Deng Şiaoping
Deng Şiaoping (Türkçe okunuşu: Dınğ Şiavpinğ; Çince (basitleştirilmiş): 邓小平; Çince (geleneksel): 鄧小平; pinyin: Dèng Xiǎopíng; Wade–Giles: Teng Hsiao-p'ing;
| Deng Şiaoping Basitleştirilmiş Çince: 邓小平 | |
|---|---|
.jpg)
| |
| Deng Şiaoping, 1979 yılında ABD'ye resmî ziyaret yaparken. Arka plandaki şahıs, o dönemdeki ABD Başkanı Jimmy Carter'dır. | |
| Çin Komünist Partisi Merkezi Danışma Komisyonu Başkanı | |
| Görev süresi 13 Eylül 1982 - 2 Kasım 1987 | |
| Yerine geldiği | Yeni makam |
| Yerine gelen | Chen Yun |
| Çin Komünist Partisi Merkezi Askeri Komisyonu Başkanı | |
| Görev süresi 28 Haziran 1981 - 9 Kasım 1989 | |
| Yerine geldiği | Hua Guofeng |
| Yerine gelen | Jiang Zemin |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 22 Ağustos 1904 Guang'an, Sichuan |
| Ölüm | 19 Şubat 1997 (92 yaşında) |
| Evlilik(ler) | Zhang Xiyuan (张锡瑗) (1928-1929) Jin Weiying (金维映) (1931-1939) Zhuo Lin (卓琳) (1939-1997) |
| Çocuk(lar) | Deng Lin Deng Pufang Deng Nan Deng Rong Deng Zhifang |
| Dini | Ateizm |
Çin Halk Cumhuriyeti'nde Mao Zedong'tan sonra iktidarı alan ve aralarında Mao'nun karısının da bulunduğu "dörtlü çete" olarak bilinen grubu tasfiye ederek, 1978 yılında Çin Komünist Partisi'nin başına geçen Deng, Mao'nun tersine önceliği ideoloji yerine ekonomiye verdi. Ülkeye daha fazla yabancı yatırımcı çekmek ve Çin ekonomisini geliştirmek için kapıları açtı. Çin'de yaşanan köklü değişimler, Jimmy Carter, Richard Nixon, Kraliçe II. Elizabeth gibi isimlerin desteğiyle yayıldı. Tepkilere aldırmadan reformlarını sürdüren Deng'e karşı, Çin Komünist Partisi'nin yönetimi altındaki hükûmetin siyasi yozlaşma içinde olduğunu ve baskıcı bir tutum takındığını düşünenler, 1989 Tiananmen Meydanı Olayları'nda gelişen katliamla birlikte Şiaoping'in de sonunu hazırladı. Bir dönem Time dergisi'nde yılın adamı seçilen, Çin'in her yanı heykelleri ve billboard'larıyla donatıldı.
Hayatı
değiştirKökenleri ve çocukluğu
değiştirDeng Şiaoping, 22 Ağustos 1904 tarihinde (yani geleneksel Çin takvimindeki 7. ayın 12. gününde), Siçuan eyaletinde, Çongçing'den yaklaşık 160 km uzaklıktaki Guang'an semtine bağlı Xiexing beldesindeki Paifang köyünde doğdu.[1][2] Babası ona "Dèng Xiānshèng" (鄧先聖; "bilgeyi aşmak," geleneksel Çin düşüncesinde mütevazı olarak görülmeyen bir isim[3]) ismini verdi. Beş yaşında iken hocası, onun doğum ismini beğenmeyip ona "Dèng Xīxián" (鄧希賢, "iyiliği arzulamak" anlamını içerir) ismini verdi.[4] "Şiaoping" (小平 Xiǎopíng, "küçük barış") ismini ancak 1923 yılında benimsedi.[5]
