Vikipedi

Arakan Soykırımı

Myanmar'ın Arakan Eyaleti'nde yapılan soykırım

Arakan Soykırımı, Müslüman Arakan halkına Myanmar Hükûmeti tarafından yapılan etnik temizliktir. Milliyetçi Budistlerin yaptığı katliamlar 1 milyondan fazla Arakanlıyı başka ülkelere gitmeye mecbur bıraktı. Çoğu Arakanlı Bangladeş'e göç ederek Dünya'nın en büyük mülteci kampının kurulmasına sebep olurken, diğer Arakanlılar Hindistan, Tayland ve Malezya'ya gitmeye mecbur bırakıldı.

Arakan Soykırımı
Arakan Eyaleti'nde yıkılmış olan bir bina, Eylül 2017
Arakan Eyaleti'nde yıkılmış olan birkaç bina, Eylül 2017
Tarih
  • 9 Ekim 2016 - Ocak 2017
  • 25 Ağustos 2017 - günümüz
KonumArakan Eyaleti, Myanmar
Tür
Neden
  • Budist milliyetçilerin Arakanlı Müslümanların Arakan Eyaleti'ni "işgal" ettiğini düşünmesi
  • Arakan Kurtuluş Ordusu'nun Myanmar sınır polis karakollarına saldırısı
  • Arakanlılara hükûmet tarafından kötü muamele
  • Budist ve Müslüman topluluklar arasındaki mevcut gerilimler
Sonuç
  • Müslümanların çoğunlukta olduğu birçok köyün yıkılması
  • Onbinlerce Arakanlı öldürüldü ve tecavüze uğradı
  • 2018'e kadar 25.000'den fazla insan öldürüldü
  • 700.000'den fazla mülteci yurt dışına kaçtı

Myanmar'da Arakanlı Müslümanlara yönelik ayrımcılık ve insan hakları ihlalleri 1970'lere dayanmaktadır. 1970'lerden beri Arakan halkına hükûmet ve milliyetçi Budistler tarafından düzenli olarak saldırılar gerçekleştiriliyor. 2016'nın sonlarında, Myanmar silahlı kuvvetleri Arakan Eyaleti'ndeki insanlara büyük bir baskı uyguladı. Myanmar Ordusu'nun etnik temizlik ve soykırım yaptığı; Birleşmiş Milletler teşkilatları, Uluslararası Ceza Mahkemesi yetkilileri, İnsan Hakları grupları, gazeteciler ve hükûmetler tarafından dile getirildi. Birleşmiş Milletler, yargısız infazlar da dahil olmak üzere geniş çaplı İnsan Hakları ihlallerine dair kanıtlar buldu. Birleşmiş Milletler raporlarına göre Arakanlı Müslümanlara infaz, bebek katliamları ve toplu tecavüzler uygulanıyor, ayrıca bazı işletme ve okullar da kundaklanıyor. Myanmar Hükûmeti bunları "abartı" olarak görmezden geldi. Bangladeş, toplam 3.321 Arakan mülteci ile yapılan anketlere dayanan istatistikleri kullanarak, sadece Ocak 2018'de askeri ve yerel halk nüfusunun en az 24.000 Arakanlıyı öldürdüğünü, 18.000 Arakanlı kadın ve kıza karşı toplu tecavüz veya diğer cinsel şiddet türlerini gerçekleştirdiğini, 116.000 Arakanlının dövüldüğünü ve 36.000'inin de ateşe atıldığını iddia etti.

Askeri operasyonlar çok sayıda insanı yerinden etti ve bir mülteci krizi yarattı. Myanmar'dan gelen en büyük mülteci dalgası 2017'de gerçekleşti ve bu göç Vietnam Savaşı'ndan bu yana Asya'daki en büyük insan göçü oldu. Birleşmiş Milletler raporlarına göre, 700.000'den fazla kişi Arakan Eyaleti'nden gitmeye mecbur bırakıldı veya sınır dışı edildi. Aralık 2017'de dini baskıyı haber yapan iki Reuters gazetecisi tutuklandı ve hapse atıldı. Dışişleri Bakanı Myint Thu, gazetecilere yaptığı açıklamada, Myanmar'ın Kasım 2018'de Bangladeş'teki kamplardan 2.000 Arakan mültecisini kabul etmeye hazır olduğunu söyledi. Ardından, Kasım 2017'de Bangladeş ve Myanmar hükûmetleri, Arakanlı mültecilerin iki ay içinde Arakan Eyaleti'ne geri dönüşünü kolaylaştırmak için bir anlaşma imzaladı ve bu da uluslararası kamuoyundan tepkiler aldı.

Arakan halkına yönelik 2016 askeri baskısı, Birleşmiş Milletler Uluslararası Af Örgütü insan hakları grubu, ABD Dışişleri Bakanlığı, Bangladeş hükûmeti ve Malezya hükûmeti tarafından eleştirildi. Myanmar Devlet Başkanı (fiili hükûmet başkanı) ve Nobel Barış Ödülü sahibi Ang San Su Çi, bu konudaki eylemsizliği ve sessizliği nedeniyle eleştirildi ve askeri suistimalleri önlemek için çok az şey yaptığı iddia edildi. Myanmar, gazetecileri hapse attığı için de eleştirilerde bulundu.

Ağustos 2017 zulmü, Arakan Kurtuluş Ordusu'nun Myanmar sınır karakollarına saldırılarına yanıt olarak gerçekleşti. Çeşitli Birleşmiş Milletler kuruluşları, insan hakları örgütleri ve hükûmetler tarafından etnik temizlik ve soykırım olarak ilan edildi. Birleşmiş Milletler zulmü "etnik temizliğin bir ders kitabı örneği" olarak nitelendirdi. Eylül 2017'nin sonlarında, Daimi Halk Mahkemesinin yedi üyeli bir paneli, Myanmar ordusunu ve otoritesini Arakan ve Kaçin azınlık gruplarına karşı soykırım suçundan suçlu buldu. Su Çi, konuyla ilgili sessizliği ve askerî harekâtları desteklediği için bir kez daha eleştirildi. Ağustos 2018'de Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği, Myanmarlı askeri generallerin soykırımdan yargılanması gerektiğini ilan etti. 23 Ocak 2020'de Uluslararası Adalet Divanı, Myanmar'a Arakan azınlığına karşı soykırımcı şiddeti önleme ve geçmiş saldırıların kanıtlarının korunması gerektiğini belirtti.

Geçmiş değiştir

 
Arakan Eyaleti, Myanmar

Arakan halkı, Birleşmiş Milletler tarafından "Dünya'nın en az arananları arasında"[1] ve "Dünya'nın en çok zulüm gören azınlıklarından biri"[2] olarak tanımladı.[3] Myanmar vatandaşlık yasasının yürürlüğe girdiği 1982 yılından bu yana resmi olarak Arakanlıların Myanmar vatandaşlığı reddedildi.[4] Bununla birlikte, zulüm ve dışlanmaları, tüm temel hizmetleri ve destek araçlarını alma haklarını reddetmeyi içeren yasanın kabulünden önce gelmektedir. Resmi izin olmadan seyahat etmelerine izin verilmez. Önceden, 2 den fazla çocuğa sahip olmama taahhüdünü imzalamaları gerekiyordu. Ancak bu yasa katı bir şekilde uygulanmadı. Arakanlı bir erkek genellikle haftada bir gece nöbet görevi yapmak için zorunlu çalışmaya maruz bırakılıyor. Arakan halkı ekilebilir topraklarının çoğunu Myanmar ordusu işgal etti. Arazi daha sonra Myanmar'ın diğer bölgelerinden oraya göç eden Budist yerleşimcilere dağıtıldı.[4][5]

Myanmar, Batıda Bangladeş ve Hindistan ile Doğuda Çin, Laos ve Tayland ile komşu Güneydoğu Asya'da bulunan bir ülkedir. Ülkenin yönetim biçimi olan demokrasi, 2011'den beri Myanmar'da, ülke ordusunun 8 Kasım 2015'te seçim yapılmasına izin verilen bir anlaşma yaptığı zamandan beri var olmuştur. Nobel Barış Ödülü sahibi Ang San Su Çi, Myanmar Cumhurbaşkanıdır. Ayrıca yıllarını ev hapsinde geçirmiştir.[6]

