Vikipedi

Caroline Adası

Caroline Adası ya da diğer adıyla Milenyum Adası, Pasifik Okyanusu'nun orta kesiminde yer alan Kiribati ülkesindeki güney Line Adaları'nı oluşturan ıssız mercan atollerinin en doğusundadır.

Caroline Adası
Harita
Coğrafya
Kiribati üzerinde Caroline Adası
Caroline Adası
Caroline Adası
Caroline Adası'nın Kiribati'deki konumu
BölgeMikronezya
Koordinatlar9°56′13.13″G 150°12′41.40″B / 9.9369806°G 150.2115000°B / -9.9369806; -150.2115000
TakımadasıLine Adaları
DeniziBüyük Okyanus
Siyasi
Ülke  Kiribati

Mercan adası ilk kez 1606 yılında Avrupalılar tarafından görüldü ve 1868 yılında Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı tarafından sahiplenildi. Ada ülkesi, 1979'da bağımsızlığını kazandığından beri Kiribati Cumhuriyeti'nin bir parçası oldu. Caroline Adası, guano madenciliği, kopra (hindistan cevizi eti) hasadı ve 19. ve 20. yüzyıllarda insan yerleşimine rağmen nispeten bakir kaldı ve dünyanın en bozulmamış tropikal adalarından biridir. Dünyanın en büyük hindistan cevizi yengeci popülasyonlarından birine ev sahipliği yapmaktadır ve başta isli sumru olmak üzere deniz kuşları için önemli bir üreme alanıdır.

Mercan adası, yılın büyük bir bölümünde her gün güneşin doğuşunu Dünya'da ilk gören yer olarak ve 2000 yılı milenyum kutlamalarındaki rolüyle bilinmektedir. Uluslararası Tarih Çizgisi'nin 1995'te yeniden düzenlenmesi, Caroline Adası'nı takvimde 1 Ocak 2000'e ulaşan Dünya üzerindeki ilk kara noktası yaptı.

Tarihi değiştir

Tarih öncesi değiştir

Pasifik Okyanusu'ndaki atoller (halka şeklindeki mercan resifleri) insan yerleşimi için dünyadaki en elverişli ortamlardır.[1] Genellikle 1.500 yıldan fazla bir süredir iskân edilmemişlerdir,[1] ancak lagünlerin etrafında kalıcı adacıklar oluştuktan sonra insanlar tarafından iskân edilmeye başlanmışlardır. Diğer atollerle karşılaştırıldığında Caroline Adası nispeten bozulmamıştır.[2]

Erken Polinezyalıların adaya Avrupalılardan önce ulaştığına dair işaretler vardır, çünkü birkaç marae (ortak veya kutsal yerler) ve mezarlar keşfedilmiştir, ancak uzun süreli yerleşime dair hiçbir kanıt bulunamamıştır. Nake Adacığı'nın batı tarafında bulunan en büyük marae'nin kanıtı 1883 yılında belgelendi.[3]

İlk gözlemler ve kayıtlar değiştir

Ferdinand Macellan'ın Caroline Adası'nı 4 Şubat 1521 tarihinde görmüş olduğu tahmin edilmektedir. Caroline Adası'nın Avrupalılar tarafından ilk kez görüldüğü tarih 21 Şubat 1606'dır ve Portekizli kaşif Pedro Fernández de Quirós adaya San Bernardo adını vererek yolculuğunu kaleme aldı. Ada Avrupalılar tarafından bir sonraki kez 16 Aralık 1795'te, HMS Providence'dan İngiliz deniz subayı William Robert Broughton'ın, Amirallik Birinci Sekreteri Philip Stephens'ın kızına ithafen Carolina adını vermesiyle görüldü. Ada 1821 yılında İngiliz balina avcısı Supply tarafından görüldü ve daha sonra geminin kaptanına ithafen "Thornton Adası" olarak adlandırıldı. Ada 19. yüzyılda Hirst Adası ve Clark Adası olarak da kayıtlara geçti.

