Mecidiye (kruvazör)

Osmanlı İmparatorluğu donanmasına ait kruvazör

Mecidiye (Prut, Rusça: Прут, Ukraynaca: Прут), Osmanlı Devleti hükûmetinin 1900 yılındaki siparişi üzerine Abdülmecid adıyla Amerika Birleşik Devletleri'nin William Cramp & Sons firmasının Philadelphia Tersanesinde suya indirildikten sonra Osmanlı Donanması, Rusya İmparatorluk Deniz Kuvvetleri, Kızıl Donanma, Ukrayna Halk Cumhuriyeti Deniz Kuvvetleri ve Türk Deniz Kuvvetleri'nde görev yapan korumalı kruvazör.


Mecidiye (İstanbul, 1932)
Tarihçe
Osmanlı Deniz KuvvetleriOsmanlı İmparatorluğu
Adı Mecidiye
Denize indirilişi 25 Temmuz 1903
Görevlendirme 19 Aralık 1903
Akıbet 3 Nisan 1915'te mayına çarptı ve battı
Genel karakteristik Mecidiye
Tipi Korumalı kruvazör
Deplasman 3,250 ton
Uzunluk 102,4 m (336 ft)
Genişlik 12,8 m (42 ft)
Çekiş 4,8 m (16 ft)
İtme gücü 2 VQE; 12,500 hp
Hız 18 knot
Silah donanımı 2 x 152 mm L/45 silah
2 x 120 mm L/45 silah
2 torpido tüpü, 457 mm
Tarihçe
Rusya Deniz KuvvetleriRusya İmparatorluğu
Adı Prut
Yard numarası Ropit Yard, Odessa
Satın alınışı 31 Mayıs 1915'te enkaz yeniden yüzdürüldü[1]
Görevlendirme 8 Haziran 1915
Akıbet Mayıs 1918'de Almanya tarafından ele geçirilerek Osmanlı İmparatorluğu'na geri verildi[1]
Genel karakteristik Prut
Tipi Korumalı kruvazör
Deplasman 3.250 ton
Uzunluk 102,4 m (336 ft)
Genişlik 12,8 m (42 ft)
Çekiş 4,8 m (16 ft)
İtme gücü 2 VQE; 12.500 hp
Hız 17,9 knot
Silah donanımı 6 x 130 mm silah
4 x 130 mm silah
4 x 75 mm AA silah[1]
Tarihçe
Osmanlı Deniz Kuvvetleri Türk Deniz KuvvetleriOsmanlı İmparatorluğu/Türkiye
Adı Mecidiye
Satın alınışı 13 Mayıs 1918[1]
Hizmetten çıkışı 1947
Akıbet Harbiyeli eğitim gemisi olarak kullanıldı, 1952'de hurdaya çıktı

25 Temmuz 1903 yılında denize indirilen gemi, 19 Aralık 1903 tarihinde Osmanlı Donanması'nda hizmete başladı. Balkan Savaşları esnasında İmroz ve Mondros deniz muharebeleri ve Şarköy Çıkarması da dahil olmak üzere tüm önemli deniz çatışmalarında yer aldı. I. Dünya Savaşı esnasında 3 Nisan 1915'te Odessa'da Vorokoskiy-Mayak'ın 15 deniz mili açığında bir Rus mayınına çarparak battı. 8 Haziran'da Ruslar tarafından yeniden yüzdürülen gemi 29 Ekim'de Rus Donanması'nda Prut adıyla hizmete girdi. Gemi Şubat Devrimi ve Brest-Litovsk Antlaşması sonrasında Rusya'nın savaştan çekilmesinin ardından 16 Mayıs 1918'de[kaynak belirtilmeli] Sivastopol'de Alman güçlerinin eline geçti. 13 Mayıs 1918'de[kaynak belirtilmeli] Osmanlı Donanması'na dönen gemi yeniden Mecidiye olarak adlandırılan gemi İstanbul'a çekildi. 31 Ekim 1918'de Kasımpaşa'ya alınan gemi deniz öğrencileri için eğitim gemisi oldu. 1925'e dek Gölcük Tersanesi'nde yenilenen Mecidiye, Mayıs 1927'de yeniden hizmete girdi, 1940'ta tekrar Gölcük'te eğitim gemisi yapıldı. 1952'de hizmetten çıkartılarak Kasımpaşa'ya çekildi ve 1952-56 yılları arasında söküldü.

