1977 Türkiye genel seçimleri

TBMM 16. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

1977 Türkiye genel seçimleri, 5 Haziran 1977 tarihinde TBMM 16. dönem milletvekillerini belirlemek için yapılan genel seçimlerdir.

1977 Türkiye genel seçimleri
Türkiye
← 1973 5 Haziran 1977 (46 yıl önce) (1977-06-05) 1983 →

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 450 sandalyesi için
Çoğunluk için gereken 226 sandalye
Katılım%72,41
  Birinci parti İkinci parti
 
Bülent Ecevit Cropped.jpg
Demirel 1976 cropped.jpg
Lider Bülent Ecevit Süleyman Demirel
Parti Cumhuriyet Halk Partisi Adalet Partisi
Liderlik tarihi 14 Mayıs 1972 28 Kasım 1964
Liderin bölgesi Zonguldak Isparta
Son seçim 185 sandalye, %33,30 149 sandalye, %29,82
Sandalye 213 189
Değişim artış 28 artış 40
Aldığı oy 6.136.171 5.468.202
Oran 41,38 36,89
Değişim artış %8,08 artış %7,07

  Üçüncü parti Dördüncü parti
 
Necmettin Erbakan.jpg
MBKTürkeş.jpg
Lider Necmettin Erbakan Alparslan Türkeş
Parti Millî Selamet Partisi Milliyetçi Hareket Partisi
Liderlik tarihi 20 Ekim 1973 8 Şubat 1969
Liderin bölgesi Konya Adana
Son seçim 48 sandalye, %11,80 3 sandalye, %3,38
Sandalye 24 16
Değişim azalış 24 artış 13
Aldığı oy 1.269.918 951.544
Oran 8,56 6,42
Değişim azalış %3,34 artış %3,04

İl ve ilçelere göre kazanan partileri gösteren harita

Önceki Başbakan

Süleyman Demirel
Adalet Partisi

Seçilen Başbakan

Bülent Ecevit
Cumhuriyet Halk Partisi

Gelişmeler değiştir

14 Ekim 1973 genel seçimleri iki parti için önemli olmuştu. Geniş çaplı "düzen değişikliği" ve siyasal özgürlük talebini savunagelen Bülent Ecevit'in Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) yüzde 33 oy oranıyla 185 milletvekilliği elde ederek başarılı olmuştu. Böylece CHP, 1961 Anayasası sonrasındaki seçim sayılmazsa çok partili döneme geçildiğinden beri ilk kez seçim kazanıyordu. Milli Selamet Partisi (MSP) ise bu seçimlerde 48 milletvekilliği elde etmiş ve İslamcı görüşleri savunarak bu kadar çok milletvekili çıkaran ilk parti olmuştu.[1]

CHP tek başına iktidara gelecek çoğunluğu elde edemediği için, yeni bir koalisyon dönemi açıldı. CHP ve MSP 26 Ocak 1974'te Bülent Ecevit başkanlığında bir koalisyon hükûmeti kurdu. Temmuz 1974'te Kıbrıs cumhurbaşkanı Makarios darbeyle devrildi. Yunanistan'daki Albaylar Cuntası'nın desteklediği bu darbenin başında Kıbrıs'ın Yunanistan'a bağlanmasını savunan EOKA örgütü liderlerinden Nikos Sampson vardı. Bu darbeyi Kıbrıs'ı Yunanistan'a bağlamak isteyen bir komplo olarak değerlendiren Ecevit, garantör devletlerden biri olan Britanya'ya darbeye karşı birlikte davranma çağrısında bulunduysa da Londra'da yapılan görüşmelerden sonuç çıkmayınca Türk hükûmeti Kıbrıs'a müdahale kararı aldı. 20 Temmuz 1974 Türk birliklerinin adaya çıkmasından kısa süre sonra Türkiye'nin adaya müdahale etmesini beklemeyen Yunanistan'daki askeri yönetim iktidardan uzaklaştırıldı, Kıbrıs'taki darbeciler de amaçlarına ulaşamadılar. Ecevit tarafından "Barış Harekatı" olarak tanımlanan harekât Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs'ın Türk ve Rum temsilcilerini bir araya getirdi. Görüşmelerden bir sonuç çıkmaması üzerine adada çok dar bir alanda mevzilenmiş olan Türk birlikleri 13 Ağustos 1974'te ikinci harekâta girişti. Türk birliklerinin Kuzey Kıbrıs'ta önemli bir alanı ele geçirmesinden sonra 16 Ağustos tarihinde harekât sona erdi.

