Müfessir

Müfessir (Arapça: 'مُفسر‎, mufassir, çoğulu: مفسرون‎, mufassirūn), tefsir ile uğraşan ilahiyatçılara verilen isim.

Kur'an ayetleri üzerinde yorum yapmanın ilk olarak İslam peygamberi Muhammed ve okuma yazma bilen sahabiler tarafından başlatıldığı ifade edilir. Tefsirciler faaliyetlerini başlangıç emri olarak kabul ettikleri şu ayete dayandırırlar:

"Vaktiyle Allah, kitap verilen okur yazarlardan: «Andolsun ki, onu insanlara anlatacaksınız ve gizlemeyeceksiniz.» diye söz almıştı. Derken onlar, onu arkalarına atıp az bir para karşılığında sattılar." (Ali İmran, 187)

İslam'ın Arap coğrafyasından Arap olmayan topluluklara ulaşmasıyla tefsirin önemi de arttı ve gelişimi hızlandı. Bu dönem müfessirlerine Selman-ı Farisi örnek gösterilebilir. Selman, aslen İranlı olmasına rağmen Muhammed'in toplumu içinde bulunmuş, İslam'ı kabul etmiş ve İranlıların İslam'ı kabul etmesiyle onlara hem fetva vermiş hem de Kur'an ayetlerini açıklamıştır.

Sahabeler devri müfessirleri genel olarak tefsiri bizzat Muhammed'in açıklamalarıyla yaparken, ardından gelen tabiin devri müfessirleri bunları rivayet ederek tefsir yapmışlardır, daha sonra buna 'rivayet tefsiri' denmiştir. Sonraki devirlerde ise müfessir kendi şahsi bilgileriyle de tefsir yapmaya başlamıştır ki buna da 'dirayet tefsiri' ve 'iş'ari tefsir' denmektedir.

Ünlü müfessirler

Ana madde: Müfessirler ve tefsir kitapları listesi
İslam kaynaklarında ilk müfessir olarak bizzat Muhammed gösterilmektedir. Bunun yanında okuma-yazma bilen ilk Müslümanlar da Kur'an ayetlerini diğer Müslümanlara okuyup açıklamışlardır.

Sahabe devri

İbn-i Mesud (ö. 652), Ubeyy bin Ka'b (ö. 640), Zeyd bin Sabit (ö. 665), Ebu Musa el Eşari (ö. 644) ve Abdullah bin Zübeyr (ö. 692)

Tabiin devri

Abdullah bin Abbas, bu dönem müfessirlerinin başında gelir. Tabiiler devrinde Mekke okulunu kuran İbn Abbas'tır. Öğrencileri olan: Mücahid (ö.721), Atâ bin Ebu Rebah (Ö. 733), İkrime (ö. 723), Said bin Cübeyr (ö. 714), Tavus (ö. 724) Abdullâh İbn Mesud Irak okulunu kurmuştur. Zeyd bin Eslem ise Medine okulunu kurmuş, oğlu Abdurrahman ve Enes bin Malik kendisinden ders almıştır. Bunlardan sonra gelen müfessirler, bunlardan faydalanmışlardır.

Diğer devirler

İmam-ı Azam, İmam-ı Şafii, İmam-ı Malik ve Ahmed bin Hanbel, İmam-ı Gazali, Süyuti, Necmeddin Ömer-i Nesefi, Fahreddin er-Râzî, Kadı Beydavi, Seyyid Şerif Cürcani, İbn Kesir.

Modern devir

Muhammed Esed, Seyyid Kutub, Mevdudi, Ali Sabunî.

Türk müfessirler

Türklerden de büyük müfessirler yetişmiştir. Osmanlı klasik döneminde yetişen Ahmed ibni Kemal Paşa, Ebussuud Efendi, Senaullah-ı Dehlevi, Molla Hüsrev ve Molla Gürani; Osmanlı son dönemi ve/veya Cumhuriyet döneminde yetişen Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Ömer Nasuhi Bilmen, Mehmed Vehbi, İsmail Hakkı İzmirli, Şemseddin Yeşil, Ömer Feyzi Mardin, Hacı Murad Sertoğlu, İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu, Osman Nebioğlu, Besim Atalay, H. Tahsin Emiroğlu, Kazım Öztürk, Süleyman Ateş, Ali Rıza Sağman ve A. Adnan Sütmen bunlardandır.