Çiçak

Çiçak ya da diğer bilinen adıyla Istakoz kuyruklu çömlek miğferi, süvari ve subaylar tarafından kullanılan bir tür savaş miğferiydi. Orijinal şekli Osmanlı İmparatorluğu'na dayanan miğfer, 1600'lerden itibaren Avrupa'nın büyük bir kısmında yaygın hale gelmiş ve özellikle süvariler ve subaylar tarafından kullanılmıştır. 17. yüzyılın sonlarında ise Avrupa'daki kullanımı zamanla azalmış; ancak Avusturya ağır süvarileri 1780'lerin sonlarına kadar bazı seferlerde miğferi kullanmaya devam etmiştir.

Kökeni

Istakoz kuyruklu çömlek miğferin atası olan bir Türk Çiçak (çiçek) miğferi (16. yüzyıl). Bu tipte, yanaklar ve boyun siperliği bir posta savunması ile desteklenmiştir (Metropolitan Museum of Art)

Istakoz kuyruklu çömlek miğferi, 16. yüzyılda Osmanlı ordusu tarafından kullanılmaya başlanan, şeklinden dolayı çiçak (Türkçe: çiçek) olarak adlandırılan miğferden esinlenerek tasarlanmıştır ve 17. yüzyılda Avrupalı devletler tarafından benimsenerek kullanılmaya başlanmıştır. Çiçak, ilerleyen zamanlarda üretilen Avrupa menşeili miğferlerle neredeyse aynıydı; öne doğru çıkıntılı bir tepe, kayar çubuk burun, yanaklar ve boyun siperliği vardı, sadece yuvarlak yerine konik bir kafatasına sahip olma eğilimi ayırt ediciydi.^[1]

Bu miğferin Avrupa'daki türevi, Otuz Yıl Savaşı sırasında yaygın olarak kullanılmış ve orijinal Türkçe adından türetilen ve Almancalaştırılmış hali olan zischägge olarak anılmaya başlanmıştır.

Karakteristiği

İngilizlerin kullandığı miğfer. Tipik üç çubuklu yüz koruması ve kafatasında uzunlamasına tarak, lamine ve menteşeli yanak parçası eksik olarak, 1635 civarı

Istakoz kuyruklu çömlek miğferi, bazen yivli olan yuvarlak bir kafatası parçasına sahipti. İngiliz yapımı miğferlerin kafatasları genellikle önden arkaya uzanan yükseltilmiş bir tarakla birleştirilen iki bölümden oluşmaktaydı; kıtada üretilen miğferlerin kafatasları çoğunlukla tek parça metalden yükseltilirdi. Genellikle tek parça olarak yapılan, ancak bazen mafsallı olan yanak bölümleri kafatasına deri kayışla tutturulmuştur; ancak daha kaliteli türevleri bazen menteşeli olarak üretilmiştir. Yüzü korumak için ya büyük bir vida ile tutturulmuş kayar bir burun çubuğu içeren sabit bir öne çıkıntılı tepelik, ya da üç bağlı çubuğu olan menteşeli bir tepelik vardı. Son olarak, miğferin başın arkasını ve boynu korumak için ıstakoz kuyruğuna benzediği söylenen lamine bir savunma plakası (ya da ayrı lameleri taklit etmek için kabartılmış tek parça bir plaka) vardı.^[2]^[3] Miğferin bir diğer yaygın adı da "harquebusier pot" idi; harquebusier 17. yüzyılda Batı Avrupa'daki en yaygın süvari birlik tipiydi.^[4] Tek burun çubuklu olan tipi Kıta Avrupası'nın karakteristik özelliğiyken, döner tepeli üç çubuklu tip ise Britanya Adaları'nda daha yaygın olarak kullanılmıştır.^[5] Avrupa menşeili birçok ıstakoz kuyruklu çömlek miğferi, daha sonra İngiliz İç Savaşı sırasında İngiltere'ye ithal edilmiştir. Bazen burgonet ya da sallet gibi eski miğferler 'ıstakoz kabına' benzeyecek şekilde modifiye edilirdi.^[6] General George Monck'un 1644'te belirttiği gibi, "üç küçük çubuklu başlığın" tabanca geçirmez olması amaçlanmıştı.^[7]

Dekorasyonu ve görünümü

İngiltere Kralı II. James'in 1686 yılında yapılmış miğferinin modern reprodüksiyonu. Yüz koruması, kraliyet armasının açık bir tasviri şeklindedir