Batılı büyük devletler ve Sovyetler Birliği özellikle ikinci müdahaleye büyük tepki gösterdiler. Adayı fiilen ikiye bölen Kıbrıs Harekâtı'ndan sonra Amerika Birleşik Devletleri (ABD), 5 Şubat 1975'te Türkiye'ye yaptığı askeri yardımı keserek silah ambargosu uygulamaya başladı.

Kıbrıs Harekâtı ülke içinde Başbakan Ecevit'in ve CHP'nin saygınlığını artırmıştı. CHP-MSP koalisyon hükûmeti ise Kıbrıs başta olmak üzere birçok konuda kendi içinde anlaşmazlığa düşmüştü. Ecevit bir an önce erken seçime gidebilmek için 18 Eylül 1974'te başbakanlıktan istifa etti. Ama bu istifa erken seçimin yapılmasını sağlayamadı; 200 günü aşkın süre yeni hükûmet kurulamadı ve partilerüstü Sadi Irmak hükûmeti (Kasım 1974-Mart 1975) güvenoyu alamadığı halde görevde kaldı. Sonunda 31 Mart'ta, Adalet Partisi (AP) Genel Başkanı Süleyman Demirel'in başkanlığında AP, MSP, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ve Cumhuriyetçi Güven Partisi'nden (CGP) oluşan koalisyon hükûmeti kuruldu. Sola karşı hemen bütün sağ partilerin birliğini oluşturan Demirel hükûmeti, "I. Milliyetçi Cephe hükûmeti" olarak anıldı. Milliyetçi Cephe hükûmeti kurulunca karşıt öğrenci grupları arasında çatışmalar arttı. MHP başkanı ve başbakan yardımcısı Alpaslan Türkeş, sağcı "komandolar"ın güvenlik kuvvetlerinin yardımcısı olduğunu ileri sürdü. Hükûmetin bu olaylarda tarafsızlığını koruyamaması saldırıların yoğunlaşmasına yol açtı.[2]

Bu dönemde ABD'nin silah ambargosunun etkisi oldukça derin oldu. Bir dış güvenlik sorunuyla karşı karşıya kalan Türkiye uluslararası forumlarda da yalnız bırakıldı. Ekonominin işleyişi için gerekli dış yardım ve krediler kesildi. Ardından patlak veren petrol krizinin de etkisiyle Türkiye, Cumhuriyet döneminin en ağır ekonomik bunalımlarından birine girdi. Bu arada ambargo kararı üzerine Türkiye, ABD üsleriyle ilgili ikili anlaşmaların uygulanmasını tek taraflı olarak durdurdu. ABD Kongresi'nin ambargoda ısrar ettiğinin anlaşılması üzerine Türk hükûmeti 25 Temmuz 1975'te, NATO'ya bağlı İncirlik Üssü dışında, tüm ABD üslerinin devralınmasını kararlaştırdı. ABD silah ambargosu ancak Eylül 1978'de kaldırılabildi.