Tasarım

değiştir

Mecidiye dikler arasında 100,5 m, toplam 102,5 m uzunluğunda, 12,8 m genişlikteydi; su çekimi 4,8 metreydi. Deplasmanı standart yükte 3.485 emperyal ton (3.541 t) ve tam yükte 3.967 emperyal ton (4.031 t) seviyesindeydi. Mürettebatı 1901'de 22 subay ve 280 denizciden oluşuyordu; 1915'te mürettebatı 340 Türk ve 15 Almandan oluşmaktaydı; 1936'da ise 25 subay ve 285 denizciydi.[2]

Gemi gücünü her biri bir vida pervaneyi çeviren iki dikey dörtlü genleşmeli buhar motorundan alıyordu. Motorlar için buhar kömürle çalışan on altı adet Niclausse su borulu kazan tarafından sağlanıyordu; 1936'da bu kazanlar Babcox & Wilcox kazanlarla değiştirildi. Motorlar 12.500 nominal beygirgücü (9.300 kW) güç üretebiliyordu. Bu güç, gemiyi denemelerde 22 knot (41 km/sa; 25 mph), 1914'te 18 knot (33 km/sa; 21 mph), 1936'da ise 20 knot (37 km/sa; 23 mph) azami hıza ulaştırabiliyordu. Mecidiye 610 ton kömür taşıyabiliyordu.[2]

Gemi, 1901'de inşa edildiği haliyle iki 152 milimetre (6,0 in) L/45 seri ateşli toptan oluşan bir ana bataryaya sahipti. Ana batarya, sekiz adet 120 milimetre (4,7 in) L/45 toptan oluşan bir ikincil batarya ile destekleniyordu Torpido botlarına karşı yakın menzilli savunma altı adet 47 milimetre (1,9 in) ve altı 37 milimetre (1,5 in) top ile sağlanıyordu. Kruvazör ayrıca ikiş adet 457 mm (18,0 in) torpido tüpü ile donatılmıştı. 1918'de gemi iki adet 152 mm, iki adet 120 mm top ve iki adet 457 mm torpido tüpüne sahipti. 1927'de ise silahlar dört adet 130 mm top, dört adet 76 mm top ve iki adet 457 mm torpido tüpüydü.[2]

Geminin yapımı esnasında Osmanlıların denetim yetersizliğinden ötürü gemi stabilite problemlerine sahipti. Sürekli trim ayarı gerektiriyor ve manevra esnasında çok dikkatli olunması gerekiyordu. Ekim 1914'te Almanların yaptığı bir denetlemede kazanların yanlış monte edildiği görüldü. Kömür depolarının yeri değiştirilse de gemi hala dinamik açıdan sorunluydu ve nadiren denize açıldı.[3]

1895-1896'da Hamidiye katliamları esnasında Amerika Birleşik Devletleri vatandaşlarına ait mallar hasar görmüştü. ABD, bu hasarın tazmin edilmesi için Osmanlı hükûmetinden, devlet için görece küçük bir para olan 22.000 altın lira istemişti. II. Abdülhamid'in bu parayı ödemek istememesi üzerine Amerikalılar İstanbul'a donanmalarının bir kısmını gönderme tehdidinde bulunmuş, Sultan ise tazminat ödemek yerine ABD'den bir kruvazör sipariş etmişti. Kasım 1899'da William Cramp & Son tersanesi ile görüşüldü ve anlaşmaya varıldı. Nisan 1900'de Ahmet Paşa ABD'ye giderek pazarlıklara başladı. Osmanlı hükûmeti gemi fiyatının 585.000 altın liradan 300.000 altın liraya düşürülmesini, ayrıca Cramp'in Osmanlı borcunun 100.000 lirasını ödemesini talep etti. ABD hükûmeti bu teklifi reddetti ancak gemi sözleşmesinin imzalanması durumunda tazminat isteğinden vazgeçeceğini bildirdi. Bir ay sonra 355.000 liralık kontrat imzalandı.[3]