Adaya dair anlatılar bırakan diğer eski ziyaretler arasında 1825 yılında Birleşik Devletler Donanması subayı Hiram Paulding tarafından yazılan USS Dolphin'inki de bulunmaktadır. Bu anlatıma göre, Dolphin mürettebatı adadan balık tedarik ediyordu, ancak gemilerine geri dönerken köpekbalıklarının saldırısına uğradılar.

İngiliz balina avcı gemisi Tuscan, 1835 yılında Caroline adasına ulaştı ve adanın coğrafyası ve yaban hayatı geminin cerrahı biyolog Frederick Debell Bennett tarafından "1833-1836 Yılları Arasında Dünya Etrafında Yapılan Balina Avcılığı Yolculuğunun Anlatımı" adlı eserinde kaydedildi.

1883 Güneş tutulması değiştir

 
Keşif gezisinin bir üyesi tarafından çizilen Caroline Adası'ndaki astronom kampı
 
Tutulmanın adada çekilen bir fotoğrafı

1883 yılında iki keşif ekibi Caroline Adası'na 6 Mayıs'taki güneş tutulmasını gözlemlemek ve kaydetmek için zamanında ulaştı. Amerikalı ve İngiliz astronomlar 22 Mart'ta USS Hartford gemisiyle Peru'nun Callao limanından ayrıldılar ve 20 Nisan'da adaya vardılar. Amerikan keşif heyetinde, keşif heyetinin lideri Washburn Gözlemevi'nden astronom Edward S. Holden ve Brown Üniversitesi'nde astronomi profesörü olan William Upton da bulunuyordu. Fransa'dan gelen bir keşif ekibi de iki gün sonra L'Eclaireur gemisiyle bölgeye ulaştı.

Küçük tekneler kıyıya yaklaşamadığından, ekipmanlar adaya yaklaşık 2 fit (0,6 m) suda duran adamlar tarafından taşındı ve daha sonra yaklaşık 500 yard (460 m) ilerideki gözlem alanına götürüldü. 6 Mayıs sabahı gökyüzü ilk temas anından kısa bir süre önce açıldı ve günün geri kalanında da açık kaldı. Tutulma sırasında gök bilimciler, varsayımsal bir Merkür içi gezegen olan Vulkan'ı aradılar, ancak hiçbir şey bulamadılar. Tam tutulma süresi (Güneş diskinin tamamının örtüldüğü süre) 5 dakika 25 saniye olup, maksimum süre olan 5 dakika 58 saniyeden biraz daha azdı.[4] Fransız keşif gezisinin bir üyesi olan Avusturyalı astronom Johann Palisa, aynı yılın ilerleyen günlerinde bir asteroit keşfetti ve bu göktaşına adanın adını vererek Carolina adını verdi.

Ticari işletmeler ve İngiliz iddiası değiştir

1846'da Tahitili Collie ve Lucett firması, adada küçük bir hayvancılık ve kopra hasadı topluluğu kurmaya çalıştı; operasyon sınırlı mali başarıyla sonuçlandı. 1868 yılında Caroline, HMS Reindeer'in kaptanı tarafından İngiltere adına talep edildi ve Güney Adacık'taki bir yerleşimde 27 sakinin yaşadığı kaydedildi. Ada, 1872 yılında İngiliz hükûmeti tarafından John T. Arundel'in yöneticisi olduğu Houlder Brothers and Co. şirketine kiralandı; adacıklardan ikisine onun adı verildi. Şirket, 1984 yılından itibaren adada minimal guano madenciliği yaptı. John T. Arundel and Co. 1881'de kiralamayı ve endüstriyi devraldı; şirket 1895'te kaynaklar tükenene kadar toplamda yaklaşık 10.000 ton fosfat tedarik etti. 1885 yılında Arundel, bir hindistan cevizi plantasyonu kurdu, ancak hindistan cevizi palmiyeleri hastalıktan etkilendi ve plantasyon başarısız oldu. Adadaki yerleşim, kalan altı Polinezyalının Niue'ye yerleştirildiği 1904 yılına kadar sürdü.