Myanmar'ın nüfusu ağırlıklı olarak Budisttir (%88-90) ve nüfusun küçük bir bölümü Müslümandır. (%4) Ayrıca Budizm ve İslamiyet de dahil olmak üzere Myanmar nüfusu diğer inançları benimsemiş küçük azınlık gruplarından oluşmaktadır.[6]

Arakan Eyaleti'nin Batı kıyısındaki nüfus ağırlıklı olarak Budisttir, Arakan Eyaleti ise ağırlıklı olarak Müslümandır. Budist ve Müslüman topluluklar arasındaki gerilimler, Arakan Eyaleti'nde sık sık anlaşmazlıklara yol açtı ve milliyetçi Budistler genellikle Arakan halkını hedef aldı.[7]

Bazı akademisyenler, Arakan halkının bölgeye nesiller önce yerleşmiş Arap tüccarların torunları olduğunu iddia ediyor.[8] Bazı akademisyenler de bölgede 15. yüzyıldan beri var olduklarını belirtirken, diğerleri birkaç Arakanlının soylarını 15. ve 16. yüzyıllarda Arakan'da yaşayan Müslümanlara kadar izlediklerini iddia etseler de,[9] çoğu akademisyen bölgeye 19. ve 20. yüzyıllarda bir İngiliz kolonisinden geldiğini savunuyor.[10] Pek çok kişi Arakan'ın Orta Çağdan İngiliz sömürge dönemine kadar 4 Müslüman göç dalgası aldığını iddia ediyor. Gutman, Müslüman nüfusun 9. ila 10. yüzyılda etnik Arakan'ın gelişiminden öncesine dayandığını iddia ediyor. Arakan halkının 3000 yıldır var olan Arakan öncesi bir nüfusun torunları ve modern Arakan'ı oluşturan Müslüman dalgaları olduğunu öne sürüyor.[11] Bu iddialara rağmen, onları Bangladeş'ten yasadışı göçmenler olarak gören Myanmar Hükûmeti tarafından vatandaşlıktan mahrum bırakılıyorlar.[8]

2016 Arakan Soykırımı değiştir

2016 Arakan Soykırımı'na yol açan olaylar değiştir

Myanmar'daki Arakanlı Müslümanlara yönelik zulüm 1970'lere dayanmaktadır.[12] O zamandan beri Arakan halkına hükûmet ve milliyetçi Budistler tarafından düzenli olarak katliamlar gerçekleştiriliyor.[7] Ülkedeki çeşitli dini gruplar arasındaki gerilimler genellikle Myanmar'ın eski askeri yöneticileri tarafından istismar ediliyor.[8] Uluslararası Af Örgütü, Arakan halkının 1978'den beri askeri diktatörlükler altında insan hakları ihlallerine maruz kaldığını ve halkın birçoğunun Bangladeş'e kaçtığını belirtiyor. 2005 yılında Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği Arakan halkının Bangladeş'ten geri gönderilmesine yardım etti.[13] Ancak mülteci kamplarındaki insan hakları ihlalleri iddiaları bu çabayı tehdit etti.[14] 2015'te 140.000 Arakanlı, 2012'deki toplu ayaklanmalardan sonra IDP (Ülke İçinde Yerinden Edilmiş Kişiler) kamplarında kaldı.[15]

2015 yılında Yale Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ndeki Allard K. Lowenstein Uluslararası İnsan Hakları Kliniği Arakan halkına karşı soykırım yapıldığına dair kanıtlar buldu. Arakan Eyaleti'ndeki Arakan zulmünün tatmin olup olmadığını analiz ettikten 8 ay sonra Soykırım kriterleri, araştırma, Myanmar Hükûmeti'nin, milliyeçi Budist rahiplerin yardımıyla Arakan halkına yönelik etnik temizlik ve soykırımdan sorumlu olduğunu ortaya koydu.

ABD Dışişleri Bakanlığı, 17 Mart 2016 tarihli Vahşet Önleme Raporunda,[16] en son şiddet olaylarından önce şunları özetledi:

Dünya Bankası, Arakan Eyaleti'nin Myanmar'daki en yüksek yoksulluk oranına (yüzde 78) sahip olduğunu ve ülkenin en yoksul eyaleti olduğunu tahmin ediyor. Merkezi hükûmetin yatırım eksikliği, zayıf altyapı ve sosyal hizmetlerin yetersizliği ile sonuçlanırken, hukukun üstünlüğünün olmaması yetersiz güvenlik koşullarına yol açmıştır. Özellikle Arakan halkı, Myanmar Hükümeti tarafından işkence, yasadışı tutuklama ve gözaltı, kısıtlı hareket, dini uygulama kısıtlamaları ve istihdamda ayrımcılık ve sosyal hizmetlere erişim dahil olmak üzere suiistimallerle karşı karşıya kaldığı bildirildi. 2012 yılında, toplumlararası çatışma yaklaşık 200 Arakanlının ölümüne ve 140.000 kişinin evsiz kalmasına yol açtı. 2013–2015 yılları arasında Arakanlılara karşı şiddet olayları yaşanmaya devam etti.[16]

İlk sınır olayları değiştir

Myanmar eyaletinin raporlarına göre, 9 Ekim 2016'da bazı silahlı kişiler Arakan Eyaleti'ndeki birkaç sınır polisine saldırdı, bazı silah ve mühimmatlar yağmalandı ve saldırı 9 polis personelinin ölmesine sebep oldu.[17] Saldırı Maungdaw Kasabası'nda gerçekleşti.[18] Yeni kurulan bir isyancı grup olan Harakah al-Yakin, 1 hafta sonra saldırıyı üstlendi.[19]

Baskı değiştir

Sınır sonrası olayların ardından Myanmar ordusu, Arakan Eyaleti'ndeki köylere büyük bir baskı başlattı. İlk operasyonda düzinelerce insan öldürüldü ve birçoğu tutuklandı.[20] Baskılar devam ettikçe kayıplar arttı. Keyfi tutuklamalar, yargısız infazlar, toplu tecavüzler, sivillere zulüm ve yağma yapıldı.[21][22][23] Basında çıkan haberlerde, Aralık 2016'ya kadar yüzlerce Arakanlının öldürüldüğü ve birçoğunun Bangladeş'in yakın bölgelerine sığınmak için mülteci olarak Myanmar'dan kaçtığı belirtildi.[7][20][24][25][26]

Kasım ayı sonlarında İnsan Hakları İzleme Örgütü, güvenlik güçleri tarafından yakılan 5 köyde yaklaşık 1.250 Arakan evini gösteren uydu görüntüleri yayımladı.[22][26] Medya ve insan hakları grupları Myanmar ordusunun insan hakları ihlallerini rapor ettiler.[20][22] Kasım ayındaki bir olayda, Myanmar ordusu köylüleri vurup öldürmek için helikopterleri kullandı.[21][25] Kasım 2016 itibarıyla Myanmar, medya ve insan hakları gruplarının zulüm gören bölgelere girmesine izin vermedi.[7] Sonuç olarak, sivil kayıpların kesin rakamları bilinmemektedir. Arakan Eyaleti "bilgi kara deliği" olarak adlandırıldı.[22]

Baskıdan kaçmak için Myanmar'dan kaçanlar, kadınların toplu tecavüze uğradığını, erkeklerin öldürüldüğünü, evlerin yakıldığını ve küçük çocukların yanan evlere atıldığını bildirdi.[27][28][29] Naf Nehri üzerinde Arakanlı mültecileri taşıyan tekneler genellikle Myanmar ordusu tarafından vuruldu.[30]