Mecidiye Mayıs 1909'da İstanbul'daki Birleşik Krallık donanma görevinin komutanı Amiral Sör Douglas Gamble'ın reform programının bir parçası olan eğitimlerde yer aldı. Bu eğitimde bayrak gemisi Mesudiye, Asar-ı Tevfik ve Mecidiye Büyükada ile Maltepe arasında konumlanmış, Peyk-i Şevket, Berk-i Satvet, Samsun ve Yarhisar ise Prens Adaları arasındaki geçişleri korumaktaydı. Draç, Musul, Kütahya, Alpagot, Hamidiye, Demirhisar ve Sivrihisar torpido botları Sivriada'dan yola çıkarak filoya katıldı ve daha büyük gemilere karşı torpido saldırısı eğitimi yaptılar. Birleşik Krallık temsilcileri, tatbikatı Tirimüjgan'dan gözlemliyordu. tatbikat her ne kadar gerçekçi olmasa da Osmanlı donanmasının yirmi yıldan beri yaptığı ilk donanma tatbikatıydı.[4]

Balkan Savaşları

değiştir

7 Ekim 1912'de Turgut Reis ve Barbaros Hayreddin ön dretnotları, Hamidiye ve Mecidiye kruvazörleri ile Muâvenet-i Milliye ve Samsun sınıfı muhriplerden oluşan Osmanlı gücü Haydarpaşa'da demirliydi. 19 Ekim 1912'de Mecidiye ve diğer Osmanlı gemileri Bulgaristan, Varna yakınlarındaki kale ve diğer askeri hedefleri top ateşine tuttu. 21-31 Ekim 1912'de Mecidiye, Hamidiye, Yâdigâr-ı Millet ve Numûne-i Hamiyet'ten oluşan bir Osmanlı gücü Varna yakınlarında topçu pozisyonlarını bombaladılar, devriye görevlerinde bulundular ve Köstence'ye kadar bölgede keşif yaptılar. 3 Kasım'da kazan problemleri yaşayan gemi 21 Kasım'a dek Boğaziçi'de kaldı. 22 Kasım'da Varna'ya giderek, Varna Deniz Muharebesi esnasında torpido botların saldırısı ile hasar gören Hamidiye'nin yerini aldı.[5]

14 Aralık'ta Yunan zırhlı kruvazörü Georgios Averof'un İmroz'da karaya oturduğu istihbaratı üzerine Sultanhisar düşman muhriplerini İmroz ile Seddülbahir arasında bekleyen Mecidiye'nin üzerine çekmek üzere görevlendirildi. Sultanhisar'ı kovalayan iki Yunan muhribine atışa başlayan Mecidiye, peşlerinden gelen iki diğer muhrip ve destek olarak gönderilen üç muhriple daha çatışmaya girdi. Bir saatten uzun süren çatışmada iki taraf da ciddi hasar görmedi.[6]

İmroz Deniz Muharebesi

değiştir

Mecidiye aynı zamanda iki önemli deniz savaşına katıldı. İlki 16 Aralık 1912'de Yunanistan'a karşı verilen İmroz Deniz Muharebesi, ikincisi ise 18 Ocak 1913 Mondros Deniz Muharebesi'dir. İmroz Deniz Muharebesi'nde 2. Muhrip Tümeni'nde görev yapan gemi, çatışmada hafif hasar aldı.[6] 26 Aralık'ta gemi Berk-i Satvet ve Yâdigâr-ı Millet, Muâvenet-i Milliye, Taşoz ve Basra'dan oluşan 1. Muhrip Tümeni'yle Çanakkale'den İmroz'a gitti. Rauf Bey (Orbay) komutasındaki bu güç Yunan muhripleri tuzağa düşürmeyi planlıyordu. İki Yunan muhribi gözlemlendi ancak yakalanamadı. Mecidiye ve Berk-i Satvet saat 09.55'te altı Yunan muhribiyle çatışmaya girdi ancak Yunan muhripleri hızla bölgeden çekildi. 10.40'ta Aspis muhribi görüldü, Yunan gemisi sahile kaçarken iki kruvazör takibe geçti. Atış pozisyonu alırken Mecidiye, Yunan denizaltısı Delfin'e fazla yaklaşınca denizaltının 800 metreden saldırısına uğradı. Torpido su yüzeyine çıkıp gemiyi ıskaladı. Bu saldırı savaş tarihinden bir denizaltı tarafından yapılan ilk motorlu torpido saldırısıydı. Mecidiye ve Berk-i Satvet 11.00'de Çanakkale'ye geri çağırıldı.[6]