 
Caroline Adası, 2009 yılında çekilen bir astronot fotoğrafında görülmektedir. İç lagün, daha derin okyanustan daha açık mavi görünmektedir.

Ada, S.R. Maxwell and Company'ye kiralandı ve 1916 yılında bu kez tamamen kopra ihracatı üzerine inşa edilen yeni bir yerleşim kuruldu. Güney adacığının büyük bir kısmı, yerli olmayan bir bitki olan hindistan cevizi palmiyelerine yer açmak için ormansızlaştırıldı. Ancak bu ticari girişim borç batağına saplandı ve adanın nüfusu yavaş yavaş azaldı. 1926 yılına gelindiğinde adanın nüfusu sadece on kişiye düştü ve 1936 yılına gelindiğinde yerleşim sadece iki Tahitili aileden oluşuyordu. 1930'ların sonunda ada tamamen terk edildi.

İkinci Dünya Savaşı sırasında Caroline Adası işgal edilmedi ve burada herhangi bir askerî harekât gerçekleşmedi. İngiliz yargı yetkisi altında, 1943 yılında İngiliz Batı Pasifik Yüksek Komisyonu tarafından resmen geri alındı ve daha sonra Orta ve Güney Line Adaları'nın bir parçası olarak yönetildi. Amerikalı denizci John Caldwell'in Eylül 1946'da ziyaret ettiği atolde Tahitili bir ailenin yaşadığı tespit edildi. Ocak 1972'de Orta ve Güney Hat Adaları, 1971'de özerk hale gelen İngiliz kolonisi Gilbert ve Ellice Adaları ile birleştirildi.[5]

Kiribati'ye bağlanması değiştir

Gilbert Adaları, 1979 yılında bağımsız Kiribati ülkesi haline geldi ve Caroline Adası, Kiribati'nin en doğu noktası oldu.[6] Caroline Adası, Kiribati Cumhuriyeti hükûmetine aittir ve merkezi Kiritimati'de bulunan Line ve Phoenix Adaları Kalkınma Bakanlığı tarafından denetlenmektedir.[7] Amerika Birleşik Devletleri'nin ada üzerindeki egemenlik iddialarından 1979 Tarawa Antlaşması ile vazgeçildi ve bu antlaşma 1983 yılında ABD Senatosu tarafından onaylandı.[8][9]

Adada 1987'den 1991'e kadar Anne ve Ron Falconer ile çocukları yaşadı ve büyük ölçüde kendi kendine yeten bir yerleşim geliştirdiler. Mülkiyet devrinin ardından Falconer'lar adadan ayrıldı.[10] 1990'larda ada, Tarawa'daki Kiribati hükûmetiyle yapılan anlaşmalar çerçevesinde Polinezyalı kopra toplayıcıları tarafından zaman zaman ziyaret edildi.

23 Aralık 1994 tarihinde Kiribati Cumhuriyeti, Line Adaları için zaman dilimi değişikliğinin 31 Aralık 1994 tarihinde yürürlüğe gireceğini duyurdu.[11] Bu ayarlama Kiribati'nin tamamını Uluslararası Tarih Çizgisi'nin Asya ya da batı tarafına yerleştirdi. Caroline Adası'nın 150 derece batıdaki boylamsal konumu -10 saatlik bir UTC kaymasına karşılık gelse de, adanın yeni zaman dilimi UTC+14 oldu. Bu hareket Caroline Adası'nı hem en erken zaman dilimindeki en doğudaki kara parçası (bazı tanımlara göre Dünya'nın en doğusundaki nokta), hem de 1 Ocak 2000'de yerel saatle sabah 5:43'te güneşin doğuşunu görecek ilk kara parçası haline getirdi.[12] Aralarında Tonga, Yeni Zelanda ve Fiji'nin de bulunduğu diğer Pasifik ülkeleri, 2000 yılında şafağı ilk gören kara parçası olma iddialarını ihlâl ettiği gerekçesiyle bu hamleyi protesto etti.[13] Birleşik Devletler Donanma Gözlemevi'ne göre, 1 Ocak 2000'de (yerel saatle) güneşin doğuşunu gören ilk kara noktası, Doğu Antarktika'daki Dibble Buzulu ile Victor Körfezi arasında, 66 derece güneydeydi ve güneş 00:08'de doğdu.[14]

