota
1.668,64 556.621 Haibowan Semti 3
150400 Chifeng Şehri 赤峰市
  
Chìfēng Shì
Ulaγanqada qota
86.915,58 4.035.967 Songshan Semti 3 2 7
150500 Tongliao Şehri 通辽市
  
Tōngliáo Shì
Tüngliyou qota
58.861,55 2.873.168 Horqin Semti 1 1 1 5
150600 Ordos Şehri 鄂尔多斯市
  
È'ěrduōsī Shì
Ordos qota
86.881,61 2.153.638 Kangbashi Semti 2 7
150700 Hulunbuir Şehri 呼伦贝尔市
  
Hūlúnbèi'ěr Shì
Kölön buyir qota
252.777,38 2.242.875 Hailar Semti 2 5 4 3
150800 Bayan Nur Şehri 巴彦淖尔市
  
Bāyànnào'ěr Shì
Bayannaγur qota
65.139,66 1.538.715 Linhe Semti 1 2 4
150900 Ulanqab Şehri 乌兰察布市
  
Wūlánchábù Shì
Ulaγančab qota
54.455,89 1.706.328 Jining Semti 1 1 5 4
Aymaklar
152200 Hinggan Aymağı 兴安盟
 
Xīng'ān Méng
Qingγan ayimaγ
55.130,73 1.416.929 Ulanhot Şehri 2 1 3
152500 Xilin Gol Aymağı 锡林郭勒盟
 
Xīlínguōlè Méng
Sili-yin γool ayimaγ
199.883,52 1.107.075 Xilinhot Şehri 2 1 9
152900 Alxa Aymağı 阿拉善盟
 
Ālāshàn Méng
Alaša ayimaγ
248.080,49 262.361 Alxa Sol Sancağı 3

Demografi değiştir

2020 yılı Çin Ulusal Nüfus Sayımı'na göre İç Moğolistan'ın toplam nüfusu 24.049.155.[1]

Etnik yapı değiştir

İç Moğolistan'daki başlıca etnik gruplar şunlardır:

İç Moğolistan'daki etnik gruplar
(2010 Nüfus Sayımı)[5]
Etnik grup Nüfus Yüzdesi
Han 19.650.665 %79,54
Moğol 4.226.090 %17,11
Mançu 452.765 %1,83
Hui 221.483 %0,90
Daur 76.255 %0,31
Evenki 26.139 %0,11
Koreli 18.464 %0,07
Rus 4.673 %0,02
Oroçen 3.632 %0,01
Toplam nüfus 24.706.291 %100,00

Diller değiştir

 
İç Moğolistan'in başkenti Huhhot'ta hem Çince hem de Moğolcanın kullanıldığı iki dilli işaretler taşıyan bir KFC şubesi

İç Moğolistan'ın resmî dilleri Standart Çince ("Putonghua") ve Moğolcadır. Ethnologue'a göre bu iki dilin dışında İç Moğolistan'da konuşulan diğer diller şunlardır: Buryatça, Jin Çincesi, Kuzey Çincesi (Beifanghua), Daur dili [en], Evenkice, Kalmukça, Korece, Mançuca, Oroçence ve Rusça.[6]

İç Moğolistan Moğollarının konuştukları bazı Moğolca lehçeleri Çahar [en], Xilingol, Baarin [en], Horçin [en] ve Harçin Moğolcasıdır. Konuştukları diğer değişkelere gelince, bunların Moğolca lehçeleri[7] mi yoksa diğer Merkez Moğol dillerine bağlı değişkeler[8] mi olduğu konusunda belirsizlik mevcuttur; işbu değişkeler Ordos [en], Hamnigan [en], Bargut Buryatçası ve Oyratçadan kaynaklanan Alaşa lehçesi [en]. Çin'de Moğolcanın standart telaffuzu, İç Moğolistan'ın merkezinde yer alan Düz Mavi Sancağı [en]'nda konuşulan Çahar Moğolcasına, grameri ise Moğolcanın tüm güney lehçelerine [en] dayanır.[9] Bu, standart telaffuzun Halha Moğolcası [en]'nın olduğu Moğolistan devletinden farklıdır. Hulunbuir'de Moğol dilleri arasında daha uzak bir akraba teşkil eden Daur dili ve Tunguz dili olan Evenkice de konuşulur. Hulunbuir'e bağlı Oroqen Özerk Sancağı'nda konuşulan bir Evenki lehçesi olan Oroçence de resmî olarak ayrı bir dil olarak sayılır.[10]