Deng Şiaoping'in ataları 14. yüzyılda Jiangxi'den Siçuan'a göç etmişti. Deng Shimin isimli bir atası, en yüksek seviyedeki imparatorluk sınavını geçti ve İmparator Qianlong hizmetinde yüksek rütbeli bir memur idi. Deng Shimin'in onuruna bir kemer dikildi, bu ancak Kültür Devrimi sırasında tahrip edildi.[2]
Deng'ın babası Dèng Wénmíng (鄧文明), 7 ile 20 hektar arasında bir büyüklükteki bir araziye sahipti; çiftçilik yapar ve ipekböceği yetiştirir, bir de birkaç çiftlik işçisi çalıştırırdı. İlerleyici ve eğitimliydi; Çengdu'da modern hukuk eğitimi almış, beldesinde kuruluşuna kendisi de katkıda bulunduğu tek modern okulda öğretmenlik yapmış ve büyük saygı görmüştür.[6] Budizm ve Taoizmin etkin bir takipçisiydi;[7] ayrıca Çing Hanedanı'nı devirip Ming Hanedanı'nın yeniden kurulmasını amaçlayan bir gizli toplumun üyesiydi. 1910 yılında, Demiryolu Koruma Hareketi kapsamında gösteriye katıldı ve Xinhai Devrimi sırasında Siçuan'daki iktidarı ele geçirmiş İlerleme Partisi'ne üye oldu. Siçuan'daki kamu düzenin muhafaza edilmesi için sorumlu bir birimin komutanı oldu. Bununla birlikte, siyasete katılması kendisine zorluklar getirdi ve Çongçing'de kendisini saklamaya mecbur kaldı.[8] Kumar oynarken maruz kaldığı kayıplar nedeniyle kendi arazisinin bazı kısımlarını satmaya zorunda kaldı.[9] Deng Şiaoping'in annesi, kocasının ortalıkta bulunmaması nedeniyle tek başına ve büyük mali zorlukların karşısında çocuk yetiştirme sorumluluğunu üstlendi.[9] Annesinin ölümü sonrasında babası birkaç kez daha evlendi; Deng Şiaoping'in kendi annesinden tek kız kardeşi ve iki erkek kardeşi var, babasının sonradan evlendiği kadınlardan ise bir erkek kardeşi, üç kız kardeşi ve bir üvey kız kardeşi var; Deng Şiaoping bazı kardeşlerini hiç görmemiş olabilir.
Kendi oğlu için başarılı bir kariyer isteyen Deng Wenming, eğitime büyük önem verdi. Daha beş yaşındayken Konfüçyüsçü bir okul eğitimine başladı; Deng, zamanının birçok çocuğu gibi kendisine okulda anlatılan dersleri anlaşılmaz buldu.[10] Sadece bir yıl sonra modern bir ilkokula ve daha sonra Guang'an'daki tek modern ortaokula geçti.[9][11] Deng'ın okul yılları sırasında Çing Hanedanı'nın yıkılışı ve cumhuriyetin ilanı gibi Çin tarihindeki bazı önemli köklü değişiklikler yer aldı. Deng Şiaoping 14 yaşında iken babası, Çongçing'de genç Çinlileri Fransa'da eğitim almaları için hazırlayan bir okulun olduğunu duydu. 1919 yazında Deng Şiaoping ile yaşı kendisinden sadece biraz daha büyük olan amcası Deng Shaosheng, kendi köylerini terk ettiler ve Çongçing'deki okula gittiler. Deng'ın babası neden Deng'ın yurtdışında eğitim almasını istediği henüz bilinmemektedir.[7] Bununla birlikte, geleneksel Çin düşüncesine göre bir oğlun kendi babasının izinden gitmemesi hoş karşılanmasa da Deng Wenming, kendi oğlunun babasının izinden asla gidemeyeceğini anlamıştır.