Ağustos 1997'de, 2000 yılının gelişini kutlama etkinliklerini teşvik etmek amacıyla Caroline Adası'nın adı Kiribati hükûmeti tarafından Milenyum Adası olarak değiştirildi.[15] Aralık 1999'da 70'in üzerinde Kiribatili şarkıcı ve dansçı, yeni milenyumun gelişini kutlamak üzere yaklaşık 25 gazeteci eşliğinde Güney Tarava'dan Caroline'ye gitti. Yayının dünya çapında bir milyar izleyiciye ulaştığı tahmin edilmektedir.[16]

2017 yılında bir Rus işadamı, üç ada üzerindeki egemenlik hakları karşılığında Kiribati'de bir tatil köyü inşa etmek için 350 milyon dolar yatırım yapmayı teklif etti. Anlaşma, Kiribati Yabancı Yatırım Komisyonu'nun bir raporuna dayanılarak Kiribati hükûmeti tarafından reddedildi.[17]

Coğrafya ve iklim değiştir

Caroline Adası, Orta Pasifik Okyanusu'ndaki Hawaii Adaları'nın 2.400-3.300 km (1.500-2.100 mi) güneyinde, ekvator boyunca uzanan bir dizi atol ve ada olan Line Adaları'nın güneydoğu ucunun yakınında yer almaktadır.[18] Hafif hilal şeklindeki atolün kara alanı 699 hektar (2,70 sq mi) olarak ölçüldü.[19] Dar bir lagünü çevreleyen yaklaşık 39 ayrı adacıktan oluşur;[20] en küçük adacık olan Motu Atibu kaybolmuş olabilir. Deniz seviyesinden 6 m (20 ft) yüksekliğe kadar çıkan adacıklar ortak bir jeolojik kökene sahiptir[21] ve bir mercan resifinin üzerine yerleştirilmiş kum birikintileri ve kireç taşı kayalarından oluşur.[22] Uluslararası Tarih Çizgisi'nin izlediği yola göre, mercan adası Dünya'nın en doğusundaki kara parçasıdır.

 
Caroline Adası Haritası

Caroline'ın kara alanının büyük kısmını üç adacık oluşturmaktadır: Kuzeyde yer alan ve 917 hektar (9,17 km2) büyüklüğünde olan Nake Adacığı, lagünün kuzeydoğusunda yer alan 760 hektar (7,60 km2) büyüklüğündeki Uzun Adacık ve güney uçta yer alan 1.044 hektar (10,4 km2) alanlık Güney Adacığı. Çoğu Cameron ve Angela Kepler adlı doğa bilimciler tarafından 1988 yılında yapılan bir ekolojik araştırma sırasında adlandırılan diğer adacıklar dört gruba ayrılır: Güney Nake Adacıkları, Orta Leeward Adacıkları, Güney Leeward Adacıkları ve Rüzgâr Adacıkları. Ada, ilkbahar gelgitleri, fırtınalar ve güçlü rüzgarlar nedeniyle erozyona karşı savunmasızdır; fırtınalar bazen küçük adacıkların ortaya çıkmasına veya kaybolmasına ve daha büyük adacıkların şekillerinin değişmesine neden olmuştur.[23]