İç Moğolistan'daki Han Çinlileri bölgelerine göre farklı değişkeler konuşurlar. İç Moğolistan'ın doğusunda Beifanghua'nın bir lehçesi olan Kuzeydoğu Guanhua [en] konuşurlar. İç Moğolistan'ın merkezî alanlarında (ör. Sarı Nehir vadisinde) yaşayanlar, bu alanların Şansi Eyaleti gibi Jin Çincesinin konuşulduğu diğer bölgelerine yakınlığından dolayı kendileri de Jin Çincesi konuşurlar. Jin Çincesi, Beifanghua'dan farklı olup Çin dillerinin ana dallarından birini teşkil eder. Huhhot ve Baotou gibi şehirlerin Zhangjiakou-Huhhot lehçesi [en] gibi kendilerine özgün Jin lehçeleri vardır.

Ayrıca bakınız değiştir

Dipnot değiştir

  1. ^ Çincede nèi () kelimesi "iç", wài () kelimesi ise "dış" anlamına gelir.
  2. ^ Günümüz Çin'de, resmî bağlamlarda Moğolistan devletine atfen "蒙古" Měnggǔ Guó (= "Moğolistan ülkesi") terimi kullanılsa da, gayrıresmî bağlamlarda Moğolistan devletini kastetmek için "外蒙古" Wài Měnggǔ (= Dış Moğolistan) terimi hâlen kullanılmaktadır.

Kaynakça değiştir

  1. ^ a b c d "内蒙古自治区第七次全国人口普查公报[1](第二号)". 内蒙古自治区统计局. 20 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ "Southern Mongolia" (İngilizce). Temsil Edilmeyen Milletler ve Halklar Organizasyonu. 25 Mart 2008. 6 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2020. 
  3. ^ "中华人民共和国县以上行政区划代码". 中华人民共和国民政部. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2020. 
  4. ^ 中华人民共和国民政部 (Ağustos 2014). 《中国民政统计年鉴2014》. 中国统计出版社. ISBN 978-7-5037-7130-9. 
  5. ^ 国务院人口普查办公室、国家统计局人口和就业统计司 (Devlet Konseyi Sayım Dairesi, Ulusal İstatistik Bürosu Nüfus ve İstihdam İstatistikleri Dairesi) ((Ed.)). "1-6 各地区分性别、民族的人口" [1-6 Cinsiyet ve etnik kökene göre nüfus]. 中国2010年人口普查资料 (Çin'in 2010 Nüfus Sayımı Verileri) (Çince). 中国统计出版社 (Çin İstatistik Yayımevi). 16 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2018. 
  6. ^ Eberhard, David M., Gary F. Simons, & Charles D. Fennig (eds.) (2021). Ethnologue: Languages of the World (24 bas.). Dallas, Teksas: SIL International. 27 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2021. 
  7. ^ Ör. Sečenbaγatur, Qasgerel, Tuyaγ-a, B. ǰirannige, U Ying ǰe. 2005. Mongγul kelen-ü nutuγ-un ayalγun-u sinǰilel-ün uduridqal. Kökeqota: ÖMAKQ.
  8. ^ Ör. Janhunen, Juha. 2006. Mongolic languages. Brown, K. (ed.) içinde: The encyclopedia of language & linguistics. Amsterdam: Elsevier: 231–234.
  9. ^ Sečenbaγatur et al. 2005: 85.
  10. ^ Janhunen, Juha. 1997. The languages of Manchuria in today's China. Bulunduğu eser: Northern Minority languages: Problems of survival. Senri ethnological studies, 44: 123–146. Şu sayfalara bakınız: 130–133.