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHR), 3 Şubat 2017'de 200'den fazla Arakanlı mülteciyle yapılan görüşmelere dayanan ve toplu tecavüz, toplu katliam ve çocukların öldürülmesini içerdiğini söyleyen bir rapor yayımladı.[31][32][33] Görüşmecilerin yaklaşık yarısı, aile üyelerinin öldürüldüğünü belirtti.[31] Görüşülen kadınların yarısı tecavüze veya cinsel saldırıya uğradıklarını belirtti. Rapor cinsel şiddeti "kitlesel ve sistematik" olarak nitelendirdi.[32] Ordu ve polisin, Arakan halkına ait veya Arakan halkı tarafından kullanılan "evleri, okulları, marketleri, dükkanları ve camileri" yaktıkları iddia edildi.[31][34][35]

Reuters tarafından Mart 2017'de elde edilen bir polis belgesine göre, 9 Ekim 2016'dan beri polis tarafından gözaltına alınan 13'ü çocuk, en küçüğü 10 yaşında 423 Arakanlı listelendi. Maungdaw Kasabası'ndaki 2 polis kaptanı belgeyi doğruladı ve tutuklamaları haklı çıkardı. Polislerden biri, "Saldırganlarla işbirliği yapıp yapmayanları polis olarak tutuklamak zorundayız, ancak suçlu olup olmadıklarına mahkeme karar verecek, karar verecek olan biz değiliz." Myanmar polisi ayrıca çocukların sorgulamalar sırasında işledikleri iddia edilen suçları itiraf ettiklerini ve sorgulama sırasında dövülmediklerini veya baskı görmediklerini iddia etti. Gözaltına alınanların yaş ortalaması 34, en küçüğü 10, en büyüğü 75 yaşında.[36][37]

Myanmar'daki Bağımsız Uluslararası Gerçek Bulma Misyonu başkanı Marzuki Darusman, 24 Ekim 2018'de Myanmar Güvenlik güçlerinin Arakanlı Müslümanlara karşı işlediği zulüm örneklerini bildirdi.[38] Bu Bağımsız Uluslararası Bilgi Bulma Misyonu, 2017 yılında Cenevre'de Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi tarafından kurulmuştur.[39]

Uluslararası tepkiler değiştir

Arakan halkına yönelik Myanmar askeri baskısı çeşitli partiler tarafından eleştirildi. İnsan hakları grubu Uluslararası Af Örgütü ve Birleşmiş Milletler gibi kuruluşlar, Arakan azınlığına yönelik askeri baskıyı insanlığa karşı suç olarak nitelendirdi ve ordunun sivilleri "sistematik bir şiddet kampanyasının" hedefi haline getirdiğini söylediler.[8][25][40][41]

Ang San Su Çi, özellikle sessizliği ve konuyla ilgili eylemsizliği ve ordunun insan hakları ihlallerini önleyemediği için eleştirildi.[7][8][20] Yanıt olarak şunları söyledi: "bana insan hakları sorunları olmayan bir ülke göster."[23] Birleşmiş Milletler eski başkanı Kofi Annan, Arakan Eyaleti'ne yaptığı 1 haftalık ziyaretin ardından, insan hakları ihlalleri hakkındaki haberlerle ilgili derin endişelerini dile getirdi.[42] Eyaletteki durumu incelemek ve iyileştirmek için tavsiyelerde bulunmak üzere Ağustos 2016'da kurulan 9 üyeli bir komisyonu yönetiyordu.[8][42]

ABD Dışişleri Bakanlığı, Arakan Eyaleti'ndeki şiddet ve Arakan halkının yerinden edilmesiyle ilgili endişelerini dile getirdi.[7] Malezya hükûmeti, ülkede devam eden protestolarla Arakan Eyaleti'ndeki baskıyı kınadı. Aralık ayı başlarında düzenlenen bir protesto mitinginde Malezya başbakanı Najib Razak, Myanmar otoritesini Arakanlı Müslümanlara yönelik askeri baskılardan dolayı eleştirdi ve devam eden baskıyı "soykırım" olarak nitelendirdi.[43][44] Malezya, durumun uluslararası bir endişe kaynağı olduğunu belirtti ve Arakan Müslüman azınlığına yönelik şiddeti "etnik temizlik" olarak nitelendirdi.[45] Malezya, baskıyı protesto etmek için Myanmar ile iki futbol maçını da iptal etti.[24][46]

Birleşmiş Milletler yetkilisi John McKissick, Kasım 2016'da Myanmar'ı Arakan Eyaleti'ndeki Müslümanlara etnik temizlik yapmakla suçladı.[45] Aynı ayın ilerleyen saatlerinde Bangladeş, Arakan zulmü konusunda "muazzam endişeyi" ifade etmesi için ülkesindeki Myanmar elçisini çağırdı.[47]

Birleşmiş Milletler Aralık 2016'da Myanmar Hükûmetini Arakan halkına kötü muamelesi nedeniyle şiddetle eleştirdi ve yaklaşımını "duygusuz" olarak nitelendirdi.[29][48] Birleşmiş Milletler ayrıca Ang San Su Çi'yi Arakan halkına karşı şiddeti durdurmak için adımlar atmaya çağırdı.[23][28] Birleşmiş Milletler, Şubat 2017'de yayımladığı raporunda Arakanlılara yapılan zulmün ciddi insan hakları ihlallerini de içerdiğini belirtti. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komiseri Zeid Raad Al Hussein, "Bu Arakan çocuklarının maruz kaldığı zulüm dayanılmaz - bir insanı annesinin sütü için ağlayan bir bebeği bıçaklamaya ne tür bir nefret sebep olabilir?"[31][32] Hükûmet sözcüsü iddiaların çok ciddi olduğunu ve soruşturulacağını belirtti.[31]

Myanmar ordusu tarafından 23 Mayıs 2017'de yayımlanan bir rapor, Şubat ayında Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği tarafından yapılan iddiaları reddetti ve "Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği raporunda yer alan 18 suçlamadan 12'sinin yanlış olduğu, kalan 6 suçlamayla birlikte yalanlara ve uydurulmuş ifadelere dayanan yanlış ve uydurma suçlamalar olduğunu ve bunları tespit ettiklerini iddia etti."[49]

Günümüz Arakan Soykırımı değiştir

Yaklaşık olarak 4 polis memuru, güvenlik güçlerinin Kasım 2016'da Arakanlı Müslümanları dövdüğünü gösteren bir videonun internette paylaşılmasının ardından hükûmet yetkilileri tarafından Ocak 2017'de gözaltına alındı. Videoda Arakanlı erkekler ve çocuklar, elleri başlarının arkasında sıralar halinde oturmaya zorlandı. coplarla dövülerek tekmelenirken. Bu, hükûmetin baskıların başlamasından bu yana bölgede kendi güvenlik güçlerini cezalandırdığı ilk olaydı.[50][51]

3 Arakanlı Budistlerin cesetleri 21 Ocak 2017'de Maungdaw Kasabası'ndaki sığ mezarlarda bulundu. Yerel idare ile yakın işbirliği içinde çalışan yerlilerdi ve hükûmet Arakanlı isyancılar tarafından misilleme saldırısı esnasında öldürüldüklerine inanıyordu.[52]

4 Temmuz 2017'de Sittwe'de en az 100 Arakanlı Budistten oluşan bir çete, ülke içinde yerlerinden edilmiş kişiler için Dapaing kampından 7 Arakanlı Müslümana tuğlalarla saldırdı,[53] biri öldü ve diğerleri ağır şekilde yaralandı. Arakanlı Müslümanlar, Sittwe'nin rıhtımlarına kadar bot satın almaları için polis tarafından eşlik ediliyordu, ancak yakınlarda silahlı muhafızlar bulunmasına rağmen saldırıya uğradılar. Myanmar İçişleri Bakanlığı sözcüsü, silahsız 1 genç polisin saldırı sırasında Arakanlı Müslümanlarla birlikte olduğunu, ancak saldırganları durduramadığını söyledi. 26 Temmuz 2017'de saldırılarla ilgili olarak bir kişi tutuklandı.