Caroline Adası'nda durgun tatlı su yoktur, ancak Nake Adası ve Güney Adası'nda yeraltı tatlı su akiferleri ve tatlı su mercekleri vardır. Nake'deki yeraltı su kaynağı Polinezyalı yerleşimcileri cezbetti, ancak atole ulaşan ilk Avrupalı kaşifler içme suyunu boşuna aradılar; daha sonra geçici yerleşimler için içme suyuna dokunmak için kuyular inşa edildi. Adanın mevcut tatlı su mercekleri hakkında çok az şey bilinmektedir. Toprakların kalitesi düşüktür, mercan çakılı ve kum hakimdir, organik içerik sadece istikrarlı, ormanlık ada merkezlerinde mevcuttur. Guano birikintileri, var olduğu yerlerde ada toprağını azot bakımından zengin hale getirmektedir.

Kiribati'nin geri kalanı gibi Caroline Adası da sürekli sıcak ve nemli olan tropikal bir deniz iklimine sahiptir ve hava sıcaklıkları deniz sıcaklığıyla yakından ilişkilidir. Kiribati genelinde ortalama sıcaklıklar mevsimden mevsime 1 °C'den fazla değişmez.[24]

 
Uzun Adacık ve Nake Adacığı arasındaki kanal (arka planda)

Caroline'da herhangi bir meteoroloji istasyonu bulunmamaktadır.[25] Kiribati'nin başkenti Güney Tarava'da 2014 yılı boyunca (verilerin kamuya açık olduğu son yıl olan 2021 itibarıyla) aylık ortalama sıcaklıklar 28,3 ila 29,7 °C (82,9-85,5 °F) arasında değişirken, aylık maksimum sıcaklıklar 31,0 ila 32,5 °C (87,8-90,5 °F) ve minimum sıcaklıklar 25,0 ila 26,5 °C (77,0-79,7 °F) arasında değişmiştir.[26] Caroline Adası oldukça değişken yağış alan bir bölgede yer almaktadır; 1950 ve 2010 yılları arasında bölge yılda ortalama 1.700 ila 2.500 mm (67 ila 98 inç) yağmur almıştır.[26] Gelgitler 0,5 m (1,6 ft) mertebesindedir ve genellikle kuzeydoğudan gelen alize rüzgarları, adanın bu köşesinin en sert denizlere maruz kaldığı anlamına gelir.

Jeoloji değiştir

Caroline Mercan Adası, Pasifik Okyanusu'ndaki 175'ten fazla mercan adasından ve atolden biridir. İngiliz doğa bilimci ve jeolog Charles Darwin, atollerin sönmüş, batmakta olan volkanların konileri etrafında büyüyen kalsiyum karbonat platformlarından kaynaklandığına dair, halen kabul gören teoriyi ilk kez ortaya attı. Caroline Mercan Adası'nın yüksek volkanik adası, deniz seviyesinin altına çöktü; çevresindeki mercan resifi yukarı doğru gelişti, korallar tarafından inşa edildi, tipik dairesel şekli su altı ayrışmasından kaynaklandı. Mercan resifi, yükselen deniz seviyesi tarafından geçilmediği sürece gelişmeye devam edecek, bu durumda mercanlar yok olacak ve atol büyümeyi durduracaktır.

 
Güney Line Adaları çevresindeki deniz yatağı

Line Adaları zinciri, güneydeki Tuamotu Adaları'ndan kuzeydeki Johnston Atolü'ne kadar uzanan ve okyanus tabanından 5.000 metre (3,1 mi) derinlikten yükselen deniz dağları ve sırtlardan oluşmaktadır. Caroline Adası, zincirde deniz seviyesinin üzerine çıkan 12 deniz dağından biridir.

