Avusturya-Macaristan İmparatorluğu

1867 ile 1918 yılları arasında Orta Avrupa'da var olan bir monarşi
(Avusturya-Macaristan sayfasından yönlendirildi)

Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Orta Avrupa'da hüküm sürmüş ve I. Dünya Savaşı'ndan sonra yıkılmış bir imparatorluktur. Bu imparatorluğu oluşturan Avusturya İmparatorluğu ve Macaristan Krallığı aslında içişlerinde bağımsız iki ayrı ülkeydi fakat dışişleri açısından, Avrupa'nın birçok ülkesinde hüküm süren Habsburg Hanedanı'na mensup tek bir Habsburg imparatoru tarafından yönetilmekteydi. Resmî para birimi Kron'du.

Avusturya-Macaristan
Österreichisch-Ungarische Monarchie (Österreich-Ungarn) (Almanca)
Osztrák–Magyar Monarchia (Macarca)
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
1867-1918
{{{arma_açıklaması}}}
Arma (1915-1918)
Slogan
Indivisibiliter ac Inseparabiliter
"Bölünmez ve Ayrılmaz"
Millî marş
Gott erhalte Franz den Kaiser
"Tanrı Kayzer Franz'ı Korusun"
1913 yılında Avusturya-Macaristan
1913 yılında Avusturya-Macaristan
BaşkentViyanaa, Budapeşteb[1]
Yaygın dil(ler)Resmi diller:
Almancaa, Macarcab[2]
Resmî olmayan azınlık dilleri:

HükûmetAnayasal monarşilerin hükümdar birliği
Hükümdar (İmparatora, Kralb) 
• 1867–1916
I. Franz Joseph
• 1916–1918
I. Karl
Yasama organıReichsrata, Dietb
Tarihçe 
• Kuruluşu
1867
14 Haziran - 23 Ağustos 1866
1 Mart 1867
6 Ekim 1908
28 Temmuz 1914 – 3 Kasım 1918
• Çözülme
29 Ekim 1918
• Dağılışı
1918
Yüzölçümü
• Toplam
676.615 km2
Nüfus
• Sayılan
52.800.000
Para birimiGulden (1867–1892)
Kron (1892-1918)
Öncüller
Ardıllar
Avusturya İmparatorluğu
Birinci Avusturya Cumhuriyeti
Macaristan Krallığı (1920-1946)
Birinci Çekoslovak Cumhuriyeti
1) St. Germain Antlaşması 10 Eylül 1919'da imzalandı, Triyanon Antlaşması 4 Haziran 1920'de imzalandı.^cSadece ticari bayrak. Devletin ortak bir millî bayrağı yerine Avusturya ve Macaristan'ın kendi ayrı millî bayrakları vardı.
^a a. Avusturya İmparatorluğu kanadı. ^b b. Macaristan Krallığı kanadı.

Devletin tarihi değiştir

İmparatorluktan önce değiştir

Habsburgların Avusturya'daki egemenliği 1282 yılına kadar uzanır. 1806 yılına kadar Avusturya bölgesi Kutsal Roma Cermen İmparatorluğunun bir parçasıydı ve Arşidüklük olarak kabul ediliyordu. Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun etkinliği azaldıkça Avusturya arşidükleri bağımsız olarak hareket etmeye başladılar. 1806 yılında, Arşidük Franz kendini imparator (kayzer) ilan etti (Avusturya İmparatorluğu).

 
Franz Joseph'in 1867 yılında Macaristan Kralı olarak taç giyişi

1866'da Prusya-Avusturya Savaşı yenilgisi ve Alman Konfederasyonunun dağılmasından sonra prestijini kaybeden Avusturya İmparatorluğu kesin olarak mutlakiyetçiliği terk etti ve anayasal parlamenter bir hükûmet kuruldu. Bununla birlikte, yıkılan monarşinin bütününü kapsayacak, içinde tüm ulusların eşitlik ve özerkliğe sahip olacağı gerçek bir federasyon kurulacağı yerde; Macarlar'ın baskısı sonucunda, bir uzlaşma olarak 1867'de bir ikili monarşi kuruldu. Yeni devletin resmi adı Avusturya-Macaristan İmparatorluğu idi. İkili monarşi, her iki kanadını ayrı parlamentoları olan anayasal monarşiler olarak örgütledi. Hükümdar, ordu ve dış politika her ikisi için ortaktı. Diğer konularda her biri bağımsızdı. Monarşinin batıdaki parçası Avusturya'da çeşitli uluslar daha geniş özgürlüklerden yararlandılar Oy hakkı giderek yaygınlaştı.

