19. yüzyıl

1801-1900 yılları arasındaki zaman dilimi

(19. Yüzyıl sayfasından yönlendirildi)

18. yüzyıl | 19. yüzyıl | 20. yüzyıl
1801 1802 1803 1804 1805 1806 1807 1808 1809 1810
1811 1812 1813 1814 1815 1816 1817 1818 1819 1820
1821 1822 1823 1824 1825 1826 1827 1828 1829 1830
1831 1832 1833 1834 1835 1836 1837 1838 1839 1840
1841 1842 1843 1844 1845 1846 1847 1848 1849 1850
1851 1852 1853 1854 1855 1856 1857 1858 1859 1860
1861 1862 1863 1864 1865 1866 1867 1868 1869 1870
1871 1872 1873 1874 1875 1876 1877 1878 1879 1880
1881 1882 1883 1884 1885 1886 1887 1888 1889 1890
1891 1892 1893 1894 1895 1896 1897 1898 1899 1900

19. yüzyıl, miladi takvime göre 1 Ocak 1801 ile 31 Aralık 1900 günleri arasındaki zaman dilimi olarak kabul edilir.

Portekiz, Osmanlı ve Çin İmparatorluğu çökmeye başlamış, Babür ve Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu da son bulmuştur.

Napolyon Savaşları’ndan sonra, Britanya İmparatorluğu, dünya nüfusunun dörtte biri, yüz ölçümünün üçte birine hakim olarak dünyanın önder gücü haline gelmiştir. "Pax Britannica" (Britanya barışı) döneminde, korsanlara karşı ciddi tedbirleri ile dünyada ticaretin teşvikini sağlamıştır. 19. yüzyıl aynı zamanda yeni icat ve keşiflerle beraber pozitif bilimlerde ciddi atılımlara sahne olmuştur. Tıp, matematik, fizik, kimya, biyoloji, elektrik ve metalurji gibi alanlarda gelecek yüzyılın hızlı gelişen teknolojik yeniliklerinin temelleri atılmıştır.

Demiryolları taşımacılığının başlamasıyla gelen sanayi devrimiyle beraber birçok ülkede kentleşme hareketleri başlamıştır ve dünyadaki birçok büyük şehrin nüfusu, bu dönemde bir milyonun üstüne çıkmıştır. Bunda tıp alanındaki gelişmeler de etkili olmuştur. Dünyanın kalan keşfedilmemiş bölgeleri (Antarktika ve Arktika’nın ulaşılması zor yerleri hariç) keşfedilmiştir ve 1890larda dünyanın hassas ve detaylı bir haritasının ortaya konmasına vesile olmuştur.

Bu yüzyıl köleliğin hızlı bir düşüş yaşamasına neden olmuştur. Haiti köle ayaklanmasını takiben Britanya İmparatorluğu, denizlerdeki egemenliğini kullanarak dünya çapındaki köle ticaretini durdurmaya çalışmıştır. Britanya 1834’te, Amerika Birleşik Devletleri, iç savaşı takiben 1865’te, Brezilya ise 1888’de köleliği kaldırmıştır. Aynı şekilde Rusya da topraklarında köleliğe son vermiştir.

Dönemler

Olaylar

1800'ler

1802 - Victor Hugo'nun doğumu
1804 - Cezzar Ahmed Paşa'nın ölümü
1804 - Napolyon kendini imparator ilan etti
1807 - Kabakçı Mustafa İsyanı
1809 - Kale-i Sultaniye Antlaşması imzalandı

1810'lar

1812 - 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı'nın sonu Bükreş Antlaşması'nın imzalanması
1812 - Babanzade Ahmet Paşa İsyanı
1812 - Charles Dickens'ın doğumu
1816 - Napoli krallığı yıkıldı

1820'ler

1821 - Yunanistan isyanlar sonucu bağımsız oldu
1827 - Navarin Olayı

1830'lar

1830 - Fransızlar Cezayir'i Osmanlılardan aldı.
1830 - Yunanistan'ın bağımsızlığı tanındı.
1839 - Tanzimât döneminin başlangıçı.

1840'lar

1846 - Neptün gezegeni bulundu.

1850'ler

1853 - Kırım Savaşı
1856 - Paris Antlaşması
1859 - Toskana dukalığı yıkıldı

1860'lar

Çerkes Sürgünü (21 Mayıs 1864)
Anton Çehov doğdu

1870'ler

1871 - Şeyh Şamil'in ölümü
1871 - Paris'teki işçi faciasıyla 20.000 insan hayatını kaybetti
1876 - Tanzimat döneminin bitişi.