Myanmar hükûmeti 25 Ağustos 2017'de, 24 polis karakolu ve 552. Hafif Piyade Taburu ordu üssünde 150'ye kadar isyancının koordineli saldırıları sırasında 71 kişinin (bir asker, bir göçmenlik memuru, 10 polis ve 59 isyancı) bir gecede Arakan Eyaleti'nde öldürüldüğünü duyurdu.[54][55][56] Myanmar Ordusu, saldırının 01:00 civarında, bombalar, hafif silahlar ve palalarla silahlanmış isyancılar bir köprüyü havaya uçurduğunda başladığını belirtti. Ayrıca saldırıların çoğunun 03:00 - 04:00 saatleri arasında gerçekleştiğini de söyledi. Arakan Kurtuluş Ordusu (ARSA) 25 farklı yerde "savunma eylemi" yaptıklarını iddia etti ve hükûmet askerlerini sivillere tecavüz etmek ve öldürmekle suçladı. Grup ayrıca, Rathedaung'un iki haftadan fazla süredir abluka altında olduğunu,[53] Arakanlıların aç kaldığını ve hükûmet güçlerinin Maungdaw Kasabası'nda da aynı şeyi yapmaya hazırlandığını iddia etti.[57]

Birleşmiş Milletler Myanmar İnsan Hakları Özel Raportörü Yanghee Lee, 25 Ağustos'tan bu yana şiddette en az 1.000 kişinin öldüğünü bildirdi. Rakamın "büyük olasılıkla küçümsenmiş" olduğunu da sözlerine ekledi.[58]

zulümler Ekim 2018 itibarıyla hız kesmeden devam etti. Yanghee Lee, Su Çi'nin iddiaları reddettiğini bildirdi. Su Çi hükûmeti "bağımsız uluslararası soruşturmaları" ve diğer araştırmaları reddetti. Lee, tutuklu Arakanlıların durumunu 'ırkçılık' olarak nitelendirdi.[59]

Bir Myanmar savaş gemisi 23 Nisan 2019'da, Arakan köyü Buthidaung'u bombaladı. Ardından ordu, Arakanlıların KuzeyBatıdan Bangladeş'e kaçmasını önlemek için Kuzey Arakan Eyaleti'ne uluslararası alanda yasaklanmış kara mayınları yerleştirdi. Myanmar ordusunun Güneye kaçan Arakanlı sivilleri vurduğu iddia edildi. Kalanların hava saldırıları ile hedef alındığı iddia edildi.[60]

Zulüm ve baskı değiştir

Güvenlik güçlerine yapılan saldırının ardından Myanmar ordusu "ağır bir karşı saldırı" ile karşılık verdi ve Arakan halkına karşı "temizleme operasyonları" başlattı. İlk hafta en az 130 Arakanlı öldürüldü. Çok sayıda Arakanlı Myanmar'dan kaçmaya başladı ve Bangladeş'e sığınmaya çalıştı.[61] Myanmar ordusu, kaçan Arakanlılara sık sık havan mermileri ve makineli tüfeklerle ateş açtı ve birçok Arakanlı insanın cesetleri,[62] Bangladeş'e girmek için Naf Nehri'ni geçmeye çalışırken boğulan teknelerden kıyıya vurmaya başladı.[63] 2. haftada en az 1000 Arakanlı öldürüldü.[64] Askeri operasyonlar sırasında Myanmar ordusu, yüzlerce köyü yakıp yok etti, binlerce Arakanlı sivil öldürdü, Arakanlı kadınlara tecavüz etti ve cinsel istismarda bulundu.

Katliam ve cinayetler değiştir

Ağustos 2018'de, "temizleme operasyonları" başladığından bu yana Myanmar ordusu ve yerel Budistler tarafından 24.000'den fazla Arakanlının öldürüldüğü tahmin ediliyor. Araştırma ayrıca 18.000'den fazla Müslüman kadın ve kıza tecavüz edildiğini gösteriyor, 116.000 Arakanlı dövüldü ve 36.000 Arakanlı da ateşe verildi. Ayrıca, baskıların başlamasından bu yana yalnızca ilk ayda 730 çocuk dahil en az 6.700 ila 7.000 Arakanlı'nın öldürüldüğü bildirildi. Çoğunluğu kurşunlardan öldü, diğerleri ise evlerinde yanarak öldü. Kaynaklar, cinayetleri "şiddetli ölümler" olarak nitelendirdi. Arakanlıların Rathedaung yakınlarındaki Chut Pyin köyünde ordu ve Budistler tarafından toplu katledildiğine dair raporlar da vardı. Arakan Projesi müdürü Chris Lewa, köyde 130 kişinin öldürüldüğüne dair rapor aldıklarını belirtti. 7 Eylül 2017'de The Guardian, Tula Toli köyünde Arakanlıların toplu katledildiğini bildirdi ve buna Tula Toli Katliamı adını verdi. Arakan Projesi'ne göre, olası toplu mezarların kanıtları ortaya çıkarıldı.[65][66][67][68][69]

Bazı köylerde yapılan yağmalar değiştir

Birleşmiş Milletler Myanmar'daki Bağımsız Uluslararası Bilgi Bulma Misyonu Eylül 2018'de, 25 Ağustos 2017'den bu yana Arakan Eyaleti'ndeki en az 392 Arakan köyünün yerle bir edildiğini belirten bir rapor yayımladı.[70] Daha önce, Aralık 2017'de İnsan Hakları İzleme Örgütü, Arakan Eyaleti'ndeki 354 Arakan köyünün Myanmar ordusu tarafından yakıldığını ve yok edildiğini tespit ettiğini söylemişti.[71] Bu yıkımlar, başta Arakanlı Müslümanlar tarafından kullanılan evler olmak üzere binlerce yapıyı içeriyordu.[61] Lewa köyden sonra yanan köyün güvenlik güçlerini sistematik bir şekilde suçlarken, Arakan kundakçılarını Budist Pyu Ma köyünü yakmakla suçladı.[72]

Inn Din (Arakan Eyaleti'nde bir yerleşim yeri) katliamından önce, Myanmar ordusu ve Inn Din'de yaşayan Budist köylüler, Inn Din'deki Arakan mezarlarını yağmaladılar ve ardından evleri yaktılar. Daha sonra birkaç Budist köylü Reuters'e evleri gazyağıyla ateşe verdiklerini ve 2 Eylül'deki katliama katıldıklarını itiraf etti.[73]

Toplu tecavüz ve cinsel şiddet değiştir

Hem BM yetkilileri hem de İnsan Hakları İzleme Örgütü Kasım 2017'de, Myanmar Silahlı Kuvvetlerinin son üç aydır Arakanlı Müslüman kadınlara yönelik yaygın toplu tecavüz ve diğer cinsel şiddet biçimleri işlediğini bildirdi. Silahlı Kuvvetlerin yanı sıra, Myanmar Sınır Muhafız Polisi ve Arakan'nin Budist milisleri de bu zulümlere karıştı. HRW, çete tecavüzlerinin ve cinsel şiddetin ordunun etnik temizlik kampanyasının bir parçası olarak işlendiğini belirtirken, Birleşmiş Milletler Çatışmada Cinsel Şiddet Genel Sekreteri Özel Temsilcisi Pramila Patten, Arakanlı kadın ve kızların etnik kimlikleri ve dinleri nedeniyle "sistematik" hedef haline getirildiğini söyledi.[74][75][76] Diğer cinsel şiddet biçimleri askeri esaret altında cinsel kölelik, kamuoyunda zorla çıplaklık ve aşağılamayı içermektedir. Bangladeş'teki mülteci kamplarına geldikten sonra bazı kadınlar tecavüze uğramış, bazıları ise çiğ yaralarla travma geçirmiş olarak bulunmuştur. İnsan Hakları İzleme Örgütü, 15 yaşındaki Arakanlı bir kızın 50 metreden fazla sürüklenip ardından 10 Myanmarlı asker tarafından tecavüze uğradığını bildirdi.[74][77]

Suç kanıtlarının imhası değiştir

Şubat 2018'de, Myanmar ordusunun işlenen zulüm delillerini yok etmek için yakılan Arakan köylerini ve toplu mezarları buldozerle dümdüz ettiği bildirildi. Bu köylerde Arakan halkı, 2017 baskısı sırasında Myanmar ordusu tarafından yakılmadan önce yaşıyordu. Askeri baskılar nedeniyle Arakanlı sakinlerini kaybeden bazı el değmemiş köyler de yıkıldı.[78]

