Rhabdodon
Rhabdodon ("oluklu diş"), geç Kretase dönemi Avrupa'sından orta boyutlu bir ornithopod cinsidir. Fransa'nın La Nerthe bölgesinde 19. asrın ortalarında bir dinozora ait çene kemiği ve diş parçaları keşfedildi ve bu kalıntılar rhabdodona ilişkin ilk buluntulardı.[1]
| Rhabdodon | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Türler | |||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Keşif değiştir
Avrupa'nın ilk geç Kretase dinozor cinsi olan Rhabdodon, tesadüfi bir olayla keşfedildi. Paris-Lyon-Marsilya arasında demiryolu inşa edilirken; Bouche-du-Rhone bölgesinde inşaat sürecinden sorumlu olan Philippe Matheron adlı jeolog tarafından birkaç diş kalıntısı bulundu. Bu keşif, Matheron'a Mantell'in bulduğu ve Cuvier'nin çizdiği Iguanodon dişini hatırlattı. Matheron, mantıklı şekilde bu iki diş kalıntısını birbirine benzetmiştir. Nihayet 1869 yılında karakteristik oluklu dişlere dayanarak bu dinozor cinsine Rhabdodon adını verdi. İguanodon'un akrabası olan bu dinozor için Matheron Rhabdodon priscum ikili adlandırmasını tercih etti. (Sonradan tür adı Rhabdodon priscus oldu).[1][2]
Fiziksel Özellikler değiştir
3-3.5 metre uzunluğunda, 300–350 kg ağırlığa ulaşmaktaydı. Bulunan fosil parçalarının değerlendirilmesine göre yaklaşık 16 yılda bir yarış atı boyutlarına ulaşıyordu. Ayrıca şimdiye kadarki numuneler ışığında bu cinsin iki türü vardır. R. priscus ve R. septimanicus.[1] Bazı araştırmalara göre de uzunluğu 4 metre ve ağırlığı 250 kg civarındaydı, ayrıca Buffetaut and Le Loeuff'ün yaptığı bir çalışmada daha küçük bir Rhabdodon fosili bulunmuştur ve bu numune üzerinden de R. robustus adlı yeni bir tür oluşturulmuştur; ama yeni araştırmalarda bu fosil canlının ayrı bir tür olmadığı, bunun yerine bu numunelerin Geç Kretase Avrupası'ndaki ada habitatlarında nanizm (cücelik) gösteren ayrı bir cins olduğu saptanmıştır. Yeni cinsin bir türü Zalmoxes robustus, 45 kg ağırlığa ve 2,5 metre uzunluğa sahiptir.[3]
Sınıflandırma değiştir
Aşağıdaki kladogram, Ösi ve arkadaşlarının 2012 yılındaki analizine dayanmaktadır.[4]
| Ornithopoda |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bugün Romanya'nın içinde yer alan Hateg kasabası jeolojik tarihte Tetis okyanusu içinde volkanik ada olarak izole konumdaydı ve son araştırmalar sonucu Rhabdodontidler içinde yeni bir cins ayağa kaldırıldı ve bu cins ada cücüleşmesi gösteren Zalmoxes cinsidir.[4]
Coğrafi Dağılım değiştir
Temel olarak Avrupa üzerinde dağılmış bir Ornithopod cinsi olan Rhabdodon fosilleri özellikle Geç Kretase yaşlı çökellere sahip Fransa, İspanya, Romanya ve Çekya gibi ülkelerde yoğunlaşmaktadır.[5] Maastrichtian tarihli (Geç Kretase periyodunun sonu) buluntulara göre eş zamanlı yaşadığı anlaşılan Rhabdodon ve Hadrosaurid bir grup aynı nişi doldurmuş ve zamanla muhtemelen yiyecek için rekabet etmiştir. Özelleşmiş çene yapısı sayesinde uzun vadede Rhabdodonların soyunun tükenmesi de bu rekabeti kaybetmelerine bağlı olmuş olabilir.[1]
Beslenme değiştir
Kretase Avrupa'sının tek büyük bir kara parçasından değil de adalardan oluştuğunu ve Rhabdodonun da kısıtlı ada ekosistemine uyum sağladığını biliyoruz. Üst çene dişleri oluklu ve nispeten dikdörtgen şekilliyken; alt çene dişleri geniş ve elmas biçimlidir. Her iki diş grubu da kalın bir mine tabakasına sahipti ve gelişmiş lateral dudak yapısı sayesinde sert bitki parçalarıyla beslenebildiği tahmin ediliyor.[1]
Dış bağlantılar değiştir
Wikimedia Commons'ta Rhabdodon ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Vikitür'de Rhabdodon ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Kaynakça değiştir
- ^ a b c d e Chanthasit, Phornphe. "The ornithopod dinosaur Rhabdodon from the Late Cretaceous of France: anatomy, systematics and paleobiology" (PDF). HAL. HAL. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Mart 2020.
- ^ Brett-Surman, M. K.; Holtz, Thomas R.; Farlow, James O. (2012). The complete dinosaur 2nd Edition. Bloomington, Indiana 47404-3797 USA: Indiana University Press. s. 66. ISBN 978-0-253-00849-7.
- ^ Paul, Gregory S. (2016). The Princeton Field Guide to Dinosaurs. New Jersey: Princeton University Press. ss. 312. ISBN 978-0-691-16766-4.
- ^ a b Ösi, Attila; Prondvai, Edina; Butler, Richard; Weishampel, David. "Phylogeny, Histology and Inferred Body Size Evolution in a New Rhabdodontid Dinosaur from the Late Cretaceous of Hungary". www.ncbi.nlm.nih.gov/. National Center for Biotechnology Information Search database. 7 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ PINCEMAILLE-QUILLEVERE, Marie. "DESCRIPTION D'UN SQUELETTE PARTIEL DE RHABDODONPRISCUS (EUORNITHOPODA) DU CRETACE SUPERIEUR DE VITROLLES (BOUCHES DU RUÔNE, FRANCE" (PDF). www.dinosauria.org. ORYCTO. 6 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.