1880'ler

1881 - Mustafa Kemal Atatürk doğdu.
1882 - İngilizler, Mısır'ı işgal etti.
1884 - Mithat Paşa idam edildi.

1890'lar

1897 - Osmanlı-Yunan Savaşı

Önemli kişiler

Siyaset ve ordu

Napolyon Bonapart, konsül ve Fransa imparatoru

Abraham Lincoln (1963), Amerika Birleşik Devletleri'nin 16. başkanı

II. Abdülhamit, Osmanlı sultanı

Otto von Bismarck, demir şansölye (demir başbakan)

II. Abdülhamid, Osmanlı padişahı
Susan B. Anthony, Amerikalı kadın hakları savunucusu
Otto von Bismarck, Almanya şansölyesi
John C. Calhoun, Amerikalı senatör
Henry Clay, Amerikalı devlet adamı, "büyük uzlaştırıcı"
Jefferson Davis, Amerika Konfedere Devletleri'nin başkanı.
Benjamin Disraeli, roman yazarı ve politikacı
Frederick Douglass, Amerikalı köle hakları savunucusu
VII. Ferdinand, İspanya Kralı
Joseph Fouché, Fransız politikacı
John C. Frémont, kaşif, Kaliforniya valisi
Giuseppe Garibaldi, İtalyan siyasi birleşmesinin lideri
II. Isabella, İspanya Kraliçesi
Gojong (Joseon), Kore imparatoru
William Lloyd Garrison, Amerikalı köle hakları savunucusu
William Ewart Gladstone, Büyük Britanya başbakanı
Ulysses S. Grant, Amerikalı general ve devlet başkanı
George Hearst, Amerikalı senatör ve William Randolph Hearst'ün babası
Theodor Herzl, modern siyonizmin kurucusu, Yahudi devleti kurma fikrini ortaya atan kişi
Andrew Jackson, Amerikalı general ve devlet başkanı
Thomas Jefferson, ABD başkanı
I. Franz Joseph, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu İmparatoru
Lajos Kossuth, Macar valisi, bağımsızlık savaşı lideri
Robert E. Lee, Amerika Konfedere Devletleri generali
Abraham Lincoln, ABD başkanı, iç savaş lideri
Sir John A. Macdonald, Kanada'nın ilk başbakanı
Mutsuhito, Japon İmparatoru
II. Mahmud, Osmanlı padişahı
Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Mısır valisi
Klemens von Metternich, Avusturya şansölyesi
Napolyon Bonapart, konsül ve Fransa imparatoru
III. Napolyon, Fransa imparatoru
Cecil Rhodes, Rodezya’nın temellerini atan kişi ve De Beers elmas firmasının kurucusu.
Theodore Roosevelt, mucit, doğa bilimci ve 20. yüzyıl ABD başkanlarından
William Tecumseh Sherman, Amerikan İç Savaşı'nda Amerikalı general.
Leland Stanford, Kaliforniya valisi, senatör, iş insanı
István Széchenyi, aristokrat, Macar reform hareketinin lideri
Charles Maurice de Talleyrand, Fransız politikacı
Harriet Tubman, Afrika-Amerika köle hakları savunucusu, Underground Railroad’da önemli bir rol oynamıştır.
William M. Tweed, Patron Tweed, New York'un önde gelen politikacılarından ve Tamanny Hall’un başı
Victoria, Birleşik Krallık kraliçesi
Hong Xiuquan, Taiping Ayaklanması önderi
Tokugawa Yoshinobu, Japon shogun (son shogun)
Oturan Boğa, Lakota liderlerinden
(Libertadores), Latin Amerikalı özgürlük savaşçıları
Simón Bolívar (Venezuela, Kolombiya, Panama, Ekvaador, Peru ve Bolivya)
José de San Martín (Arjantin, Şili ve Peru)
I. Pedro (Brezilya)
Bernardo O'Higgins (Şili, Peru)
José Miguel Carrera (Şili)
José Gervasio Artigas (Uruguay)
Antonio José de Sucre (Venezuela, Ekvador and Bolivya)
Ramon Castilla (Peru)