Tüm Line Adaları'nın magmatik kayaçları, alkali bazaltlar ve hawaiitlerden oluşur ve Hawaii Adaları'nda bulunanlara benzer. Zincirin karmaşık jeolojisinin oluşumunu açıklamak için çeşitli modeller sunuldu. 1972 yılında Amerikalı jeofizikçi W. Jason Morgan, zincirin 70 milyon yıl önce Hawaii Adaları'nın oluşumuna paralel olarak, her biri tek bir sıcak nokta aracılığıyla oluştuğunu öne sürdü. Diğer uzmanlar ise geometrik ve paleomanyetik kanıtlara ve Line Island zincirini oluşturan volkanik olayların karmaşık zamanlamasına işaret ederek bu modele karşı çıktılar. 1976 tarihli bir makalesinde Winterer, volkan zincirlerinin bir dizi ayrı sıcak nokta tarafından oluşturulduğunu öne sürdü.

Sonraki on yıl içinde Caroline Adası yakınlarında ve binlerce kilometre kuzeyde, Geç Kretase ve Eosen volkanizmasının meydana geldiği keşfedildi, bu da Line Adaları'nın oluşumu için tek sıcak nokta modelini çürüttü ve bunun yerine zincirin Hawaiian-Emperor deniz dibi zincirinden daha karmaşık bir volkanik olaylar dizisi tarafından yapıldığını öne sürdü. 1980'lerde bilim insanları, zincirin evrimini açıklamak için dönüşüm kırılma bölgesi teorisi (paleomanyetik verilerle çürütüldüğünden beri) ve 2020 itibarıyla hala tartışılmakta olan çoklu sıcak nokta modeli de dahil olmak üzere yeni teoriler ortaya attılar. Sıcak nokta-dönüşüm kırılma bölgesi fenomenlerinin bir kombinasyonu da mümkündür.

Bitki örtüsü değiştir

 
Heliotropium anomalum
 
Pisonia grandis
 
Cordia subcordata
 
Suriana maritima
Caroline Adası'ndaki baskın bitki türlerinden bazıları

Caroline Adası, üç yüzyılı aşkın bir süredir zaman zaman insan etkisine maruz kalmasına rağmen, neredeyse bozulmamış çok az sayıdaki tropik adadan biridir. Birleşmiş Milletler, 1998 yılında mercan adasını 'İnsan Etkisi Endeksi' derecelendirmesinde 1 olarak değerlendirerek dünyanın en bozulmamış adalarından biri olarak sınıflandırdı.[27] Bozulmamış yapısı, bir Dünya Mirası Alanı ve Biyosfer Rezervi olarak belirlenmesine yönelik bir öneriye yol açtı.[28] Caroline, 1965 yılında Pasifik Okyanusu Biyolojik Araştırma Programı, 1974 yılında Line Adası Keşif Gezisi ve 1988 ve 1991 yıllarında Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) Yaban Hayatı Koruma Birimi tarafından ziyaret edildi. Yaban Hayatı Koruma Birimi personeli ile Line ve Phoenix Adaları Kalkınma Bakanlığı yetkililerinden oluşan 1991 Kiribati Hükûmeti keşif gezisi, South Islet, Long Islet ve Nake Islet dışında Caroline Atoll adacıklarının Yaban Hayatı Koruma Alanı olması gerektiği konusunda anlaşmaya vardı.[28]

1988 yılında Caroline Adası'nın %90'ı bitki örtüsüne sahipti; bitki örtüsünün üçte ikisi ormanlıktı ve bitki türlerinin %89'u yerliydi. Caroline adacıkları, baskın bir tür tarafından tanımlanan yedi eş merkezli bitki topluluğundan oluşur. Hindistan cevizi palmiyesinin hakim olduğu bir topluluk insanlar tarafından oluşturuldu.

 
Caroline Adası'nda yaşayan ve tehdit altındaki bir tür olan hindistan cevizi yengeci.