İmroz Deniz Muharebesi'nin ardından ordu, İmroz'a yapılacak bir çıkartmanın başarılı olacağını düşünerek donanma koruması altında adaya bir piyade alayı çıkartma kararı aldı. Donanmanın itirazlarına rağmen karar uygulamaya kondu. Çıkartma kapsamında zırhlılar ve İkinci Muhrip Tümeni nakliye gemilerine eşlik edecek, Hamidiye, Mecidiye ve Berk-i Satvet kruvazörleri ise esas çıkartma esnasında kuvvetleri koruyacaktı.[6]

4 Ocak 1913'te piyade alayı hala Çanakkale'ye varmamıştı. Donanma ise bu esnada havanın kapalı olması ve görüş mesafesinin düşük olmasından faydalanarak bir harekât yapmaya karar verdi. Mecidiye, Hamidiye ve Berk-i Satvet Çanakkale'den 06.00'da demir aldı, peşinden Rauf Bey komutasında muhrip tümeni denize açıldı. Boğazdan çıkan güç, 07.30'da İmroz yakınında Yunan gücüyle karşılaştı ve 07.40'ta ateş açtı ancak isabet sağlayamadı. Ardından Osmanlı gücü ikiye ayrıldı; Mecidiye ve Berk-i Satvet İmroz'dan gelecek bir saldırıya karşı konumlanırken muhripler Tavşan Adası'na yol aldı. Saat 10.00'da zırhlılar da boğazdan çıkıp filonun geri kalanına katıldı. Saat 11.30'da filo, Boğaz ile arasına Yunan filosunun girebileceği bir konuma geldiği için rota değiştirdi. Kruvazörler düşman gemileri ararken zırhlılar ve muhripler Çanakkale'ye doğru döndü. Saat 11.50'de Yunan gemilerini gören Mecidiye ve diğer kruvazörler ateş açtı ancak 12.30'a dek isabet kaydedemedi. Yunan gücü formasyondan çıkarak güneye yol alınca kruvazörler de dönüşe geçtiler. Saat 15.30'da Çanakkale'ye vardıklarında piyadeler hala nakliye gemisine binmeye başlamamıştı; çıkartma iptal edildi.[7] 10 Ocak'ta üç kruvazör bir kez daha boğazdan çıktı ve Anadolu sahillerinden görülen Yunan Doxa muhribini kovaladı ve birkaç mermi attı; Doxa İmroz'a çekilirken kruvazörler boğaza döndü. Osmanlı ve Yunan gemileri arasındaki bu kovalamacalar savaş boyunca devam edecekti.[7]

Mondros Deniz Muharebesi

değiştir

18 Ocak'ta filo komutanı Albay Ramiz tarafından planlanan bir saldırıda filonun Limanlı'ya ilerlemesi ve Yunan gemileriyle çatışmaya girmesi hedeflenmişti. Georgios Averof'un Ege'de bir akın için denize açılan Hamidiye'yi takip etmektense Yunan filosuyla bir arada olduğu düşünülüyordu. Mecidiye'nin de yer aldığı Osmanlı filosu 08.20'de Çanakkale'den açıldı. Yunan muhribi Leon, filoyu Boğaz çıkışında tespit ederek rotasını ana Yunan gücüne bildirdi. Tuğamiral Pavlos Kunduriotis komutasında Averof zırhlı kruvazörü, Spetsai, Hydra ve Psara ön dretnotları ve beş muhripten oluşan Yunan gücü Osmanlıları karşılamak üzere yola çıktı. Kuvvetler saat 10.55'te birbirini tespit etti, 11.55'te Barbaros Hayreddin'in 8.000 metreden atışlarıyla çatışma başladı. 12.00'de Yunanlar karşı ateşe başlayınca Albay Ramiz Mecidiye ve muhriplere geri çekilme emri vererek çatışmayı zırhlılarıyla sürdürdü. Saat 14.00'e dek süren muharebede Barbaros Hayreddin ve Mesudiye isabet alarak önemli hasar gördü, Mecidiye ise hasarsızdı.[8]

