Pontus Krallığı

Pontus Krallığı ya da Pontus İmparatorluğu, Karadeniz'in güney kıyısında kurulan Helenistik Dönem devletlerinden biridir. Krallık önceleri Pontus Kapadokyası, sonra yalnız Pontus olarak adlandırılmıştır.

Pontus Krallığı
MÖ 281-MS 62
Pontus Krallığı
Tür	Bağımsız krallık (MÖ 281-63) Roma Cumhuriyeti ve Roma İmparatorluğu'nun tabi krallığı (krallığın doğu kısmı; MÖ 63-MS 62)
Başkent	Amasya Sinop
Resmî dil(ler)	Koini Grekçesi
Yaygın dil(ler)	Farsça (MÖ 115'ten sonra) Anadolu dilleri (bölgesel ve hanedan)
Hükûmet	Monarşi
Basileus
• MÖ 281-266 I. Mithridatis • MÖ 266-250 Ariobarzanis • MÖ 250-220 II. Mithridatis • MÖ 220-185 III. Mithridatis • MÖ 185-170 I. Farnakis • MÖ 170-150 IV. Mithridatis • MÖ 150-120 V. Mithridatis • MÖ 120-63 VI. Mithridatis • MÖ 63-47 II. Farnakis • MÖ 47-37 Darius • MÖ 37 Arsaces • MÖ 37-8 I. Polemon • MÖ 8-MS 38 Pythodoris • MS 38-62 II. Polemon
Tarihçe
• I. Mithridatis Ktistes tarafından kuruldu MÖ 281 • Roma Cumhuriyeti'nden Pompey tarafından fethedildi ve Roma'ya bağlı bir devlet oldu MÖ 63 • İmparator Neron tarafından Roma İmparatorluğu'na ilhak edildi MS 62
Öncüller Ardıllar Kolhis Roma Cumhuriyeti

Tarih

Kökeni

Yönetici hanedan açısından Pontus hanedanı, Mitridat adında bir Pers soylusundan gelmektedir. Büyük İskender sonrasındaki Helenistik dönemde, Güney Marmara ve Bergama bölgesinin yöneticisi olan Mitridat'in ölümüyle aynı isimdeki oğlu I. Mithridatis Ktistes, babası gibi öldürülmemek için Kuzeydoğu Paflagonya'ya (günümüz Türkiye'sinin Orta Karadeniz Bölgesi) kaçtı. Önceleri Paflagonya ve Kapadokya coğrafyasında, daha sonra Orta ve Doğu Karadeniz havzasında bağımsız kalmayı başarmıştır. Yerli halkların yanında, İskender’in fetihleri sonrasında göç eden Yunan, Makedon ve diğer halklar da bu hanedanın hükümdarlığında Pontus milletinin unsurlarını oluşturmuşlardır.

Kuruluşu

I. Mitridat önce Paflagonya'daki Cimiata'ya ardından Kapadokya'ya geçerek Amasya'ya gitti. I. Selevkos ile mücadeleye girişti ve MÖ 281 (veya 280) yılında kendini Kuzey Kapadokya ve Doğu Paflagonya'nın kralı ilan etti.

Gelişmesi

Kral II. Farnekes adına bronz kalkan, Getty Villa müzesi. (MÖ 80-MÖ 60)

MÖ 220'den beri alınmak istenen Sinop, I. Farnekes zamanında (MÖ 189-159) MÖ 182'de alınabildi. Onun zamanında Cotyora (Ordu), Pharnacia (Giresun) ve Trapezus (Trabzon) gibi Yunan kıyı kentleri ele geçirildi ve kıyı hakimiyeti Pontus Krallığı'na geçti. Rodosluların durumu Roma'ya şikâyet etmeleri sonuç vermedi. Pergamon’a ve Kapadokya Kralı IV. Ariarathes'e de savaş açan I. Farnekes, önceleri başarılı olduysa da sonunda olumsuz bir antlaşma imzalamaya zorlandı. I. Farnekes, Galatya ve Paflagonya'daki tüm topraklarını bıraktı, yalnız Tium şehrini alıp, Sinop'u elinde tutabildi.

Ardılı V. Mitridat Euergetes Roma ile dost kaldı, hatta MÖ 149 yılındaki 3. Punic savaşında gemilerle yardım bile gönderdi. V. Mitridat bu yardımın ödülü olarak Frigya'yı aldı, oysa Frigya'nın Pontus ile sınırı yoktu. Kralı öldüğünde Paflagonya üzerinde hak iddia eden V. Mitridat, kızını Kapadokya kralıyla evlendirdi, sonra da Kapadokya'yı işgal etti. Helenleştirmeyi sürdüren V. Mitridat, Asya'da Yunan misyonerliğini yaygınlaştıran ilk Pontus kralı oldu. MÖ 121 veya 120 yılında detayları bilinmeyen bir suikast sonucunda V. Mitridat erken yaşta öldü.