1919-1920'de Çongçing'de gittiği okulda Fransızca ve Çince eğitimi görmenin yanı sıra zanaat becerileriyle ilgili derslere de katıldı. Deng, Çalışma–Okuma Hareketi isimli bir örgüte üye oldu. Örgütün kurucusu yurtsever, anarşist ve Fransa severi Li Yuying'dir; Li, genç Çinlilerin Fransa'ya gidip çalışmaları ve okumaları için olanak sağlamayı, böylece de Çin ile Fransa arasındaki bilimsel ve toplumsal bağların güçlendirilmesini amaçladı. Bu okulda eğitim gördüğü süresince 4 Mayıs Hareketi'nin ve Japonya mallarına yönelik boykotun etkin bir katılımcısı oldu.[12][13]
11 Eylül 1920 tarihinde Deng Şiaoping ile Deng Shaosheng, çoğu Siçuan ve Hunan eyaletlerinden gelmiş 200 diğer işçi-öğrenci ile beraber Şanghay Limanı'ndan Fransa Marsilya şehrine doğru yola çıktılar. Şanghay'da ve ara istasyonlarda Deng, Avrupalı sömürge ustalarının yerlilere karşı aşağılayıcı muamelede bulunmalarına tanık oldu ve bu da Deng üzerinde kalıcı bir izlenim bıraktı.[14][15]
Fransa'daki okul hayatı
değiştir
1919 ile 1921 yılları arasında aşağı yukarı 1600 diğer Çinli öğrencinin Fransa'ya gelmesi gibi Deng Şiaoping ile Deng Shaosheng de kendileri ilk kez Ekim 1920'de Fransa'ya vardı.[16] İleride daha yüksek seviyede eğitim görebilmek amacıyla Fransızcayı akıcı seviyeye ulaşana kadar öğrenmek üzere Fransa çapındaki farklı liselere gönderildiler. Deng ile amcası ilk olarak Bayeux'ye vardı. İleride Deng, burada hiçbir şey öğrenmediğini, yemeklerin kötü olduğunu ve herkesin kendisine yönelik çocuk muamelesinde bulunduğunu hatırladı.[17]
Daha Ocak 1921'de öğrenciler, onları Fransa'ya eğitim için sevk etmiş vakfın artık hiç parası kalmadığı haberini aldı. Deng, kendi ailesinden mütevazı oranda parasal yardım almaya devam edebilse de, yine çeşitli fabrikalarda iş aramaya zorundu kaldı. 16 yaşındayken Le Creusot kasabasında Schneider et Cie fabrikasındaki fırınlarda, sonra Châlette-sur-Loing'da Hutchinson şirketine ait kağıt çiçek ve lastik ayakkabı fabrikalarında, 1925 yılı ve sonrasında da Renault'da çalıştı.[18] Deng ile kendisine benzer durumda bulunan yurttaşları, her ne kadar köklü ailelerden gelmiş ve Çin'de elit kesime ait olsalar da, yine Fransızların yapmadıkları işlerde çalıştı, bunun için de Fransız çıraklardan daha az para kazandılar. Deng, kendi eğitimini devam ettirmek için her ne kadar çaba sarf etse de, bu çabalar hep boşa çıktı.[19]
Çinli işçi-öğrencilerin umutsuz durumu, grup üyelerinin yakınlaşması ve radikalleşmesine yol verdi. Sık sık Çin ve Fransa hükûmetlerine yönelik protesto düzenlediler. 1922 yılında bu işçi-öğrencileri temsil eden bir örgüt kuruldu; bu örgüt bir sene sonra Çin Komünist Gençlik Ligi'ne dahil oldu. 1924 yılında Fransa'daki Çinlilerin kurduğu komünist derneğin tüm üyeleri otomatik olarak Çin Komünist Partisi (ÇKP) üyesi oldu; bir sene sonra, ÇKP ile Kuomintang birleşti.[20]
1923 yılı yaz mevsimi, Deng'ın iyice komünizme geçmiş olmasını işaretler, ancak önceden komünist teorisyenlerin eserlerine yakın ilgi göstermiş olmaktan daha çok, o yana kadar Fransa'da yaşadığı adaletsizlik ve aşağılanma deneyimlerinden dolayı komünizme döndü. Haziran 1923'te Çin Sosyalist Gençlik Ligi'ne üye oldu ve kendi ailesiyle olan bağlantılarını kesti.[21] Haziran 1923'te Paris'te Çu Enlay'ın önderliği altında işletilen Komünist Bürosu'nda çalışmaya başladı. Burada iken Kızıl Işık gazetesi için makale yazdı; bu makalelerin bazıları muhafaza edilmiştir. Bu makaleler, Çin'in emperyalist güçlerle savaşmak için otoriter bir devlete ihtiyacı olduğunu savunur. Makalelerdeki sözler sert, savunulan düşünceler de radikal, ancak teorik açıdan sığ. Kısa zaman içerisinde Deng'a çeşitli siyasi sorumluluklar verildi, ör. propaganda yapmak veya Lyon'daki parti bürosunun önderliğini üstlenmek;[22] ayrıca çeşitli gösterilerin düzenlenmesinde katkıda bulundu ve Paris'teki Çin temsilciliğine yönelik bir saldırıya katıldı; saldırı mahallinde var olan bir başkan, hem Çin hem de Fransa hükûmetlerine Çin'deki yabancı askerlerin davranışları hakkında protesto notları imzalamaya zorlandı. Deng ayrıca Çin komünistlerinin hedeflerine ulaşılması için Sovyetler Birliği ile işbirliğini girilmesi gerektiğini savundu.