Gazetecilere yönelik sansür değiştir

Myanmar 25 Ağustos olayından bu yana, medya erişimini ve uluslararası organların Arakan Eyaleti'ne ziyaretlerini engelledi. 12 Aralık 2017'de Yangon yakınlarında, mülteci hikâyesini anlatan 2 Reuters gazetecisi, 1923 sömürge yasasını ihlal ettikleri için polis tarafından suçlandı ve hapse atıldı. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri António Guterres endişesini dile getirdi ve 7 Mayıs 2019'da 6.000'den fazla mahkumla birlikte 2 gazetecinin serbest bırakılması çağrısında bulundu.[79][80]

 
Myanmar güvenlik güçleri yanmış evlerin yakınında

Etnik temizlik işlemleri değiştir

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği'nin raporuna göre, Myanmar ordusu, 2017 yılının Ağustos ayı başlarında yüz binlerce Arakanlıyı Myanmar'dan sürmek için "sistematik" bir süreç başlattı. Rapordaki bazı maddeler:[81][82]

  • 15-40 yaşları arasındaki erkek Arakanlıları tutuklanıyor ve keyfi olarak gözaltına alınıyor;
  • Arakanlı kanaat önderlerini, liderlerini ve kültürel ve dini şahsiyetleri tutuklamak ve keyfi olarak gözaltına alma işlemleri gerçekleşiyor;
  • Arakan köylülerini yiyeceğe, geçim kaynaklarına ve günlük faaliyet ve yaşamı yürütmenin diğer yollarından mahrum bırakacak eylemleri başlatılıyor;
  • Arakanlıları, Bengalliler ve Myanmar'da yasadışı yerleşimciler olarak ilan etmek de dahil olmak üzere, Arakan köylülerini nefret, şiddet ve cinayete teşvik ederek toplu halde kovmak için 25 Ağustos öncesinde, sırasında ve sonrasında tekrarlanan aşağılama ve şiddet eylemlerinde bulunuluyor;
  • Cinayetler, kaybolmalar, işkence, tecavüz ve diğer cinsel şiddet biçimleri gibi eylemler yoluyla Arakanlılara fiziksel, duygusal ve psikolojik derin ve yaygın korku ve travma aşılanıyor.[81][82]

Medya kapsamı değiştir

Myanmar'da medya kapsamı değiştir

Myanmar hükûmeti, medya kaynaklarına 2014 yılında Arakan ile ilgili konuları dahil etmemeleri talimatı verdi. Özellikle, Myanmar Times'ın Genel Yayın Yönetmeni, yazı işleri ekibine şunları belirten bir not gönderdi:

... Arakan, Bengalliler, Müslümanlar, Budistler ve Arakan Eyaleti'nde devam eden konularla ilgili hiçbir materyal, masamın doğrudan onayı olmadan gazetelerimizde yayınlanamaz ... Kapsamımızın, olayların şemasında önemi olması muhtemel değildir ve şu anda kafamızı bloğa yerleştirmenin pek bir anlamı yoktur. ...

Irrawaddy Dergisi'nin kurucusu ve editörü Ang Zaw'a göre, editörleri Myanmarlı muhabirlere haber verirken dikkatli olmaları veya Arakan konusunu tamamen görmezden gelmeleri söylendi. Zaw, sansürü, Arakan hakkında haber yaparken Myanmar hükûmetinin karşılaşabileceği potansiyel uluslararası tepkiye bağlıyor. Arakan yetkilileri, Arakan'ı Myanmar toplumundan ve uluslararası ziyaretçilerden mümkün olduğunca uzak tuttu.

Diğer ülkelerde medya kapsamı değiştir

Arakan krizinin farklı ülkelerdeki kapsamı farklı şekillerde rapor edilmektedir. Khadimul, İslami bir tezi, 50 haber raporunu niteliksel olarak inceledi ve Bangladeş, Hindistan ve Çin'den 258 haber raporunu nicel olarak inceledi. Hindistan ve Bangladeş'ten gelen haberlerin “insan çıkarı ve protesto çerçevesi” ne odaklandığını, Çin medyası ise Arakan'ın güvenliği ve çatışmasına odaklandığını ve Myanmar hükûmet yetkililerinin haberlerinde en çok alıntı yapıldığını ortaya çıkardı.[83]

Bazı İslami araştırmalara göre, haberlerin %28'ine sahip olduğu için insan ilgisi çerçevesi en sık kullanılan çerçeveydi. Bu, hikâyelerin soruna en çok insan yüzü koyduğunu ve Myanmar ordusunun acımasız eylemini belirgin bir şekilde anlattığını gösteriyor. En sık görülen ikinci çerçeve %22,2 ile protesto olup, esas olarak Myanmar hükûmetinin Arakanlılara karşı eylemlerinden dolayı protesto ve eleştirilerine odaklanmaktadır. Yardım istemek ve barınak sağlamak gibi yardımın farklı yönlerine odaklanan haberlerin kabaca %21,5'i yardım çerçevesini kullandı. “Makalelerde güvenlik çerçevesi kullanım sıklığı %11,6, çakışma %7,5'tir. Sadece %2 haber raporu, bu çalışmada geliştirilen altı çerçeve kategorisine girmeyen başka bir çerçeve kullandı.[83]

Bangladeş değiştir

Bangladeş raporlarında, en çok alıntı yapılan kaynaklar, haber medyası örnekleminin %19,6'sı ile Arakan yardım kuruluşlarıydı. İkincisi, medya örnekleminin %17,8'i ile ulusal yetkililerdi ve en az %5,9 ile Myanmar'dan alıntı yapıldı. Ayrıca İslam'ın çalışmasında bulunan Bangladeş haber raporları, Arakan %10.4, yabancı yetkililer %16.3, yerel yönetici belirdi. %14.1, ulusal elit %14.8 ve diğerleri %8.3 göründü.[83]

Hindistan değiştir

Md Khadimul Islam'ın araştırmasına göre, Hindistan medyası ulusal yetkilileri en çok %34,7 ile Arakan meselesini gösterdi. Daha sonra, yardım kuruluşları %20,8 ve Myanmar %6,9 olarak gösterildi. İslam ayrıca “Arakan” nın %8.3, yabancı yetkililerin %8.3, yerel yöneticinin %1.4, ulusal elitin %11.1 ve diğerlerinin %8.3 göründüğünü belirtti.[83]

Mülteci krizi değiştir

2017 yılında Arakan halkının büyük çoğunluğu soykırım nedeniyle yerlerinden edildi ve mülteci oldu. 2017'deki krizin zirvesinde bir milyondan fazla Arakan başka ülkelere kaçmak zorunda kaldı. Çoğu Bangladeş'e kaçarken diğerleri Hindistan, Tayland, Malezya ve Güney ve Güneydoğu Asya'nın diğer bölgelerine kaçtı. Birleşmiş Milletler raporlarına göre, Ocak 2018 itibarıyla yaklaşık 690.000 Arakan, Bangladeş'e sığınan Arakan Eyaleti'nden kaçmış veya sürülmüştür. Kasım 2017 itibarıyla 650.000 Arakanlı Müslümanı Myanmar'dan kaçtığı tahmin ediliyordu. 2017'deki mülteci krizi, Vietnam Savaşı'ndan bu yana Asya'daki en büyük insan göçüyle sonuçlandı.[84][85][86][87]

Ocak 2017'de tahminen 92.000 Arakan insanı şiddet nedeniyle yerinden edilmişti; Ekim 2016 ile Ocak 2017 arasında yaklaşık 65.000 Myanmar'dan Bangladeş'e kaçtı, ise 23.000 kişi ülke içinde yerinden edildi.[88][89]