VI. (Büyük) Mitridat Eupator dönemi

VI. Mitridat, Louvre müzesi.

Romalı general Lucius Cornelius Sulla. ((MÖ 138- 78))

Ana madde: VI. Mitridat

V. Mitridat öldüğünde, oğulları Krestus ve daha sonra Büyük Mitridat olarak adlandırılacak olan VI. Mitridat henüz çocuktular. Eşi Laodice, veliaht olarak Krestus'u tercih edince, VI. Mitridat dağlara kaçtı. Zehirlenme şüphesi nedeniyle, o dönemin bilinen zehirlerine karşı panzehir yapımını öğrendi. Zehir biliminde o dönem için ileri bilgilere ulaştı. Zehirlenme olasılığını önlemek için benzer zehirlerden az miktarlarda alarak kendini zehirlere bağışık kıldığı da iddia edilir. MÖ 113'te geri döndü, kardeşini öldürüp annesini hapse attırdı.

VI. Mitridat, Pontus kralı olarak Anadolu'da MÖ 113-63 yılları arasında hüküm sürdü ve Roma İmparatorluğu'nun en başarılı ve zeki düşmanı kabul edildi. Roma Cumhuriyeti'nin en başarılı komutanlarından Sulla, Lucullus ve Pompey'i yenmeyi başardı.

Krallık, Kapadokya, Bitinya, Aşağı Ermenistan, Kolhis ve Tauric Chersonesus şehirlerini fetheden VI. Mitridat zamanında en geniş sınırlarına ulaşmıştır.

Oğlu II. Farnekes, MÖ 65'te ordusuyla isyana kalkışır. Ama sonuçta yenilir. Daha sonra intihar etmeye zorlanır veya öldürülür.

Yıkılışı

Roma'ya bağlandıktan sonra Pontus. (MÖ 50)

4. ve 7. yüzyıllar arasında Roma'nın bir eyaleti olarak Pontus. (MS 400)

Roma Cumhuriyeti'nin önemli generali ve politik lideri Pompey uzun mücadelenin sonunda MÖ 63 yılında VI. Mitridat'ı yenebildi.

Bunun üzerine Pontus'un batısı Roma topraklarına katıldı, doğu kıyıları ise MÖ 63 yılından tamamen ortadan kaldırıldığı MS 64 yılına kadar Roma'ya yarı bağımlı olarak kaldı.

II. Farnekes MÖ 48'de Sezar ve Pompey arasındaki iç savaştan yararlanarak Pontus'u yeniden canlandırmak istedi. Kolhis, Aşağı Ermenistan ve Kapadokya'yı alıp Nicopolis'te Roma ordusunu yendiyse de sonuçta başarılı olamadı. Zela'da Sezar'a yenildi. Sezar en ünlü deyişi olan 'Veni, Vidi, Vici' (geldim, gördüm, yendim) sözünü bu vesileyle söylemiştir.

Coğrafya

Krallığı bölen Pontus Alpleri.

Krallığın en büyük kenti, aynı zamanda ilk başkenti olan Amasya idi. Kraliyet saray ve mezarları burada bulunurdu. Krallık Pontus Dağları ile Kıyı ve İç olmak üzere iki büyük bölgeye ayrılıyordu. Uzun vadiler de dağlar gibi kıyıya paralel uzanıyor ve verimli topraklar barındırıyordu. Kıyı bölgelerde Amastris ve fethedildiğinde başkent yapılan Sinop gibi önemli Yunan şehirleri bulunuyordu. Kıyı bölgeler kerestecilik, balıkçılık ve zeytin ticaretine elverişliydi. Yine kıyıda Pharnacia'nın güneyinde demir ve gümüş, Chalybian dağlarında çelik kaynakları zengindi. Bakır, kurşun, çinko ve arsenik de bulunuyordu.

İlerleyen yıllarda Eparchi adı verilen idari birimlere ayrıldılar.

Din ve Kültür

Kıyı ve iç bölgeler arasında kültürel farklılıklar da vardı. Kıyı bölgelerde daha çok Yunanlar bulunurdu ve deniz ticaretiyle ilgilenirlerdi. İç bölgelerde yaşayan Kapadokyalı ve Paflagonyalılar ise Pers soylularınca yönetiliyorlardı ve Pers İmparatorluğu'na yakındılar. Krallıktaki tanrılar da genellikle senkretikti, yani Yunan, Pers ve yerel tanrıların özelliklerinin ve inanışların bir karması bulunmaktaydı.

Pontus kültürü, Yunan, Antik Anadolu ve Pers unsurlarının bir sentezi olarak görülebilir. Krallığın en çok Helenlenmiş bölümleri zaten Yunanların ağırlıkta olduğu kıyı bölgelerdir. Epigrafik kanıtlar, iç bölgelerde de geniş Helenistik etkinin var olduğunu ortaya koymaktadır. Yunanca, VI. Mitridat Eupator zamanında krallığın resmi dili olur, ama Anadolu dilleri özellikle iç bölgelerde konuşulmaya devam eder.

Ayrıca bakınız

• Mitridatizm
• Pontus kralları listesi

Kaynakça

Konuyla ilgili yayınlar

• Polybius, the histories.
• Appian, the foreign wars.
• Memnon of Heraclea, history of Heraclea.
• Strabo, Geographica.
• Plutarch, Parallel lives. 'Demetrius'.
• Hazel, John; Who's Who in the Greek World, Routledge, 2002.
• Crook, Lintott & Rawson. The Cambridge Ancient History volume IX. The Last Age of the Roman Republic, 146-43 B.C. second edition. Cambridge University Press, 2008.
• B. C. McGing. The foreign policy of Mitridat VI Eupator, King of Pontus, 1986.
• Popüler Tarih dergisi.