1974 petrol krizi nedeniyle dış ticaret açığının çok büyümesi, döviz darboğazı yanında sürekli enflasyonun getirdiği sosyal huzursuzluklar sol meslek örgütlerini, sendikaları halkın tepkilerini yansıtmaya itti. Sosyal huzursuzluklara koşut olarak sağ-sol çatışmaları da tırmandı. Milliyetçi Cephe'nin önlem olarak Devlet Güvenlik Mahkemeleri'ni kurmaya kalkışması CHP ve sendikaların direnişi karşısında başarılı olamadı. 1 Mayıs 1977'de, Taksim Meydanı'nda İşçi Bayramı'nı kutlayan kişilere ateş açılması ve kargaşada 33 kişinin yaşamını kaybetmesine karşın, suçluların yakalanamaması Milliyetçi Cephe hükûmetinin bu olaylardaki tutumunun bir göstergesi sayıldı.

Demirel'in koalisyon hükûmeti iki yıl sürdü. Seçimin 1977 yılının ekim ayında yapılması gerekiyordu; fakat 5 Nisan 1977 tarihinde, CHP ve AP'nin daha önce Anayasa Komisyonu'nda birleştirilen erken seçim önergelerinin, TBMM Genel Kurulu'nda yapılan oylamada kabul edilmesiyle erken seçim kararı alındı. Milletvekili genel seçimleri ile Cumhuriyet Senatosu kısmi seçimlerinin 5 Haziran günü yapılmasının kabul edildiği oylamada CHP, AP, CGP ve MHP'liler olumlu oy kullanırken, Demokratik Partililer çekimser oy kullandı, MSP'liler ise 1 üye dışında oylamaya katılmadı.[3]

Kampanya dönemi değiştir

Seçim kampanyası boyunca terör eylemleri sürdü. Bülent Ecevit ve seçim konvoyuna 26 Nisan'da Tokat'ın Niksar ilçesinde, 27 Nisan'da da Gümüşhane'nin Şiran ilçesinde saldırılar düzenlendi. Ecevit, 29 Mayıs 1977 günü seçim gezisi için bulunduğu İzmir Çiğli Havaalanı'nda suikasta uğradı. Bülent-Rahşan Ecevit çiftinin zarar görmeden atlattığı suikast girişiminde, CHP İzmir İl Başkanı Mehmet İsvan ağır yaralandı.[4] Ecevit'in 3 Haziran 1977'de Taksim Meydanı'nda düzenleyeceği miting öncesinde Başbakan Demirel kendisini uyararak miting sırasında suikast yapılacağını bildirdi. Ecevit'in miting günü Taksim'de olacağını ve hiç kimsenin mitinge gelmemesini söylemesine rağmen 3 Haziran günü yapılan miting CHP tarihinin en geniş katılımlı ve en coşkulu mitinglerinden biri oldu.

Sonuçlar değiştir

Barajsız D'Hondt sisteminin uygulandığı seçimlere 8 siyasi parti katıldı, katılım oranı yüzde 72 olarak gerçekleşti. Seçimlerde hiçbir parti çoğunluğu sağlayamadı; CHP 213 (%41,4), AP 189 (%36,9), MSP 24 (%8,6), MHP 16 (%6,4), CGP 3 (%1,9), DP 1 (%1,9) milletvekili çıkardı. 67 ilden 31'inde CHP, 31'inde AP, 5'inde de bağımsız adaylar birinci oldu. Seçimin en belirgin özelliği, toplam geçerli oyların % 78,26'sının iktidar adayı iki büyük partide toplanmasına karşılık, geri kalan % 21,73'ünün seçime katılan diğer altı parti ile bağımsızlar arasında dağılmasıdır. 1973 genel seçimlerinde oyların % 63'ünü alan bu iki siyasi partinin oy oranlarındaki 15 puanlık yükseliş geçen yasama döneminin hükûmet formüllerine bir tepki olarak, seçmenlerin çok geniş çoğunlukla oylarını tek parti iktidarı oluşturma yönünde kullandıkları şeklinde yorumlandı.[5]