Deng'ın Fransa'da geçirdiği zaman ve Çu Enlay, Zhao Shiyan, Li Fuchun, Chen Yi, Nie Rongzhen ve Li Weihan gibi Komünist Parti'nin ilerideki gelişmesinde önemli rol oynayacak şahısların oluşturduğu gruba dahil olması, ileride kendi hayatı ve kariyeri için oldukça kritik; bu siyasetçiler, parti içerisinde bir fraksiyon oluşturmasa da ortak deneyimlerinden dolayı hepsi Çin'in hangi yoldan gitmesi gerektiğine dair fikirbirliğinde idiler.[22]
Fransız polisi, Çinli radikalleri uzun zaman gözetledi. 8 Ocak 1926 tarihinde Fransız polisi, gazetenin redaksiyon ofisine polis baskını düzenlendi; Deng bundan ancak ucuz kurtuldu, zira bir önceki gün Moskova'ya doğru yola çıkmıştı.[23]
Moskova'da parti eğitimi
değiştir17 Ocak 1926 tarihinde Deng, Moskova'ya vardı. İlk önce Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi'nde, birkaç hafta sonra da Sun Yat-sen Üniversitesi'nde ders gördü. Deng, Fransa'da eğitim fırsatları kaçırmış olup burada çok sıkı çalıştı ve iyi sonuçlar kazandı, ancak Fransa'da Fransızcayı öğrenemediği gibi Moskova'da da Rusçayı öğrenemedi. O dönemde Sovyetler Birliği'nde Yeni Ekonomi Politikası yürürlükteydi; Çinli öğrenciler iyi bakılıyordu ve onlar için bir kültür programı mevcuttu. Çinli öğrencilerin arasındaki çeşitli fraksiyonların arasında fikir ayrılıkları yer aldı; Deng da kendisi bu fikir ayrılıklarına katıldı, bunların çerçevisinde de parti disiplinini onadı. Çalışma programının yönetimi Deng'ı propaganda ve parti organizasyonu için çok uygun olarak değerlendirdi.[24]
Ayrıca bakınız
değiştir
Kaynakça
değiştirLiteratür
değiştir- Geneviève Barman, Nicole Dulioust (Ekim–Aralık 1988). "Les années françaises de Deng Xiaoping". Vingtième Siècle. Revue d’histoire. (Fransızca). Cilt 20.
- Ezra F. Vogel (2011). Deng Xiaoping and the Transformation of China (İngilizce). Harvard University Press. ISBN 978-0-674-05544-5.
- Alexander V. Pantsov, Steven I. Levine (2015). Deng Xiaoping, a revolutionary life (İngilizce). New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-062367-8.
- Yang Shengqun, Yan Jianqi (2009). Deng Xiaoping nianpu (邓小平年谱) (Çince). Pekin: Zhongyang wenxian chubanshe (中央文献出版社). ISBN 978-7-5073-2767-0.
Atıflar ve diğer kaynaklar
değiştir- ^ Yang & Yan (2009), s. 1.
- ^ a b Vogel (2011), s. 15.
- ^ Pantsov & Levine (2015), s. 12.
- ^ Evans, Richard (1995). Deng Xiaoping and the Making of Modern China (İngilizce) (2 bas.). Penguin Books. s. 5. ISBN 978-0-14-013945-7.
- ^ Yang & Yan (2009), s. 2.
- ^ Pantsov & Levine (2015), s. 13.
- ^ a b Barman & Dulioust (1988), s. 17.
- ^ Pantsov & Levine (2015), s. 17.
- ^ a b c Vogel (2011), s. 16 f.
- ^ Pantsov & Levine (2015), s. 15.
- ^ Yang & Yan (2009), s. 2–3.
- ^ Vogel (2011), s. 17.
- ^ Pantsov & Levine (2015), s. 19 f.
- ^ Vogel (2011), s. 18.
- ^ Pantsov & Levine (2015), s. 24 f.
- ^ Vogel (2011), s. 19.
- ^ Pantsov & Levine (2015), s. 25.
- ^ Vogel (2011), s. 19, 20, 21, 25.
- ^ Vogel (2011), s. 20.
- ^ Vogel (2011), s. 21–23.
- ^ Pantsov & Levine (2015), s. 29 f.
- ^ a b Vogel (2011), s. 23.
- ^ Pantsov & Levine (2015), s. 35.
- ^ Pantsov & Levine (2015), s. 38–40.
Dış bağlantılar
değiştir
 | Bir Çinlinin biyografisi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |