Mucizeler Manastırı
Mucizeler Manastırı veya bilinen adıyla Ardzge Isgançelakordz Manastırı (Ermenice: Սքանչելագործ վանք) Türkiye'nin Bitlis iline bağlı Adilcevaz ilçesinin 2,18 mil kuzeybatısında, Van Gölü'nün kuzeyindeki tepelerde bulunan yıkılmış bir Ermeni manastırı.
 Mucizeler Manastırı'nın 1915 yılından önce çekilmiş bir görseli | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Adilcevaz, Bitlis, Türkiye |
| Koordinatlar | 38°49′50″K 42°42′44″D / 38.83056°K 42.71222°D |
| İnanç | Ermeni Apostolik |
| Durum | 1915 yılında kısmen yıkıldı |
| Mimari | |
| Mimari tür | Ermeni mimarisi |
| Tamamlanma | 8. yüzyıl |
| Özellikler | |
| Malzemeler | Kesme taş |
Etimoloji ve konumu değiştir
İlk isimleri Aziz Koruyucu anlamına gelen Surp Yeraşkhavor ve Ardzge Manastırı olan Manastır, bu adı ithaf edilmiş olduğu üç kutsiyetten biri olan Isgançelakordz Surp Nişan'dan (Şifa Veren/Mucizevi Kutsal Nişan-Haç)'dan almaktadır. Yaygın bilinen bir diğer adı "Isgançelakordz" -‘-Sk’-'ants'elegorgivank’ Mucizeler Manastırı anlamına gelmektedir.[1] Bu adlandırma şifa verdiğine inanılan kutsal iki farklı emanetin yapıda muhafaza edilmesinden dolayı verilmiştir. İsa'nın doğumundan hemen sonra vaftiz edildiği leğen olduğu için şifa kaynağı kabul edilen objenin manastırda uzun süre korunduğu rivayet edildi.[2]
Isgançelakordz (Mucizeler) Manastırı, Bitlis İlinin Adilcevaz ilçesinin kuzeyinde, 38° 83’ Kuzey enlemi ve 42° 71’ Doğu meridyeni arasında, 4434 metre yüksekliğindeki Süphan Dağı'nın güneybatı eteklerindeki 2100 metre yükseklikte düz ve kayalık bir çıkıntı üzerinde konumlanmıştır. Konumu itibarıyla Urartu dönemine ait Kef Kalesi'ne oldukça yakın bir mesafede olan manastır, kalenin batısında yer almaktadır.[1][3]
Tarihçe değiştir
Yapıyı adlandırma ve tarihleme konusunda fikir veren eserlerden 884 tarihli iki kolofonda (künye bilgisi), manastırın adıyla birlikte inşa tarihinin de 8. yüzyıl'ın ikinci çeyreği olduğunu rivayet etmektedir. Act of the Martyrs'da, yerel bir Ermeni hükümdarının oğlu olan Goghtènli Vahan'ın hikâyesi anlatılmaktadır ve "Eraşhavor" olarak adlandırılan manastırın Mucizeler Manastırı'nın eski bir adı olabileceği ihtimali, bölgede başka bir manastırın var olduğuna dair kanıt olmaması nedeniyle güçlü bir ihtimal olarak sunulmaktadır.[2][4] Belgede, yapı aynı şekilde 8. yüzyılın ikinci çeyreğine tarihlendirilmektedir. Manastırının ilk inşa tarihi konusunda XIII. yüzyılda yaşamış Ermeni tarihçi Vardan Areveltsi'nin kayıtlarında, manastırın 13. yüzyılda harabeye döndüğü ve 14. yüzyıl'da yapılan restorasyonlar ile yeniden inşa edildiği ve 15. yüzyıl'dan itibaren ise eski görünümüne kavuştuğu yazmaktadır. XIV.- XV. ve XVI. yüzyıllarda bu bölgede üretildikleri bilinen yaklaşık 20 adet el yazması kitap, manastırın bu tarih aralığında bir matbaaya sahip olduğu kanıtlamaktadır. 16. yüzyılın sonunda baş episkopos makamı olan kilise ve narteksi, büyük olasılıkla 17. yüzyıl'da 1648 depreminden sonra, başepiskos Simeon tarafından restore ettirildi veya yeniden inşa edildi. 19. yüzyıl sonlarına kadar keşiş malikânesi olarak kullanılan ve geniş topraklara sahip olan manastır kompleksi, 1895 yılında yağmalandı ve yıkıldı.[5] Van Episkoposluk Kurulu'nun kararıyla 1902 yılında tekrar bir onarımdan geçirilen manastır kompleksi, 1915'e kadar faaliyet göstermeye devam etti.[6] Günümüzde avlu duvarıyla birlikte ikincil binaları tamamen yıkılmış vaziyette olan manastırın sadece kilise ve jamatun bölümü kısmen ayakta kalmayı başarabildi. Manastırın son başrahibi, Magar Der Hovhannesyan, 1915 Ermeni Kırımı'nda Bayburt yakınlarında hayatını kaybetti.