Daha küçük adacıklar, merkezi ormandan yoksundur ve en küçük adacıklar yalnızca alçakta yatan bitkilerle kaplıdır. Hindistan cevizi palmiyeleri Avrupalılar tarafından ilk keşfedildikten sonra adaya getirildi ve Güney Adacık'ta hala büyük bir plantasyon bulunmaktadır; Long Adacık ve Nake Adacık'ta palmiyeler daha az oranda yetişmektedir.[29]

2014 yılında Kiribati hükûmeti, güneydeki Line Adaları -Caroline, Flint, Vostok, Malden ve Starbuck- etrafında 12 deniz miline kadar uzanan bir avlanma yasağı ilan etti.[30]

Caroline Adası, başta sayıları 500.000 civarında olan isli sumru ve 1980 yılında yapılan tahminlere göre sayıları 10.000'in üzerinde olan büyük fırkateyn kuşu olmak üzere birçok deniz kuşu türü için önemli bir üreme alanıdır. Caroline Adası ve Flint Adası dünyanın en büyük hindistan cevizi yengeci (Birgus latro) popülasyonlarından birine ev sahipliği yapmaktadır. Diğer yerli hayvanlar arasında orta lagünde bol miktarda bulunan Tridacna istiridyesi, keşiş yengeçleri ve çok sayıda kertenkele türü bulunmaktadır.[29]

Dev istiridye popülasyonları, lagünün bazı kısımlarında metrekare başına dört (m2 başına 43) yoğunluğa ulaşmaktadır. En yaygın tür "küçük dev istiridye" Tridacna maxima'dır ve en büyük istiridye türü olan Tridacna gigas da lagünde bulunur. Lagün, siyah uçlu resif köpekbalığı (Carcharhinus melanopterus) ve nesli tükenmekte olan Napollon wrase (Cheilinus undulatus) gibi önemli ve yoğun olarak sömürülen türler de dahil olmak üzere balık türleri için bir üreme habitatıdır.

Atol, kaplumbağaların yuvalanması için bir yaban hayatı koruma alanı olarak belirlenmiştir. Nesli tükenmekte olan yeşil kaplumbağa (Chelonia mydas) Caroline Adası sahillerinde yuva yapmaktadır, ancak ev sahipleri tarafından kaçak avlanma yapıldığı bildirildi.[29] İnsan teması, çoğalmaya başlayan Ipomoea violacea asması da dahil olmak üzere yirmi kadar yerli olmayan bitki türünün Caroline Adası'na girmesine neden oldu. Küçük bir çiftlik evinin yanına getirilen evcil kedi ve köpekler, deniz kuşu popülasyonunu Motu Ana-Ana adacığından uzaklaştırdı.[29]

Çevre sorunları değiştir

Caroline Adası, deniz seviyesinden 6 metre (20 ft) daha yüksek bir kara parçası bulunmayan alçak bir adadır.[20] Bölgesel deniz yüzeyi sıcaklıkları 1950'lerden bu yana her on yılda yaklaşık 0,1 °C arttı[23] ve 2006 yılında Birleşmiş Milletler, adayı yükselen deniz seviyelerine karşı en savunmasız olanlar arasında değerlendirdi.[23] 2006 yılında UNEP, Caroline'ın "önümüzdeki 30-50 yıl içinde" yok olabileceğini bildirdi.[21]

Caroline Adası, yerleşimcilerin ve iş fırsatçılarının neden olduğu tahribattan kurtuldu. Adanın yerli bitki ve hayvan türleri gelişmektedir ve 2010 yılında mercan resiflerinin dünyanın en bozulmamışları arasında yer aldığı belgelendi. Adaya getirilen hindistan cevizi palmiyesi, ışığı bloke ederek diğer türlerin büyümesini engelleyen son derece rekabetçi bir bitkidir, ancak yalnızca Güney Adacık'ta yaygındır. Yaban hayatı turistlerin veya avcıların varlığından olumsuz etkilenebilir ve 1979'dan beri adadaki tüm hayvanlar Kiribati'nin Yaban Hayatını Koruma Yönetmeliği'nin 2. Programı kapsamında korunmaktadır. 2014 yılı itibarıyla ada için herhangi bir hükûmet yönetim planı veya izleme programı oluşturulmadı.