Istakoz kuyruklu çömlek miğferlerinin görünümü ve kaplaması, bireysel komutanlar için yapılan son derece süslü, üstün kaliteli örneklerden, çok sayıda sıradan süvari askerini donatmak için seri olarak üretilen kaba işlenmiş "mühimmat kalitesinde" tiplere kadar büyük çeşitlilik gösteriyordu. Yüksek kaliteli miğferler, repoussé, gravür ve mavi yaldız kaplamalar da dahil olmak üzere bir dizi teknik kullanılarak süslenebiliyordu. İngiltere Kralı II. James için yapılan ve günümüze ulaşan bir miğferinde, üç çubuklu yüz savunması yerine İngiltere'nin tüm kraliyet armalarını tasvir eden delikli bir ajur plakası bulunmaktadır. Birçok miğfer, hava koşullarına karşı dayanıklı olması ve paslanmaya karşı korunması için karartılmış veya kahverengileştirilmiştir. Bu işleme tabi tutulan daha kaliteli miğferlerin kasvetli görünümleri genellikle çok sayıda yaldızlı perçin başının kullanılmasıyla hafifletilmiştir. En gösterişli şekilde süslenmiş miğferlerden bazıları, Polonyalı kanatlı hüssarlar için üretilmiştir.^[8] Günümüze ulaşan bazı miğferlere boru şeklinde tüy tutucular takılmıştır; bu durum, çağdaş resimlerin kanıtlarıyla birlikte ele alındığında, tüylerin kullanıldığına işaret etmektedir.^[2]

Kullanımı

Delikli metalden işlenmiş kanat benzeri armalarıyla Polonya hüssar szyszak'ı, 17. yüzyıl

Bu miğfer biçimi Otuz Yıl Savaşı ve İngiliz İç Savaşı sırasında yaygın olarak kullanılmıştır; Almanya'da zischägge, İngiltere'de ise 'horseman's pot' (atlı çömlek) ya da 'three-barred pot' (üç çubuklu çömlek) olarak bilinirdi; 'lobster-tailed pot' (ıstakoz kuyruklu çömlek) terimi ise modern akademide yaygın olarak kullanılmaktadır. Dönemin tipik süvarisi olan harquebusier, miğferi devetüyü bir ceket, dizgin-el kollukları, göğüs zırhı ve sırt zırhı ile birlikte giyerdi. Ayrıca bazen daha ağır zırhlı bir süvari türü olan cuirassier tarafından da üç çeyrek zırhla birlikte giyilirdi.^[9] Oliver Cromwell'in Ironside süvarileri de dahil olmak üzere İngiliz İç Savaşı'nın her iki tarafın süvarileri tarafından kullanılmıştır.^[2] Benzer miğferler 17. yüzyılda Polonyalı kanatlı hüssarlar tarafından giyilmiş ve yine orijinal Türkçe adın bir türevi olarak Lehçe'de "szyszak" olarak adlandırılmıştır.^[10] Avusturyalı süvariler, 1780'lerin sonlarına doğru, Avrupa'da kullanımı sona erdikten çok sonra, Osmanlı Türklerine karşı sefer yaparken ıstakoz kuyruklu çömlek miğferle donatılmıştır.^[11]

Galeri

Canterbury, İngiltere'deki Gate Towers and Museum'da sergilenen İngiliz İç Savaşı'na (1642-1651) ait zırh ve ıstakoz kuyruklu çömlek miğfer.
Avusturya, Viyana'daki Kunsthistorisches Müzesi'nde sergilenen Stephen Báthory'nin (1560 civarı, daha sonra Polonya Kralı) zırhı.
İstanbul, Türkiye'deki Topkapı Sarayı'nda sergilenen 15. yüzyıldan 16. yüzyılın başlarına ait Türk konik miğferleri.
İstanbul, Türkiye'deki Topkapı Sarayı'nda sergilenen 15. yüzyıldan 16. yüzyılın başlarına ait Türk konik miğferleri ve vücut zırhları.
Hırvatistan Ban'ı (Genel Valisi) Nikola Šubić Zrinski'nin (1508-1566) Çiçak'ı (šišak, zischagge veya erikhonka), Zigetvar Kuşatması'nın 450. yıldönümü vesilesiyle Čakovec'te düzenlenen sergide (arka taraf)

