Halvetilik
Halvetilik, cehri zikir adı verilen ve ilahi isimlerin yüksek sesle tekrar edilmesi anlamına gelen zikir yöntemini kullanan bir tarîkattır. Miladi 14. yüzyılda bugünkü Azerbaycan'ın Şemahı bölgesinde yaşamış olan Şeyh Ebu Abdullah Siraceddin Ömer bin Ekmelüddin Lahici tarafından kurulmuştur. Pîr Ömer Lahici'nin bir ağaç kovuğunda uzun süre halvet çıkarması ve ardından gelen müridlerin de tenhada kalmayı tercih etmeleri üzerine tarikat bu isimle anılmaya başlamıştır.
Halvet’îyye TarîkatıDüzenle
Halvet’îyye yolu Pîr Ömer Halvetî ile birlikte yaygınlık kazanmaya başlamışsa da sonrasında pek çok kollar zuhur etmiş ve bu nedenle de "tarikatların anası" olarak anılmıştır. Halvet gönlünden Allah'tan gayrısını uzaklaştırmak ya da Allah'tan gayrısından uzaklaşarak ona yaklaşmak üzere yalnız kalmak anlamlarına kullanılır.
Özellikle Osmanlı döneminde Anadolu, Balkanlar, Ortadoğu ve Afrika'da geniş bir yayılma alanı bulmuştur. Kıbrıs'ta Gazimagosa'ya Kutub Osman Efendi gitmiştir. Kurucusu Türk olan Halveti tarikatı, Azerbaycan'ın Şah İsmail trafından Şiileştirilmeden önce Şirvanşahlar devletinde yaygındı. Merkezi bugünkü Bakü şehrinde bulunan Şirvanşahlar devletinin son hükümdarları Halveti şeyhlerine büyük saygı göstermişler, zaviyelerini saray binasının yanıbaşına açmalarına müsaade etmişlerdir. "Pîr-i Sâni" olarak anılan Seyyid Yahya Şirvanî tarîkatın 15-16 yüzyıllarda Osmanlı coğrafyasında yayılmasını sağlayan en önemli sîmâlarından biridir. Günümüzde de Halveti mensupları tarafından okunan Vird-i Settar ismiyle anılan eser Yahya Şirvani'ye aittir. Yahya Şirvani tarafından yetiştirilen dervişlerin Anadolu'ya halife olarak gönderilmeleri tarikatın Anadolu'da yayılmasında etkili olmuştur.
Kol ve şubeleriDüzenle
Halvetilik'nin en yaygın kolu Şâbânîlik koludur. Kastamonu Taşköprü doğumlu Pîr Şeyh Şâban-ı Veli'nin piri olduğu Halvetî-Şâbânî yolu mevcuttur.
İki ana kola ayrılan tarîkatın bazı önemli şubeleri aşağıda belirtilmiştir.
ŞubeleriDüzenle
- Pîr İlyas Amâsî kolu
- Seyyîd Yâhyâ-yı Şirvânî kolu
- Molla Hâbib Karamanî şubesi
- Cemâli’îyye şubesi (Çelebi Hâlife Cemâl-i Halvetî’ye atfedilen)
- Sünbül’îyye
- Assâl’îyye
- Bahş’îyye
- Şâbân’îyye
- Karabaş’îyye
- Bekr’îyye
- Kemal’îyye
- Hufn’îyye
- Tecân’îyye
- Dırdîr’îyye
- Sâv’îyye
- Semmân’îyye
- Feyz’îyye
- Nasûh’îyye
- Çerkeş’îyye
- İbrahim’îyye/Kuşadav’îyye
- Halîl’îyye
- Çerkeş’îyye
- Bekr’îyye
- Karabaş’îyye
- Ahmed’îyye şubesi (Yiğitbaşı Ahmed Şemseddîn bin Îsâ Marmarâvî’ye atfedilen)
- Ramazan’îyye
- Buhûr’îyye
- Hayât'iyye
- Cerrah’îyye
- Raûf’îyye
- Cihangiri'yye
- Sinan’îyye
- Muslih’îyye
- Zeherr’îyye
- Hayât’îyye
- Uşşâk’îyye
- Câhid’îyye
- Selâh’îyye
- Niyâz’îyye/Mısr’îyye
- Beyûm’îyye
- Ramazan’îyye
- Rûşen’îyye şubesi (Dede Ömer-i Rûşenî’ye atfedilen)
- Gülşen’îyye
- Sezâ’îyye
- Hâlet’îyye
- Demirtâş’îyye
- Gülşen’îyye
- Şems’îyye şubesi (Şemseddîn Ahmed Sivâsî’ye atfedilen)
Halvetiyye-i Cemâl’îyye/Şâbân’îyye SilsilesiDüzenle
- Muhammed
- Ali
- Hasan Basrî
- Habib Acemî
- Dâvud et-Taî
- Marûf el-Kerhî
- Serî es-Sekatî
- Cüneyd-i Bağdâdî
- Mimşâd Dîneverî
- Muhammed el-Bekrî
- Kadı Vecîhüddîn Ömer el-Bekrî
- Ebu’n-Necib Sühreverdî
- Kutbeddîn el-Ebherî
- Rükneddîn Necaşî
- Şehâbeddîn Tebrîzî
- Hâce Cemâleddîn Şirazî
- Sultân-ul Halvetî[1] Tac’ed-Dîn İbrahim Zahid el-Geylânî
- Ahî Muhammed el-Halvetî
- Pîr Umar (Ömer) el-Halvetî (Halveti Tarîkatı Şeyh Ebû Abdullah Sirac’ed-Dîn Ömer bin Ekmel’ud-Dîn-i Lahicî tarafından Herat'ta kuruldu).
- Ahî Mîrim el Halvetî
- Sadreddîn Hayyamî
- Pîr-i Sânî Seyyid Yahyâ-yı Şirvânî (Yetiştirdiği şeyhler aracılığıyle Halveti Tarîkatını Anadolu'ya yaydı).
- Muhammed Bahaeddîn-i Erzincanî
- Çelebi Hâlife Cemâl el-Halvetî
- Hayreddîn Tokadî
- Şabân-i Veli Kastamônî
- Pir-i Sani Mustafa Çerkeşi
- Mehmet Hilmi Efendi (Hacı Baba)
- Kutbu'l Cihan İbrahim Hakkı
- Hasan Muştak Efendi
- Hacı Cemal Efendi
- Hacı Nuri Efendi
- İlyas Efendi El-Kastamonî
Türk tasavvufundaki yeriDüzenle
Ayrıca bakınızDüzenle
KaynakçaDüzenle
- ^ Abdülbaki Gölpınarlı, Türkiye'de Mezhepler ve Tarîkatlar, İnkılâp Yayınevi, 1997.