Şubat 2017'de, Bangladeş hükûmeti yeni mültecileri ve halihazırda ülkede bulunan diğer 232.000 Arakan mültecisini Bengal Körfezi'ndeki tortul bir ada olan Bhasan Char'a yerleştirmeyi planladığını duyurdu. Ada ilk kez 2007 civarında ortaya çıktı ve Meghna Nehri'nin yıkanmış alüvyonundan oluştu. En yakın yerleşim yeri olan Hatiya Adası yaklaşık 30 km uzaklıktadır. Haber ajansları, planı "korkunç" olarak nitelendiren bir bölgesel yetkiliden alıntı yaptı. Hareket, bir dizi partiden önemli muhalefet aldı. İnsan hakları grupları planı zorla yer değiştirme olarak tanımladı. Ayrıca, deniz seviyesinin altında olan ve sele yatkın olan adadaki yaşam koşullarına ilişkin endişeler de arttı. Ada, "yalnızca kış aylarında erişilebilir ve korsanlar için bir sığınak" olarak tanımlanmıştır.[88][90]

30 Nisan 2017'de Sri Lanka, Kuzey kıyılarında 32 Arakanlı mülteciden oluşan bir Hint teknesini yakaladı ve alıkoydu.[91]

Mayıs 2017'de Bangladeş, Malezya'ya gitmek için tekneyle ülkeyi terk etmeye çalışan 12 Arakanlıyı ve 2 kaçakçıyı gözaltına aldı.[92]

Ağustos 2017'de Tayland, Myanmar'dan kaçan Arakanlı mültecilerini "kabul etmeye" hazırlandığını duyurdu.[93]

14 Ağustos 2017'de Hindistan, 14.000'i BM mülteci ajansına kayıtlı olanlar da dahil olmak üzere tahmini 40.000 Arakanlı mülteciyi sınır dışı ettiğini duyurdu. Açıklamadan önceki aylarda ülkede bir dizi Arakanlı karşıtı protesto düzenlendi.[94]

Eylül 2017'de Nepal, daha fazla Arakan mültecisinin ülkeye girişini önlemek için Hindistan sınırındaki gözetimi artırdı. Başkent Katmandu'da küçük bir Arakan mülteci topluluğu yaşıyor.[95]

 
Bangladeş'teki Kutupalong mülteci kampından bir görüntü, Mart 2017

Kasım 2017'de, Bangladeş hükûmeti Arakanlı mültecilerin Arakan topraklarındaki evlerine geri döndürmek için Myanmar ile bir anlaşma imzaladı.[96] Anlaşma, Ang San Su Çi ve Bangladeş Dışişleri Bakanı Abul Hassan Mahmud Ali arasında konuyla ilgili diplomatik görüşme sonrasında ortaya çıktı.[97] Anlaşma, uluslararası yorumcular tarafından, Su Çi'nin, çatışmada hareket etmemesi nedeniyle eleştirilere değinmek için bilinçli bir çaba olarak görüldü.[98] Hem Birleşmiş Milletler hem de ABD Dışişleri Bakanı Rex Tillerson'un ardından gelen bu karar, Myanmar ordusunun Arakanlı mültecilere karşı yürüttüğü eylemlerin etnik temizlik oluşturduğunu, yardım grupları tarafından tereddüt ve eleştiriyle karşılandığını ilan etti.[99]

Uluslararası tepkiler değiştir

Arakan halkına yönelik devam eden soykırım, uluslararası alanda ciddi eleştirilere yol açtı ve insan hakları konusunda ciddi endişeler yarattı. Uluslararası topluluklar ve insan hakları yetkilileri, şiddeti etnik temizlik ve soykırım olarak nitelendirdi. Güvenlik güçleri ve Budist milislerin "temizleme operasyonları" başlatmasından kısa bir süre sonra, Dünya liderleri Myanmar otoritesini sivil kayıplardan kaçınması konusunda uyardı. Eylül ayı sonlarında, Daimi Halk Mahkemesinin yedi üyeli bir heyeti, Myanmar'ı Arakan ve Kaçinlere karşı soykırım yapmakla suçladı. Karar, Malezya Üniversitesi hukuk fakültesinde düzenlenen ve çeşitli belgeselleri, uzman görüşlerini ve kurbanların ifadelerini inceleyen beş günlük bir duruşmanın ardından geldi. Mahkeme, Arakan Eyaleti'nin askerden arındırılması ve ayrımcı vatandaşlık yasasının sona ermesi dahil 17 tavsiyede bulundu. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları şefi Zeid bin Ra'ad, zulmü "etnik temizliğin bir ders kitabı örneği" olarak nitelendirdi.[61] 5 Aralık 2017'de Ra'ad, Arakan zulmünün uluslararası insan hakları yasaları kapsamında soykırım teşkil edebileceğini duyurdu.[100][101] Kasım ayında, Birleşik Krallık başbakanı Theresa May ve ABD Dışişleri Bakanı Rex Tillerson durumu "etnik temizlik" olarak tanımlarken,[102][103] Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron bunu soykırım olarak nitelendirdi.[104]

 
Bangladeş'teki mülteci kampında bulunan Arakanlı mülteciler, 2017

Arakan etnik azınlığı hakkında iki yıllık bir soruşturmanın ardından, Uluslararası Af Örgütü, Arakan halkının kısıtlı durumunu, "kurumsallaşmış ayrımcılık ve ayrımcılıktan oluşan kısır bir sistem" altında oldukları için "bir açık hava hapishanesi" olarak nitelendirdi.[105][106] raporlarında insan haklarını, hareket özgürlüklerini ve gıda, sağlık ve eğitime erişimlerini sınırlıyor. Uluslararası Af Örgütü, Arakan azınlığının köyleri, kasabaları ve Myanmar'ın geri kalanından kesilmiş kötü bakımlı kamplarla sınırlandırıldığından ve kendi köyleri arasında seyahatin ciddi şekilde kısıtlandığından bahsediyor. İlçeler arası seyahat, karmaşık bir izin alma sürecine tabidir ve o zaman bile seyahat etmelerine izin verilenler rutin olarak taciz edilir, fiziksel olarak işkence görür veya tutuklanır. Haklar grubu, tüm bu "sistematik" ayrımcılık ve zulüm eylemlerinin soykırım anlamına geldiğini söyledi.[105][106]

 
Myanmar cumhurbaşkanı Ang San Su Çi

2016 yılında, Ang San Su Çi bu konudaki sessizliği ve askerî harekâtları desteklemesi nedeniyle eleştirildi. O, şiddetli şiddet olaylarıyla başa çıkma konusundaki "eylemsizlik" nedeniyle 1997 Oxford Özgürlük ödülünü aldı.[107] Diğerleri, ordunun hükûmette önemli ölçüde özerkliğini ve gücünü koruduğu için, onları kontrol etmekte güçsüz olabileceğini iddia ediyor. Arakan adına hareketsizliği, Nobel Barış Ödülü sahibi Malala Yousafzai'den bir eylem çağrısı getirdi. Çok sayıda insan Su Çi'nin Nobel Ödülünün iptal edilmesi çağrısında bulundu. Nobel Barış Ödülü sahibi Desmond Tutu da Su Çi'nin askerî eylemleri savunma tutumunu eleştirdi.[108] The Economist, Su Çi'nin duruşunu eleştirerek, "Arakan'deki şiddet o kadar ölçüsüz bir düzeye ulaştı ki, devam eden soykırımı hiçbir şekilde haklı gösteremez."[109]

Myanmar ordusuna karşı doğrudan yaptırımlar ve buna bağlı şirketlerle iş yapan firmalara, geçmişte Amerika Birleşik Devletleri ve diğer ülkeler tarafından uygulanan cezalar, şiddete en iyi yanıt olarak önerildi.[109] The Economist'e göre, "Myanmar ordusunu etkilemek kolay değil, ancak ekonomik ve diplomatik izolasyon, onu ilk etapta iktidarı teslim etmeye ikna etmede rol oynamış görünüyor."[109]