 
1898'den piyadeler, Bosna-Hersekliler kırmızı fesli

Ancak uluslar sorunu sürüyordu. 1875 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun çeşitli yerlerinde ve Bosna-Hersek'te ayaklanmalar oldu. Buna bağlı olarak Rusya Osmanlılara savaş açtı ve Osmanlıları yenerek onların Avrupa'daki güçlerine son verecek olan barış antlaşmasını kabul ettirdi. 1878 Berlin Kongresi Bosna-Hersek'i Avusturya-Macaristan'ın işgal etmesine ve yönetmesine karar verdi. Bundan sonra Avusturya-Macaristan'ın Balkanlar'daki istekleri Rusya ve Sırbistan'ın istekleri ile çelişkili bir durum aldı. Otuz yıl sonra 1908'de Avusturya-Macaristan, Bosna-Hersek'i resmen topraklarına kattı. Bu arada 1879'da Avusturya-Macaristan, Almanya ile bağlaşıklık antlaşması imzaladı. 1882'de İtalya'nın da katılması ile genişleyen bu antlaşma Rusya'ya karşı idi. Bu bağlaşıklık Avusturya-Macaristan monarşisindeki çeşitli uluslar üzerinde farklı bir etki yaptı. Almanlar ve Macarlar ittifakı desteklerken; Slav uluslar, özellikle Çekler ve Güney Slavlar 1908'de Bosna-Hersek'in ülkeye katılmasından da rahatsız oldular. O sıralarda Sırbistan Krallığı oldukça güçlü bir duruma gelmişti ve Avusturya-Macaristan'daki Güney Slavların üzerinde etkili oluyordu.[3]

I. Dünya Savaşı değiştir

 
Avusturya-Macaristan 1914

28 Haziran 1914'te Avusturya veliahtı Franz Ferdinand, Bosna'nın başkenti Saraybosna'da bir Sırp milliyetçisi tarafından suikasta uğrayarak öldürüldü. Beş hafta sonra Avrupa kendisini I. Dünya Savaşı'nın içinde buldu.[3]

Doğu Cephesi değiştir

Savaşın hemen başında Ruslar, devletin Galiçya bölgesini ele geçirdi. Ama 1915 ve 1916 yıllarında, Alman, Osmanlı ve Bulgar desteğiyle bu bölge geri alındı.

İtalya Cephesi değiştir

1914-1917 yılları arasında, iki devlet karşılıklı olarak birbirine saldırdı. Ancak, iki devletin de hiçbir kazancı olmadı. Üstüne üstlük, fazla miktarda asker kaybı yaşadılar. 1917 yılında Alman desteğinin gelmesi, Avusturyalıların cephede üstün gelmesini sağladı. Ancak 1918 yılında, İtalyanların sert saldırıları nedeniyle, Avusturya kazandığı toprakları iade etmesine neden oldu.

Dağılış değiştir

İtilaf Devletleri ile Avusturya-Macaristan İmparatorluğu arasında, 3 Kasım 1918 tarihinde Villa Giusti Antlaşması ile ateşkes sağlanmıştı. İmzalayanlar: Pietro Badoglio ve Viktor Weber Edler von Webenau. 11 Kasım 1918 tarihinde de Almanya ile yapılan Rethondes Antlaşması ile Batı Cephesi'nde silahlar susmuştur. Aynı sıralarda Habsburg Hanedanı tahttan çekilmiş ve 12 Kasım 1918 tarihinde Viyana'da oluşturulan Geçici Ulusal Meclis, Avusturya'da cumhuriyet ilan etmiştir. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu böylece Avusturya ve Macaristan olmak üzere bağımsız cumhuriyetler haline gelmiştir.

Villa Giusti Antlaşması, bir ateşkes antlaşmasıdır. I. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkan Avusturya ile İtilaf Devletleri arasındaki antlaşma ise St. Germain Antlaşması'dır. Antlaşma 10 Eylül 1919 tarihinde imzalanmıştır.