Seçimden birinci parti olarak çıkması beklenen CHP tahminleri boşa çıkarmadı. Ekonomik ve sosyal sıkıntılar, siyasal düzlemdeki silâhlı çatışmalar, CHP’nin bütün bunlara bir çözüm olabileceği yönündeki beklentiyi artırmıştı. ‘Halkçı Ecevit’ sloganı, bir yandan geniş yığınların ekonomik, sosyal ve siyasal taleplerini içerirken; diğer yandan da hayli popülist bir söyleme karşılık geliyordu. 1973 seçimlerine göre oylarını yaklaşık 8 puan, milletvekili sayısını da 28 sandalye artırmasına rağmen tek başına iktidar olması için gereken 226 milletvekilliğini elde edemedi. AP ise 1973 seçimlerinde DP ve MSP'ye kaptırdığı oylarının bir kısmını geri almayı başardı. MHP de oylarını neredeyse ikiye katladı. Buna rağmen MSP, CGP ve DP'de ise büyük oy kaybı yaşandı.

 
Cumhuriyet Halk Partisi'nin il ve ilçe bazında oy oranlarını gösteren harita
 

1977 genel seçimlerinin sonuçları:[6]

Toplam Seçmen 21.207.303
Toplam Kullanılan Oy 15.358.210
Toplam Geçerli Oy 14.827.172
Katılım Oranı (%) 72,4
Milletvekili Sayısı 450
Parti Genel Başkan Oy % +/– Sandalye +/–
Cumhuriyet Halk Partisi Bülent Ecevit 6.136.171 41,4   8,1 213   28
Adalet Partisi Süleyman Demirel 5.468.202 36,9   7,1 189   40
Millî Selamet Partisi Necmettin Erbakan 1.269.918 8,6   3,2 24   24
Milliyetçi Hareket Partisi Alparslan Türkeş 951.544 6,4   3,0 16   13
Bağımsızlar 370.035 2,5   0,3 4   2
Cumhuriyetçi Güven Partisi Turhan Feyzioğlu 277.713 1,9   3,4 3   10
Demokratik Parti Ferruh Bozbeyli 274.484 1,9   10,1 1   44
Türkiye Birlik Partisi Mustafa Timisi 58.540 0,4   0,7 0   1
Türkiye İşçi Partisi Behice Boran 20.565 0,1 Yok 0 Yok
Toplam 14.827.172 100 450

İllere göre seçim sonuçları değiştir

İllere göre 5 Haziran 1977 genel seçim sonuçları;[7]