Din ve felsefe

Friedrich Nietzsche

Friedrich Engels, Alman komünizm'in kurucusu
Ayya Vaikundar, Ayyavazhi inanışının ilk adımlarını atan kişi.
Bahá'u'lláh, İranlı, Bahailik'in kurucusu
Mikhail Bakunin, anarşist
William Booth, sosyal reformist, kurtuluş ordusu (Salvation Army)’nun kurucusu
Auguste Comte, düşünür
Mary Baker Eddy, dini lider, Hristiyan bilimi (Christian Science)'ın kurucusu
Georg Wilhelm Friedrich Hegel, düşünür
Søren Kierkegaard, düşünür
Karl Marx, politika düşünürü
John Stuart Mill, düşünür
William Morris, sosyal reformist
Friedrich Nietzsche, düşünür
Nikolai (Nicholas), Japonya'da ortodoks dini lider
Sri Ramakrishna, Hindu aziz
Claude Henri de Rouvroy, Comte de Saint-Simon, Fransız sosyalizminin kurucusu
Arthur Schopenhauer, düşünür
Joseph Smith, Jr. ve Brigham Young, mormonizmin kurucuları
Ellen White, dini lider, yedinci gün adventist kilisesinin kurucularından.

Bilim

Nadar, Louis Pasteur, 1878

Ferdinand de Saussure, dilbilimci
Friedrich Engels, doğa bilimci, filozof
Amedeo Avogadro, fizikçi
Johann Jakob Balmer, matematikçi, fizikçi
Henri Becquerel, fizikçi
Alexander Graham Bell, mucit
Ludwig Boltzmann, fizikçi
János Bolyai, matematikçi
Louis Braille, körler alfabesinin mucidi
Robert Bunsen, kimyager
Marie Curie, fizikçi, kimyager
Pierre Curie, fizikçi
Gottlieb Daimler, mühendis, endüstriyel tasarımcı
Charles Darwin, doğa bilimci
Christian Doppler, fizikçi, matematikçi
Thomas Edison, mucit
Michael Faraday, bilim insanı
Léon Foucault, fizikçi
Gottlob Frege, matematikçi, filozof
Sigmund Freud, psikoanalizin kurucusu
Carl Friedrich Gauss, matematikçi, fizikçi, gök bilimci
Josiah Willard Gibbs, fizikçi
Ernst Haeckel, biyolog
Heinrich Hertz, fizikçi
Alexander von Humboldt, doğa bilimci, kaşif
Nikolai Lobachevsky, matematikçi
William Thomson, Lord Kelvin, fizikçi
Robert Koch, fizikçi, bakteriyolog
Justus von Liebig, kimyager
Wilhelm Maybach, otomobil mühendis, endüstriyel tasarımcı
James Clerk Maxwell, fizikçi
Gregor Mendel, biyolog
Dmitri Mendeleev, kimyager
Samuel Morey, mucit
Alfred Nobel, kimyager, mühendis, mucit
Louis Pasteur, mikrobiyolog ve kimyager
Bernhard Riemann, matematikçi
William Emerson Ritter, biyolog
Santiago Ramón y Cajal, biyolog
Nikola Tesla, mucit
Karl Weierstrass, matematikçi

Edebiyat

Charles Dickens

Emile Zola, 1900

Daguerreotype, Edgar Allan Poe

Müzik

Ludwig van Beethoven

Görsel sanatlar (resim, heykel)

Monet'nin İzlenim: Gün Doğumu adlı eseri, 1872, izlenimcilik (empresyonizm) akımına ismini vermiştir.

Vincent Van Gogh, kendi portresi, 1889

İş Dünyası

John Jacob Astor III, emlakçı
Andrew Carnegie, sanayici, hayırsever
Jay Cooke, finans
Henry Clay Frick, sanayici, sanat koleksiyoncusu
Jay Gould, Demiryolu müteahhidi
Meyer Guggenheim, aile reisi, maden
Daniel Guggenheim (bakır)
E. H. Harriman, demiryolları
Henry O. Havemeyer (şeker), sanat koleksiyoncusu
George Hearst, altın
James J. Hill (demiryolları)
Andrew W. Mellon, sanayici, hayırsever, sanat koleksiyoncusu
J.P. Morgan, banker, sanat koleksiyoncusu
George Mortimer Pullman (demiryolları)
Charles Pratt, petrol, Pratt Institute’un kurucusu
John D. Rockefeller, petrol, sanayi imparatoru
Levi Strauss, tekstil
Cornelius Vanderbilt, demiryolları, gemi taşımacılığı

Kaynakça

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=19._yüzyıl&oldid=34160937" sayfasından alınmıştır