Nüfus ve konuşulan diller değiştir

Diller değiştir

Dil Salt Yüzde
Almanca 12.006.521 %23,36
Macarca 10.056.315 %19,57
Çekçe 6.442.133 %12,54
Lehçe 4.976.804 %9,68
Sırp-Hırvatça 4.380.891 %8,52
Ukraynaca 3.997.831 %7,78
Rumence 3.224.147 %6,27
Slovakça 1.967.970 %3,83
Slovence 1.255.620 %2,44
İtalyanca 768.422 %1,50
diğer 2.313.569 %4,51
Toplam 51.390.223 %100,00

Avusturya'daki Diller değiştir

Eyâlet En çok konuşulan dil diğer diller
Bohemya Çekçe (%63,2) Almanca (%36,8)
Dalmaçya Hırvatça (%96,2) İtalyanca (%2,8)
Galiçya Lehçe (%58,6) Ukraynaca (%40,2)
Aşağı Avusturya Almanca (%95,9) Çekçe (%3,80)
Yukarı Avusturya Almanca (%99,7)
Bukovina Ukraynaca (%38,4) Rumence (%34,4), Almanca (%21,2), Lehçe (%4,6)
Karintiya Almanca (%78,6) Slovence (%21,2)
Krayn Slovence (%94,4) Almanca (%5,4)
Salzburg Almanca (%99,7)
Silezya Almanca (%43,9) Lehçe (%31,7), Çekçe (%24,3)
Steiermark Almanca (%70,5) Slovence (%29,4)
Moravya Çekçe (%71,8) Almanca (%27,6)
Tirol Almanca (%57,3) İtalyanca (%42,1)
Küstenland Slovence (%37,3) İtalyanca (%34,5), Hırvatça (%24,4), Almanca (%2,5)
Vorarlberg Almanca (%95,4) İtalyanca (%4,4)
 
Din haritası (Andrees Allgemeiner Handatlas)

Dinler değiştir

Din/Mezhep Avusturya-Macaristan Avusturya Macaristan Bosna-Hersek
Katolikler %76,6 %90,9 %61,8 %22,9
Protestanlık %8,9 %2,1 %19 %0
Sırp Ortodoksları %8,7 %2,3 %14,3 %43,5
Yahudilik %4,4 %4,7 %4,9 %0,6
İslam %1,3 %0 %0 %32,7

Eyâletler değiştir

Avusturya-Macaristan
 
1. Bohemya, 2. Bukovina, 3. Karintiya, 4. Krayn, 5. Dalmaçya, 6. Galiçya, 7. Küstenland, 8. Aşağı Avusturya, 9. Moravya, 10. Salzburg, 11. Silezya, 12. Steiermark, 13. Tirol, 14. Yukarı Avusturya, 15. Vorarlberg; 16. Macaristan Krallığı, 17. Hırvatistan ve Slovenya Krallığı; 18. Bosna-Hersek
Cisleytanya 1910
Eyâlet Başkent Yüzölçümü (km2) Nüfus
Bohemya Kraliyeti Prag (224.000) 51.948 6.769.000
Dalmaçya Kraliyeti Zara/Zadar (14.000) 12.833 646.000
Galiçya ve Lodomerya Kraliyeti Lemberg (206.000) 78.493 8.025.000
Aşağı Avusturya Arşidukalığı Viyana (2.031.000) 19.822 3.532.000
Yukarı Avusturya Arşidukalığı Linz (71.000) 11.981 853.000
Bukovina Dukalığı Czernowitz (87.000) 10.442 800.000
Karintiya Dukalığı Klagenfurt (29.000) 10.327 396.000
Krayn Dukalığı Laibach (47.000) 9.955 526.000
Salzburg Dukalığı Salzburg (36.000) 7.153 215.000
Yukarı ve Aşağı Silezya Dukalığı Troppau (31.000) 5.147 757.000
Steiermark Dukalığı Graz (152.000) 22.426 1.444.000
Moravya Margravyası Brünn (126.000) 22.222 2.622.000
Tirol Prens Kontluğu Innsbruck (53.000) 26.683 946.000
Küstenland Trieste (161.000) 7.969 895.000
Vorarlberg Bregenz (9.000) 2.601 145.000
Transleytanya 1910
Eyâlet Başkent Yüzölçümü (km2) Nüfus
Macaristan Krallığı Budapeşte (882.000) 282.297 18.265.000
Hırvatistan ve Slovenya Krallığı Zagreb (80.000) 42.534 2.622.000
Fiume Fiume (39.000) 21 48.800
Birlikte Yönetim 1910
Eyâlet Başkent Yüzölçümü (km2) Nüfus
Bosna-Hersek Saraybosna (52.000) 51.082 1.932.000

Kaynakça değiştir

  1. ^ Citype – Internet – Portal Betriebsges.m.b.H. "Austro-Hungarian Empire k.u.k. Monarchy dual-monarchic Habsburg Emperors of Austria". Wien-vienna.com. 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2011. 
  2. ^ Fisher, Gilman. The Essentials of Geography for School Year 1888–1889, p. 47. New England Publishing Company (Boston), 1888. Accessed 20 August 2014.
  3. ^ a b Büyük Ansiklopedi, Milliyet, 1990. Cilt 2. Sayfa 512.