Ayrıca Bakınız değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ Mark Dummett (18 Şubat 2010). "Bangladesh accused of 'crackdown' on Rohingya refugees". BBC News. 27 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2012. 
  2. ^ "Myanmar, Bangladesh leaders 'to discuss Rohingya'". Agence France-Presse. 25 Haziran 2012. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2012. 
  3. ^ "OHCHR | Human Rights Council opens a special session on the situation of human rights of the Rohingya and other minorities in Rakhine State in Myanmar". www.ohchr.org. 14 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2019. 
  4. ^ a b Jonathan Head (5 Şubat 2009). "What drive the Rohingya to sea?". BBC News. 19 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2012. 
  5. ^ "Myanmar:The Politics of Rakhine State" (PDF). International Crisis Group. 22 Ekim 2014. s. 19. 6 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Şubat 2015. 
  6. ^ a b "Burma" 10 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. section, Central Intelligence Agency, U.S. Government. Retrieved 13 February 2017.
  7. ^ a b c d e f "Myanmar seeking ethnic cleansing, says UN official as Rohingya flee persecution". The Guardian. 24 Kasım 2016. 10 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2016. 
  8. ^ a b c d e f Kevin Ponniah (5 Aralık 2016). "Who will help Myanmar's Rohingya?". BBC News. 24 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2018. 
  9. ^ Leider, Jacques (2013). Rohingya: the name, the movement and the quest for identity. Myanmar Egress and the Myanmar Peace Center. ss. 204-255. [ölü/kırık bağlantı]
  10. ^ Leider 2013, s. 7.
  11. ^ Myanmar's 'Rohingya' Conflict 27 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Anthony Ware, Costas Laoutides page 78 and 79
  12. ^ "Rohingya Refugees Seek to Return Home to Myanmar". Voice of America. 30 Kasım 2016. 2 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2016. 
  13. ^ "Myanmar – The Rohingya Minority: Fundamental Rights Denied". Amnesty International. 2004. 13 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2015. 
  14. ^ "UNHCR threatens to wind up Bangladesh operations". New Age BDNEWS, Dhaka. 21 Mayıs 2005. 25 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2007. 
  15. ^ Head, Jonathan (1 Temmuz 2013). "The unending plight of Burma's unwanted Rohingyas". 28 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2015. 
  16. ^ a b "Atrocities Prevention Report". U.S. Department of State. 10 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2021. 
  17. ^ "Myanmar says nine police killed by insurgents on Bangladesh border | World news | The Guardian". web.archive.org. 10 Aralık 2016. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2021. 
  18. ^ "Rakhine border raids kill nine police officers". Myanmar Times. 10 Ekim 2016. 18 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2017. 
  19. ^ "Islamist fears rise in Rohingya-linked violence". Bangkok Post. Post Publishing PCL. 5 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2016. 
  20. ^ a b c d James Griffiths (25 Kasım 2016). "Is The Lady listening? Aung San Suu Kyi accused of ignoring Myanmar's Muslims". CNN. 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2016. 
  21. ^ a b "Myanmar: Security Forces Target Rohingya During Vicious Rakhine Scorched-Earth Campaign". Amnesty International. 19 Aralık 2016. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2017. 
  22. ^ a b c d Joshua Berlinger (16 Kasım 2016). "'Shoot first, ask questions later': Violence intensifies in Rakhine State". CNN. 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2016. 
  23. ^ a b c Matt Broomfield (10 Aralık 2016). "UN calls on Burma's Aung San Suu Kyi to halt 'ethnic cleansing' of Rohingya Muslims". The Independent. 11 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2016. 
  24. ^ a b "21,000 Rohingya Muslims flee to Bangladesh to escape persecution in Myanmar". International Business Times. 6 Aralık 2016. 7 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2016. 
  25. ^ a b c "Rohingya abuse may be crimes against humanity: Amnesty". Al Jazeera. 19 Aralık 2016. 5 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2017. 
  26. ^ a b "New wave of destruction sees 1,250 houses destroyed in Myanmar's Rohingya villages". International Business Times. 21 Kasım 2016. 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2016. 
  27. ^ "'They raped us one by one', says Rohingya woman who fled Myanmar". The News International. 25 Kasım 2016. 10 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2016. 
  28. ^ a b "UN calls on Suu Kyi to visit crisis-hit Rakhine". The Daily Star. 9 Aralık 2016. 10 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2016. 
  29. ^ a b Nick Cumming-Bruce (16 Aralık 2016). "Myanmar 'Callous' Toward Anti-Rohingya Violence, U.N. Says". The New York Times. 12 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2017. 
  30. ^ "Hundreds of Rohingya flee Yangon crackdown". Gulf Times. 17 Kasım 2016. 9 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2016. 
  31. ^ a b c d e "UN condemns 'devastating' Rohingya abuse in Myanmar". BBC News. 3 Şubat 2017. 3 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2017. 
  32. ^ a b c "'Hundreds of Rohingyas' killed in Myanmar crackdown". Al Jazeera. 3 Şubat 2017. 4 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2017. 
  33. ^ "Myanmar Army committed crimes against humanity: UN". The Hindu. 4 Şubat 2017. 2 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2017. 
  34. ^ "ohchr news". 14 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2021. 
  35. ^ "OHCHR" (PDF). 6 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Nisan 2021. 
  36. ^ Lone, Wa; Lewis, Simon; Das, Krishna N. (17 Mart 2017). "Exclusive: Children among hundreds of Rohingya detained in Myanmar crackdown". Reuters. 17 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  37. ^ "Hundreds of Rohingya held for consorting with insurgents in Bangladesh – Regional | The Star Online". The Star. Malaysia. 18 Mart 2017. 18 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  38. ^ "Head of Human Rights Fact‑Finding Mission on Myanmar Urges Security Council to Ensure Accountability for Serious Violations against Rohingya". 28 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2018. 
  39. ^ "Report of Independent International Fact-Finding Mission on Myanmar". 19 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2018. 
  40. ^ Oliver Holmes (19 Aralık 2016). "Myanmar's Rohingya campaign 'may be crime against humanity'". The Guardian. 6 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2017. 
  41. ^ "Amnesty accuses Myanmar military of 'crimes against humanity'". BBC News. 19 Aralık 2016. 7 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2018. 
  42. ^ a b "Kofi Annan, in Myanmar, Voices Concern Over Reported Abuses of Rohingya". The New York Times. 6 Aralık 2016. 20 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2017. 
  43. ^ "'Enough is enough': Malaysian PM Najib Razak asks Aung San Suu Kyi to prevent Rohingya violence". Firstpost. Associated Press. 4 Aralık 2016. 6 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2016. 
  44. ^ "Malaysia PM urges world to act against 'genocide' of Myanmar's Rohingya". The Guardian. Associated Press. 4 Aralık 2016. 10 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2016. 
  45. ^ a b Harriet Agerholm (3 Aralık 2016). "Malaysia condemns violence against Rohingya Muslims in Burma as 'ethnic cleansing'". The Independent. 5 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2016. 
  46. ^ "Football: Malaysia cancels two matches with Myanmar over Rohingya crackdown". The Daily Star. 1 Aralık 2016. 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2016. 
  47. ^ "B'desh asks Myanmar to take up cause of Rohingya Muslims". Malaysia Sun. 24 Kasım 2016. 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2016. 
  48. ^ "UN condemns Myanmar over plight of Rohingya". BBC News. 16 Aralık 2016. 18 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2018. 
  49. ^ "Myanmar army rejects UN Rohingya abuse claims". BBC News. 23 Mayıs 2017. 23 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2017. 
  50. ^ "Burma detains police officers caught on video beating Rohingya Muslims". The Independent. 2 Ocak 2017. 3 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2017. 
  51. ^ "Myanmar to take action after Rakhine assault video goes viral". ABC News. 3 Ocak 2017. 3 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2017. 
  52. ^ Gerin, Roseanne; Myaung Nyane, Khin (21 Ocak 2017). "Three More Muslim Men Found Dead in Myanmar's Maungdaw". Radio Free Asia. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2017. 
  53. ^ a b "Mob kills Muslim man with bricks in street attack as police flee scene". The Independent. 5 Temmuz 2017. 8 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2017. 
  54. ^ "BREAKING: Mob Kill Rohingya Muslim in Rakhine". The Irrawaddy. 4 Temmuz 2017. 4 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2017. 