Şarköy Çıkarması

değiştir

26 ve 28 Ocak 1913 tarihlerinde yapılan Şarköy Çıkarması harekâtında görev aldı.

I. Dünya Savaşı

değiştir

Birinci Dünya Savaşı sırasında, Mecidiye Karadeniz'de faaliyet gösterdi.

Aralık 1914'te Hafız Hakkı Bey'i Trabzon'a 3. Ordu Kurmay Başkanlığına mesajları iletmek için götürdü.

3 Nisan 1915 tarihinde, Odessa limanının bombardımanı sırasında bir Rus mayınına 15 deniz mili (28 km; 17 mil) ile seyir halindeyken çarparak, Rus İmparatorluğu'nda Odessa yakınlarındaki Vorokoskiy-Mayak kıyılarında battı. 26 mürettebat hayatını kaybetti. Gemi 31 Mayıs 1915 tarihinde Ruslar tarafından tekrar yüzdürüldü 8 Haziran'da tamamen kurtarıldı. Odessa'da Ropit Tersanesinde tamir edilerek Rus Donanması'na katılmadan önce 29 Ekim 1915' te adı Prut olarak değiştirildi.

Gemi 1 Mayıs 1918 de Alman güçleri tarafından Sivastapol'da ele geçirilerek geri getirildi ve Osmanlı Donanması'nda tekrar Mecidiye ismi ile görev yapmaya başladı.

Türkiye Cumhuriyeti Donanması 1927–1947

değiştir

1920 Sevr Antlaşması şartlarına göre Osmanlı savaş gemileri savaş tazminatı olarak, Birleşik Krallık ve Müttefiklere teslim edilecekti. Ancak Sevr Antlaşması Türk Kurtuluş Savaşı'nın sonunda feshedildi ve yerini 1923 Lozan Antlaşması aldı. Antlaşma gereğince Mecidiye ve Osmanlı donanması da dahil olmak üzere Türkiye Cumhuriyeti'nde kaldı.

Gölcük Tersanesi'nde 1925 - 1927 yılları arasında yapılan onarımlardan sonra Mecidiye Türk Deniz Kuvvetleri'nde yerini almıştır. 1927-1940 yılları arası Donanmanın önemli gemilerinden biri olarak görev yaptı. Daha sonra Deniz Harp Okulu'nda eğitim gemisi oldu. 1 Mart 1947 ye dek bu görevini sürdürdükten sonra hizmetten alındı. 1952 de hurda olarak satıldı ve 1952-1956 yıllarında parçalandı.

Kaynakça

değiştir
Özel
  1. ^ a b c d Gardiner (1985), p. 307.
  2. ^ a b c Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 149.
  3. ^ a b Langensiepen & Güşeryüz, ss. 10-11.
  4. ^ Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 14.
  5. ^ Langensiepen & Güleryüz, ss. 20-21.
  6. ^ a b c d Langensiepen & Güleryüz, ss. 21-22.
  7. ^ a b Langensiepen & Güleryüz, ss. 22-23.
  8. ^ Langensiepen & Güleryüz, ss. 23-24.
Genel
  • Langensiepen, Bernd; Güleryüz, Ahmet (1995). The Ottoman Steam Navy 1828–1923. Londra: Conway Maritime Press. ISBN 0-85177-610-8. 

Dış bağlantılar

değiştir

  Wikimedia Commons'ta Cruiser Mecidiye ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

  • "British Pathe" film sirketi websitesinde Mecidiye krüvazörünün Odessa limani açıklarında 3 Nisan 1915'te batık filmi [1] 27 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.