Başlangıç meridyeni

Başlangıç meridyeni, boylamı 0° olarak tanımlanan, başlangıç meridyenidir.

K. Kutup Dairesi

Meridyen üzerindeki noktalar 0° doğu

Başlangıç meridyeni ve onun karşıt meridyeni (antimeridiyen) olan 180. meridyen (180° boylamı) dünyayı tümüyle saran hayalî bir çember oluştururlar ve bu çemberin doğusunda kalan bölge Doğu Yarımküre, batısında kalan bölge Batı Yarımküre olarak adlandırılır. Başlangıç meridyeni için günümüzde kabul edilen yaygın kanı Londra'nın Greenwich kasabasından geçtiği yönündedir. Uluslararası meridyen ya da Greenwich meridyeni gibi adlarla da anılır.

Coğrafya

Kuzey Kutbu'ndan başlayarak Güney Kutbu'na ulaşan baş meridyen aşağıdaki yerlerden geçer:

Tarihi

İlk çağda Batlamyus haritasında başlangıç meridyeni olarak Kanarya Adaları tehcih edilmiştir. 6. yy haritalarında İskenderiye, Bağdat bazen de Yeşil Burun Adaları'ndan geçirilmiştir. 17. yüzyılda Ferro Adası'ndan (Kanarya Adalarının en batısında) geçen meridyen, baş meridyen kabul edilmiştir. Okyanus içindeki adadan boylam farkını bulmak zor olduğundan pek çok ülke kendi başkentinden geçen meridyeni baş meridyen kabul etmiştir. Almanya Berlin, İngiltere Greenwich (Londra yakınlarında), Fransa Paris'ten geçen meridyeni esas almıştır.^[1]

Uluğ Bey başlangıç olarak Kamçatka Yarımadası meridyenini kullanmıştır. Osmanlı muvakkitlerinden Mustafa ibn-i Ali Kanarya Adalarını başalangıç kabul etmiştir.

1884 yılında aralarında Osmanlı Devleti'nin de bulunduğu 25 ülkeden 41 temsilci Washington'da "Uluslararası Meridyen Konferansı" için toplanmıştır. Bu toplantıda 22 oy ile Greenwich 0 meridyeni olarak seçilmiştir. Osmanlı temsilcisi uluslararası ilişkilerde kullanmak şartı ile ortak saatin kabulu yönünde oy kullanmıştır. O zamanlarda dünya denizcilerinin %70'inin Greenwich zaman dilimini kullanması, burasının baş meridyen seçilmesinde etkili olmuştur.^[1]

Bizans zamanında Ayasofya'nın karşısında, Sultan Ahmet Meydanında bulunan Milyon taşı baş meridyen kabul edilirdi. Bu taş Konstantinopolis'e gelen tüm yolların başlangıç noktası, diğer şehirlere uzaklığın hesaplandığı sıfır noktası idi.^[1]

Osmanlılar yüzyıllar boyunca Ayasofya üzerinden geçen meridyeni Arz-ı İstanbul veya Arz-ı Halife nitelemesiyle baş meridyen kabul etmiştir. Ortak meridyen seçildikten sonra haritalar Greenwich merkezli çizilmeye başlanmış fakat Osmanlı topraklarını gösteren haritalarda Ayasofya meridyeni esas alınmaya devam edilmiştir. 1932 yılndaki Takvim, saat ve ölçülerde değişiklik inkılabı ile Greenwich merkez alınmaya başlanmıştır.^[1]

Koordinatlar (yaklaşık)	Ülke, bölge ya da deniz	Notlar
90°0′K 0°0′D / 90.000°K 0.000°D / 90.000; 0.000 (Arctic Ocean)	Kuzey Okyanusu
81°39′K 0°0′D / 81.650°K 0.000°D / 81.650; 0.000 (Greenland Sea)	Grönland Denizi
72°53′K 0°0′D / 72.883°K 0.000°D / 72.883; 0.000 (Norwegian Sea)	Norveç Denizi
61°0′K 0°0′D / 61.000°K 0.000°D / 61.000; 0.000 (North Sea)	Kuzey Denizi
53°45′K 0°0′D / 53.750°K 0.000°D / 53.750; 0.000 (United Kingdom)	Birleşik Krallık	Meridyenin en kuzeyindeki kara parçası Turnstall, East Yorkshire yakınlarındadır.
50°47′K 0°0′D / 50.783°K 0.000°D / 50.783; 0.000 (English Channel)	Manş Denizi
49°19′K 0°0′D / 49.317°K 0.000°D / 49.317; 0.000 (France)	Fransa
42°41′K 0°0′D / 42.683°K 0.000°D / 42.683; 0.000 (Spain)	İspanya
39°56′K 0°0′D / 39.933°K 0.000°D / 39.933; 0.000 (Mediterranean Sea)	Akdeniz	Valensiya Körfezi
38°52′K 0°0′D / 38.867°K 0.000°D / 38.867; 0.000 (Spain)	İspanya
38°38′K 0°0′D / 38.633°K 0.000°D / 38.633; 0.000 (Mediterranean Sea)	Akdeniz
35°50′K 0°0′D / 35.833°K 0.000°D / 35.833; 0.000 (Algeria)	Cezayir
21°50′K 0°0′D / 21.833°K 0.000°D / 21.833; 0.000 (Mali)	Mali
14°59′K 0°0′D / 14.983°K 0.000°D / 14.983; 0.000 (Burkina Faso)	Burkina Faso
11°6′K 0°0′D / 11.100°K 0.000°D / 11.100; 0.000 (Togo)	Togo	Yaklaşık 600m
11°6′K 0°0′D / 11.100°K 0.000°D / 11.100; 0.000 (Ghana)	Gana	Yaklaşık 16 km
10°57′K 0°0′D / 10.950°K 0.000°D / 10.950; 0.000 (Togo)	Togo
10°36′K 0°0′D / 10.600°K 0.000°D / 10.600; 0.000 (Ghana)	Gana	Volta Gölü'nden geçerek 7°48′K 0°0′D / 7.800°K 0.000°D / 7.800; 0.000 (Lake Volta)
5°37′K 0°0′D / 5.617°K 0.000°D / 5.617; 0.000 (Atlantic Ocean)	Atlas Okyanusu	Ekvator'dan geçerek 0°0′K 0°0′D / 0.000°K 0.000°D / 0.000; 0.000 (Equator)
60°0′G 0°0′D / 60.000°G 0.000°D / -60.000; 0.000 (Southern Ocean)	Güney Okyanusu
68°54′G 0°0′D / 68.900°G 0.000°D / -68.900; 0.000 (Antarctica)	Antarktika	Kraliçe Maud Toprakları ( Norveç tarafından sahiplenilmiştir) 90°0′G 0°0′D / 90.000°G 0.000°D / -90.000; 0.000 (South Pole)

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d Yakup Emre (13 Temmuz 2014). "Osmanlı'nın başlangıç meridyeni Ayasofya". dunyabulteni.net. 6 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2021.

[Yakup_Emre-1] Yakup Emre (13 Temmuz 2014). "Osmanlı'nın başlangıç meridyeni Ayasofya". dunyabulteni.net. 6 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2021.

[1]