İl Mv Sayısı CHP % AP % MSP % MHP % Diğerleri % Toplam
Adana 14 210.026 46,4 144.709 32,0 28.490 6,3 51.146 11,3 17.701 4,0 452.072
Adıyaman 4 49.243 41,9 33.807 28,7 22.625 19,2 6.028 5,1 5.944 5,1 117.647
Afyon 6 53.674 27,3 102.785 52,2 16.042 8,2 17.043 8,7 7.114 3,6 196.760
Ağrı 4 11.769 12,3 20.051 21,0 6.047 6,3 6.149 6,5 51.346 53,9 95.362
Amasya 4 57.594 45,2 48.026 37,7 9.305 7,3 8.091 6,3 4.541 3,0 127.557
Ankara 29 460.509 51,3 277.130 30,9 55.223 6,1 77.178 8,6 38.186 4,3 897.872
Antalya 7 87.944 34,2 139.354 54,1 7.962 3,1 10.898 4,2 11.374 4,4 257.532
Artvin 3 37.841 44,4 39.021 45,8 4.912 5,8 1.959 2,3 1.412 1,7 85.145
Aydın 7 97.818 38,2 131.198 51,2 7.053 2,8 7.285 2,9 10.548 4,2 256.038
Balıkesir 9 136.448 37,4 188.145 51,7 17.451 4,8 10.093 2,8 12.020 3,3 364.157
Bilecik 2 23.258 39,2 29.042 49,0 3.806 6,4 1.689 2,9 1.511 2,5 59.307
Bingöl 2 15.966 25,4 18.593 29,6 15.922 25,4 674 1,1 11.597 18,5 62.752
Bitlis 2 10.665 17,1 21.378 34,3 17.013 27,3 184 0,3 13.177 21,0 62.417
Bolu 5 48.712 28,3 95.491 55,4 16.371 9,5 5.907 3,5 5.781 3,3 172.300
Burdur 2 34.383 39,8 37.316 43,2 5.897 6,8 5.754 6,7 2.972 3,5 86.322
Bursa 11 158.364 36,7 223.157 51,7 23.640 5,5 12.660 2,9 13.597 3,1 431.418
Çanakkale 4 68.048 38,7 88.138 50,2 8.564 4,9 3.857 2,2 7.034 4,0 175.641
Çankırı 3 19.664 22,5 40.816 46,8 8.697 10,0 14.807 17,0 3.275 3,7 87.259
Çorum 6 74.884 36,1 77.754 37,5 17.120 8,3 26.414 12,7 11.047 5,4 207.219
Denizli 6 98.491 43,5 99.428 43,9 7.358 3,3 8.379 3,7 12.852 5,6 226.504
Diyarbakır 7 64.991 34,8 48.694 26,1 33.324 17,9 2.035 1,1 37.607 20,1 186.651
Edirne 4 74.727 53,8 54.795 39,5 3.005 2,2 1.916 1,4 4.366 3,1 138.816
Elazığ 5 39.847 28,8 27.751 20,1 19.423 14,0 25.881 18,7 25.430 18,4 138.332
Erzincan 3 43.812 45,4 26.918 27,9 5.662 5,9 18.180 18,8 1.946 2,0 96.518
Erzurum 8 54.078 21,7 107.589 43,1 38.670 15,5 32.074 12,8 17.185 6,9 249.591
Eskişehir 5 83.497 41,6 92.525 46,0 8.451 4,2 10.218 5,1 6.088 3,0 200.779
Gaziantep 8 109.255 44,7 79.306 32,4 20.870 8,5 27.172 11,1 7.851 3,9 244.454
Giresun 5 56.732 37,0 61.819 40,3 13.629 8,9 14.177 9,2 7.141 4,6 153.498
Gümüşhane 3 26.535 28,5 37.591 40,4 13.824 14,9 13.867 14,9 1.228 1,3 93.045
Hakkâri 1 14.577 36,5 17.336 43,4 7.372 18,5 0 0 656 1,6 39.941
Hatay 8 148.967 55,1 77.395 28,6 13.853 5,1 24.444 9,0 5.917 2,2 270.576
Isparta 4 25.711 21,3 84.133 69,6 4.629 3,8 3.743 3,1 2.654 2,2 120.870
İçel 8 117.080 44,7 101.462 38,7 6.910 2,6 23.897 9,1 12.187 4,7 261.944
İstanbul 44 891.772 58,2 434.879 28,4 101.078 6,6 41.261 2,7 62.821 4,1 1.530.966
İzmir 19 383.333 52,7 288.645 39,7 21.389 2,9 12.042 1,7 22.417 3,0 727.826
Kahramanmaraş 7 74.283 34,4 57.250 26,5 33.772 15,6 33.470 15,5 17.225 8,0 216.000
Kars 8 110.826 52,9 38.848 18,6 20.831 10,0 17.470 8,3 21.442 10,2 209.417
Kastamonu 5 52.614 30,6 80.748 46,9 7.748 4,5 13.277 7,7 12.549 7,3 172.184