Kaynakça

^ Robinson, H. Russell (2002). Oriental armor. Mineola, N.Y: Dover Publications. ss. 62-63. ISBN 978-0-486-41818-6.
^ ^a ^b ^c Blackmore, David (1990). The arms and armour of the English Civil Wars. 1. publ. London: Royal Armouries. ss. 15-16. ISBN 978-0-948092-08-4.
^ Oakeshott, Ewart; Oakeshott, R. Ewart (1980). European weapons and armour: from the Renaissance to the Industrial Revolution. Guildford [etc.]: Lutterworth Press. ss. 221-222. ISBN 978-0-7188-2126-5.
^ Tincey, John; McBride, Angus, (Ed.) (2009). Soldiers of the English Civil War. 2: Cavalry / John Tincey. Ill. by Angus McBride. Digital print. on demand. Oxford: Osprey. s. 5. ISBN 978-0-85045-940-1.
^ Blackmore, David (1990). The arms and armour of the English Civil Wars. 1. publ. London: Royal Armouries. s. 15. ISBN 978-0-948092-08-4.
^ Blackmore, David (1990). The arms and armour of the English Civil Wars. 1. publ. London: Royal Armouries. s. 16. ISBN 978-0-948092-08-4.
^ Tincey, John; McBride, Angus, (Ed.) (2009). Soldiers of the English Civil War. 2: Cavalry / John Tincey. Ill. by Angus McBride. Digital print. on demand. Oxford: Osprey. s. 11. ISBN 978-0-85045-940-1.
^ Bull, Stephen (1994). An historical guide to arms & armour. Repr. London: Studio Ed. ss. 111, 118, 121. ISBN 978-1-85170-723-2.
^ Tincey, John; McBride, Angus, (Ed.) (2009). Soldiers of the English Civil War. 2: Cavalry / John Tincey. Ill. by Angus McBride. Digital print. on demand. Oxford: Osprey. ss. 11-12. ISBN 978-0-85045-940-1.
^ Brzezinski, Richard; Brzezinski, Richard (1998). Polish armies 1569 - 1696. 1: text by Richard Brzezinski. Colour plates by Angus McBride. Repr. London: Osprey. s. 7. ISBN 978-0-85045-736-0.
^ Haythornthwaite, Philip J., (Ed.) (1994). The Austrian army 1740 - 80. 1: Cavalry / text by Philip Haythornthwaite. Colour plates by Bill Young husband. Osprey military Men-at-arms series. London: Osprey. s. 16. ISBN 978-1-85532-415-2.

[1] Robinson, H. Russell (2002). Oriental armor. Mineola, N.Y: Dover Publications. ss. 62-63. ISBN 978-0-486-41818-6.

[:0-2] Blackmore, David (1990). The arms and armour of the English Civil Wars. 1. publ. London: Royal Armouries. ss. 15-16. ISBN 978-0-948092-08-4.

[3] Oakeshott, Ewart; Oakeshott, R. Ewart (1980). European weapons and armour: from the Renaissance to the Industrial Revolution. Guildford [etc.]: Lutterworth Press. ss. 221-222. ISBN 978-0-7188-2126-5.

[4] Tincey, John; McBride, Angus, (Ed.) (2009). Soldiers of the English Civil War. 2: Cavalry / John Tincey. Ill. by Angus McBride. Digital print. on demand. Oxford: Osprey. s. 5. ISBN 978-0-85045-940-1.

[5] Blackmore, David (1990). The arms and armour of the English Civil Wars. 1. publ. London: Royal Armouries. s. 15. ISBN 978-0-948092-08-4.

[6] Blackmore, David (1990). The arms and armour of the English Civil Wars. 1. publ. London: Royal Armouries. s. 16. ISBN 978-0-948092-08-4.

[7] Tincey, John; McBride, Angus, (Ed.) (2009). Soldiers of the English Civil War. 2: Cavalry / John Tincey. Ill. by Angus McBride. Digital print. on demand. Oxford: Osprey. s. 11. ISBN 978-0-85045-940-1.

[8] Bull, Stephen (1994). An historical guide to arms & armour. Repr. London: Studio Ed. ss. 111, 118, 121. ISBN 978-1-85170-723-2.

[9] Tincey, John; McBride, Angus, (Ed.) (2009). Soldiers of the English Civil War. 2: Cavalry / John Tincey. Ill. by Angus McBride. Digital print. on demand. Oxford: Osprey. ss. 11-12. ISBN 978-0-85045-940-1.

[10] Brzezinski, Richard; Brzezinski, Richard (1998). Polish armies 1569 - 1696. 1: text by Richard Brzezinski. Colour plates by Angus McBride. Repr. London: Osprey. s. 7. ISBN 978-0-85045-736-0.

[11] Haythornthwaite, Philip J., (Ed.) (1994). The Austrian army 1740 - 80. 1: Cavalry / text by Philip Haythornthwaite. Colour plates by Bill Young husband. Osprey military Men-at-arms series. London: Osprey. s. 16. ISBN 978-1-85532-415-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]