Kaynakça değiştir

  1. ^ a b Dickinson 2009.
  2. ^ Barott et al. 2010.
  3. ^ Bryan 1942.
  4. ^ Espenak, Fred; Meeus, Jean (7 Ekim 2008). "Five Millennium Catalog of Solar Eclipses: -1999 to +3000 (2000 BCE to 3000CE)". NASA. 18 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ "Kiribati Bill". Hansard. UK Parliament. 19 Şubat 1979. 31 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ "A Guide to the United States' History of Recognition, Diplomatic, and Consular Relations, by Country, since 1776: Kiribati". United States Department of State. 21 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2021. 
  7. ^ "Ministry of the Line and Phoenix Islands". Commonwealth Network. Nexus Partnerships Limited. 2020. 15 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2021. 
  8. ^ "Treaty of Friendship between the United States of America and the Republic of Kiribati". Ecolex. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2021. 
  9. ^ "Formerly Disputed Islands". United States Office of Insular Affairs. 2007. 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2021. 
  10. ^ "Deportation fiasco stops environmentalist emigration". Radio New Zealand. 27 Ocak 2020. 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ "Answers to all your questions about The Start of The New Millennium". Royal Greenwich Observatory. 2014. 12 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2021. 
  12. ^ "Fireworks ring in new millennium". The Tribune. 1 Ocak 2000. 13 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ Kristof, Nicholas D. (23 Mart 1997). "In Pacific Race to Usher In Millennium, a Date-Line Jog". The New York Times. s. 8. 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ "First Sunrise of the Year 2000" (PDF). The Antarctic Sun. 26 Aralık 1999. s. 3. 2 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  15. ^ "Millennium island claim". The Irish Times. Associated Press. 12 Ağustos 1997. 2 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  16. ^ "Kiribati: Millennium Celebrations: Midnight". Associated Press. 31 Aralık 1999. 2 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ "Kiribati rejects Russian's 'Romanov revival' plan". BBC. 27 Eylül 2017. 8 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  18. ^ "Southern Line Islands". National Geographic. 2009. 31 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2021. 
  19. ^ "Millennium (Caroline) island". Data Zone. Birdlife International. 2021. 2 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2021. 
  20. ^ a b "Islands of Kiribati". United Nations Environment Programme. 1998. 11 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2021. 
  21. ^ a b "Millennium Island, Kiribati". NASA. 1 Temmuz 2009. 2 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  22. ^ "Atoll". National Geographic. 28 Ağustos 2012. 18 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  23. ^ a b c Kiribati Government. "Republic Of Kiribati: Intended Nationally Determined Contribution (INDC)" (PDF). United Nations. ss. 4, 12. 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2021. 
  24. ^ "Current climate". Kiribati Government. 11 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2021. 
  25. ^ "Pacific Climate Change Data Portal". Australian Government Bureau of Meteorology. 2021. 21 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2021. 
  26. ^ a b "Tarawa". Australian Government Bureau of Meteorology. 2 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2021. 
  27. ^ "Islands by Human Impact Index". United Nations Environment Programme. 18 Şubat 1998. 13 Temmuz 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  28. ^ a b Watkins, Doug; Batoromaio, Kiritian (2014). "Directory Of Wetlands Of Kiribati – 2014". Report to the Secretariat of the Pacific Regional Environment Program. Pacific Regional Environment Programme (SPREP). s. 96. 2 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2021. 
  29. ^ a b c d Teataata, Aobure (1998). "Wetlands". United Nations Environment Programme. 10 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  30. ^ Warne, Kennedy (Eylül 2014). "A World Apart: The Southern Line Islands". National Geographic. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2015. 

Dış bağlantılar değiştir

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Caroline_Adası&oldid=32470086" sayfasından alınmıştır