Kayseri 8 75.204 31,3 76.448 31,8 21.672 9,0 31.744 13,2 35.213 14,7 240.281
Kırklareli 3 55.127 48,5 52.747 46,4 1.662 1,5 1.157 1,0 2.914 2,6 113.607
Kırşehir 3 32.320 45,5 14.527 20,5 8.468 11,9 10.120 14,2 5.593 7,9 71.028
Kocaeli 5 82.278 43,8 75.193 40,0 19.951 10,6 3.387 1,8 7.075 3,8 187.886
Konya 16 147.126 31,3 132.232 28,2 92.694 19,8 50.056 10,7 47.260 10,0 469.368
Kütahya 5 44.827 23,3 117.478 61,0 13.491 7,0 9.498 4,9 7.196 3,7 192.490
Malatya 6 99.107 52,3 32.247 17,0 38.516 20,4 17.371 9,2 2.193 1,1 189.419
Manisa 10 140.668 38,7 176.967 48,6 18.840 5,2 13.605 3,7 13.758 3,8 363.838
Mardin 6 39.008 21,2 30.385 16,5 42.751 23,2 252 0,1 71.562 39,0 183.958
Muğla 4 73.105 42,4 86.667 50,2 3.849 2,2 2.908 1,7 5.892 3,5 172.421
Muş 3 13.776 16,4 15.115 18,0 15.079 17,9 190 0,2 39.914 47,5 84.060
Nevşehir 3 29.074 34,5 34.841 41,4 8.344 9,9 9.291 11 2.652 3,2 84.202
Niğde 5 50.932 35,1 54.801 37,8 13.546 9,3 18.928 13 6.932 4,8 145.139
Ordu 7 102.929 47,4 64.352 29,6 17.226 7,9 20.877 9,6 11.713 5,5 217.097
Rize 4 39.111 32,0 55.865 45,8 15.095 12,3 7.374 6,0 4.673 3,9 122.118
Sakarya 5 70.233 36,1 86.124 44,3 20.689 10,6 8.082 4,1 9.262 4,8 194.390
Samsun 10 132.905 41,2 142.106 44,1 19.955 6,2 12.068 3,7 15.500 4,8 322.534
Siirt 4 18.907 15,9 20.422 17,2 26.074 22,0 709 0,6 52.500 44,3 118.612
Sinop 3 41.989 44,2 36.187 38,1 7.344 7,7 3.903 4,1 5.615 5,9 95.038
Sivas 8 106.082 42,9 58.044 23,5 34.701 14,0 32.539 13,2 15.747 6,4 247.113
Tekirdağ 4 61.468 47,0 57.551 44,0 3.269 2,5 1.713 1,3 6.741 5,2 130.742
Tokat 7 93.940 42,2 69.429 31,2 23.167 10,4 23.678 10,6 12.472 5,6 222.686
Trabzon 8 95.188 39,9 92.979 39,0 23.942 10,0 14.906 6,3 11.283 4,8 238.298
Tunceli 2 31.958 66,3 3.938 8,3 498 1,0 2.271 4,7 9.476 19,7 48.222
Urfa 7 65.910 33,5 64.785 32,9 38.432 19,5 11.876 6,0 15.961 8,1 196.964
Uşak 3 43.849 47,4 37.538 40,6 5.431 5,9 2.859 3,1 2.813 3,0 92.490
Van 4 22.569 19,4 17.943 15,4 23.798 20,5 3.282 2,8 48.856 41,9 116.448
Yozgat 6 49.532 30,1 48.285 29,3 21.347 13,0 37.750 22,9 7.779 4,7 164.693
Zonguldak 9 149.111 45,7 139.983 42,9 16.149 5,0 7.831 2,4 13.038 4,0 326.112
Türkiye 450 6.136.171 41,4 5.468.202 36,9 1.269.918 8,6 951.544 6,4 1.001.337 6,7 14.827.172

Kaynakça değiştir

  1. ^ Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition
  2. ^ Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi
  3. ^ Seçim 5 Haziranda 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Milliyet, 6 Nisan 1977
  4. ^ Siyasetin şairi Karaoğlan 5 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Hürriyet.
  5. ^ Türk, Hikmet Sami. "Nasıl bir seçim sistemi?" (PDF). 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015. 
  6. ^ 1950 - 1977 Yılları Arası Seçim Çevresine Göre Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ysk.gov.tr
  7. ^ "1950-1977 Yılları Arası Milletvekili Genel Seçimleri". 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2017.