2018 yılında Kef Kalesi ve manastırın turizme kazandırılması için Adilcevaz Belediyesi tarafından çalışma başlatıldı.[7]
Mimari özellikleri değiştir
Manastır kompleksinin güneydoğu köşesinde yer alan kilise, doğu-batı doğrultusunda iki bölümlü 15x7.20 m ölçülerinde dikdörtgen bir plan üzerinde inşa edildi.[2] Batı tarafındaki kapı ile girilen kilisenin yer aldığı kare planlı giriş holü, kemerlerle desteklenen beşik tonoz örtülü bir jamatun yapısındadır. Jamatun bölümünden kilise ana binasına bağlantı ise geniş bir kemer açıklığı ile sağlanmaktadır. Kapalı haç planlı düşünülen ana kompleks, ortada yarım daire planlı apsise dik olarak uzanan geniş bir nef ile iki tarafından dar açılı iki koridor tarafından desteklenmiştir.[2] Yarım daire apsis, koridorların sonunda apsidiyol hücreler ile çevrelenmiştir. Doğu ucunda, bu iki hücrenin orta kısmında konumlanmış yarım daire biçiminde yaklaşık 2.50 m çapında apsis nişi, erken dönem Ermeni mimarisi karakteristiğini yansıtmaktadır. Naos yapı üzerine üst katman olarak, iki sütun ve doğu tarafında apsis ile birleştirilen payelerin yüklendiği pandantif bir kubbe yer almaktadır. Kubbe dıştan yüksek tutulmuş ve sekizgen planlı kasnağın taşıdığı bir külah ile kapatılmıştır. İç mekan, tepe noktasına yerleştirilen beş adet ve cephelere eşit aralıklarla dağıtılan dokuz pencere olmak üzere toplam on dört açıklıkla aydınlatılmıştır.[2]
Kullanılan malzeme ve süslemeleri değiştir
Temel seviyesine kadar harap olan kompleks birimlerinde kullanılan ana malzeme taştır. Çevre duvarı ile avlu kısmındaki bölümlerde niteliksiz kabayonu taş malzemesi tercih edilirken, manastırın kilise ve jamatun birimlerinde ise kesme taş blokları kullanılmıştır. Kilise ana yapısı ve jamatunun, kalın taşıyıcı duvarları dolgu duvar tekniği kullanılarak örülmüş, iç ve dış kısımları simetrik kesilmiş taş malzeme ile kaplanmıştır. Duvarların içleri kireç harcıyla bağlanmış moloz taşlarla kuvvetlendirilmiştir.[2]
Kilise ana yapısı ile jamatundaki süslemeler; apsis duvarı, duvarların sağlam kalmış iç yüzleri, sütun ve sütun başlıkları, kubbe eteği ve kasnağında yoğunlaşmıştır. Kilise ve jamatun bölümlerinde, taşın üç boyutlu olarak kazıma, yontma ve kabartma teknikleriyle biçimlendirilerek bezendiği tezniyatlar, Ermeni sanatının yapıdaki geleneksel taş işçiliğini yansıtmıştır.[2]
Kaynakça değiştir
- ^ a b "Ardzge Isgançelakordz Manastırı". www.collectif2015.org. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2022.
- ^ a b c d e f g İlter İgit, Mehmet Kulaz (31 Aralık 2020). "An Example of Christian Religious Buildings In Bitlis: Adilcevaz Monastery of The Miracles "Ardzgue Sk'ants'elegorgivank"" (İngilizce). 9 (2). Bitlis Eren Üniversitesi. s. 376-379. 5 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2022.
- ^ "Armenian Churches of Lake Van and Vaspurakan". The Art of Wayfaring (İngilizce). 17 Temmuz 2022. 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2022.
- ^ "Cultural Genocide of the Armenian Heritage of Van, Western Armenia – Asbarez.com" (İngilizce). asbarez.com. 24 Nisan 2021. 14 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022.
- ^ "Mucizeler Manastırı". Adilcevaz Kaymakamlığı. 11 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2022.
- ^ Darke, Diana (1 Mayıs 2014). Eastern Turkey (İngilizce). Bradt Travel Guides. s. 303. ISBN 978-1-84162-490-7. 18 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2022.
- ^ "Bitlis'teki 600 yıllık kilise turizme kazandırılıyor". Sözcü. 25 Mart 2018. 31 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2022.