  55. ^ "One Rohingya man killed, six hurt after argument in Myanmar's Sittwe". Reuters. 2017. 8 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2017. 
  56. ^ Htusan, Esther (4 Temmuz 2017). "Mob in western Myanmar kills Rohingya despite police guards". Associated Press. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2017. 
  57. ^ "Deadly clashes erupt in Myanmar's restive Rakhine state". Al Jazeera. 28 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2017. 
  58. ^ "UN Rapporteur Says Little Chance Myanmar Will be Tried at ICC Over Rohingya". The Globe Post. 8 Temmuz 2018. 8 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2018. 
  59. ^ Nations, AP at the United (24 Ekim 2018). "Rohingya genocide is still going on, says top UN investigator". The Guardian. ISSN 0261-3077. 21 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2019. 
  60. ^ "Rohingya trapped inside a 'genocide zone'". 10 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2019. 
  61. ^ a b c "Fears mount of Myanmar atrocities as fleeing Rohingya families drown". The Guardian. 1 Eylül 2017. 17 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2018. 
  62. ^ "Myanmar troops open fire on civilians fleeing attacks". Al Jazeera. 26 Ağustos 2017. 27 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2018. 
  63. ^ "Rohingya refugees drown as exodus mounts". BBC. 31 Ağustos 2017. 18 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2018. 
  64. ^ Rebecca Ratcliffe (6 Eylül 2017). "Who are the Rohingya and what is happening in Myanmar?". The Guardian. 26 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2018. 
  65. ^ "Former UN chief says Bangladesh cannot continue hosting Rohingya". Al Jazeera. 26 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2019. 
  66. ^ "Dutch House of Representatives adopts motion for probe on Rohingya genocide". The Daily Star. 5 Temmuz 2019. 17 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2019. 
  67. ^ "Bangladeshi PM calls for safe repatriation of Rohingya". 4 Nisan 2019. 17 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2019. 
  68. ^ "UN Official Cites Horrific Crimes against Rohingya". TRANSCEND Media Service. 17 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2019. 
  69. ^ Khan, Ahmed. "Prevalence of violence against children: Evidence from 2017 Rohingya Refugee crises". ResearchGate. 18 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2019. 
  70. ^ "Myanmar: UN Fact-Finding Mission releases its full account of massive violations by the military in Rakhine, Kachin and Shan States". Office of the High Commissioner for Human Rights. 1 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2018. 
  71. ^ "New Rohingya Villages Destroyed in Myanmar". VOA News. 18 Aralık 2017. 24 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  72. ^ "Villagers slaughtered in Myanmar 'massacre', reports of women and children among more than 100 dead". ABC News. 1 Eylül 2017. 31 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2017. 
  73. ^ Wa Lone, Kyaw Soe Oo (8 Şubat 2018). "Massacre in Myanmar: One grave for 10 Rohingya men". Reuters. 11 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2018. 
  74. ^ a b Michelle Nichols (16 Kasım 2017). "Rohingya crisis: Burmese military guilty of widespread rape of fleeing women and girls, Human Rights Watch says". The Independent. 12 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  75. ^ "Rohingya women gang-raped by Myanmar army". The Daily Star. 13 Kasım 2017. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  76. ^ Rick Gladstone (16 Kasım 2017). "Rohingya Were Raped Systematically by Myanmar's Military". The New York Times. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018. 
  77. ^ Jamille Bigio and Rachel Vogelstein (3 Ocak 2017). "5 reasons the U.N. Security Council should care about the Burmese military's sexual assaults on the Rohingya". The Washington Post. 8 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018. 
  78. ^ Shoon Naing & Thu Thu Aung (23 Şubat 2018). "Myanmar bulldozes Rohingya villages after 'cleansing' campaign". Reuters. 17 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2018. 
  79. ^ Eltagouri, Marwa. (13 December 2017). "Two journalists covering Rohingya crisis in Burma arrested for possessing 'secret papers'". Washington Post website 14 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved 13 December 2017.
  80. ^ Aung & Yimou Lee (1 Şubat 2018). "Reuters reporters arrested under Myanmar Secrets Act denied bail". Reuters. 12 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  81. ^ a b Mission report of OHCHR rapid response mission to Cox’s Bazar, Bangladesh, 13–24 September 2017, 12 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. released 11 October 2017, U.N. Office of the High Commissioner for Human Rights, United Nations. Retrieved 12 October 2017
  82. ^ a b "UN report details brutal Myanmar effort to drive out half a million Rohingya," 26 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 11 October 2017, Reuters at the United Nations, in The Guardian. Retrieved 12 October 2017
  83. ^ a b c d Islam, Md Khadimul, "How Newspapers In China, India And Bangladesh Framed The Rohingya Crisis Of 2017" 9 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (2018). Electronic Theses and Dissertations, egrove.olemiss.edu, 648, accessed 23 March 2021
  84. ^ Tom Miles (20 Aralık 2017). "Myanmar bars U.N. rights investigator before visit". Reuters. 28 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2017. 
  85. ^ "China and Russia oppose UN resolution on Rohingya". The Guardian. 24 Aralık 2017. 27 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2017. 
  86. ^ "Myanmar Military Investigating a Mass Grave in Rakhine". Time. 23 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2017. 
  87. ^ "100,000 Rohingya on first repatriation list | Dhaka Tribune". dhakatribune.com. 27 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2017. 
  88. ^ a b "Rohingya refugees in Bangladesh face relocation to island". BBC News. 30 Ocak 2017. 1 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2017. 
  89. ^ "Bangladesh Rohingya relocation plan to prevent 'intermingling'". ABC News. Reuters. 1 Şubat 2017. 31 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2017. 
  90. ^ "Bangladesh pushes on with Rohingya island plan". Al Jazeera. Agence France-Presse. 1 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2017. 
  91. ^ "Sri Lanka navy detains suspected Rohingya refugees". Al Jazeera. 14 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2017. 
  92. ^ "Bangladesh detains Rohingya attempting boat trip to Malaysia". The Sun. Malaysia. 14 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2017. 
  93. ^ "Thailand 'preparing to receive' those fleeing Myanmar violence". Reuters. 2 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2017. 
  94. ^ "India says to deport all Rohingya regardless of U.N. registration". Reuters. 14 Ağustos 2017. 14 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2017. 
  95. ^ "Rohingya crisis: The Myanmar military crackdown explained". thenewdaily.com.au. 17 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2017. 
  96. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; BBC2017-11-23a2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  97. ^ Holmes, Oliver; agencies (23 Kasım 2017). "Myanmar signs pact with Bangladesh over Rohingya repatriation". The Guardian. 28 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018. 
  98. ^ "Myanmar, Bangladesh Announce Tentative Deal To Repatriate Rohingya Refugees". 23 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2018. 
  99. ^ "Human rights group says repatriating Rohingya to Myanmar is "Unthinkable" while Rohingya remain unsafe". 23 Kasım 2017. 30 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2018. 
  100. ^ "Permanent Peoples Tribunal finds Myanmar guilty of genocide". New Straits Times. Bernama. 22 Eylül 2017. 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  101. ^ "Myanmar found guilty of genocide". The Daily Star. 23 Eylül 2017. 29 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  102. ^ Joe Watts, Caroline Mortimer (13 Kasım 2017). "Downing Street says Burma's treatment of Rohingya Muslims looks like 'ethnic cleansing'". The Independent. 20 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  103. ^ Rex W. Tillerson (22 Kasım 2017). "Efforts To Address Burma's Rakhine State Crisis". U.S. State Department. 20 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  104. ^ "French President labels attacks on Rohingya minority as 'genocide'". SBS News. 20 Eylül 2017. 20 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  105. ^ a b "'Caged Without A Roof': Apartheid in Myanmar's Rakhine State". Amnesty International. 15 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  106. ^ a b Jesselyn Cook (11 Kasım 2017). "Apartheid in Myanmar: Rohingya Muslims Trapped In 'Open-Air Prison,' Amnesty Says". HuffPost. 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  107. ^ "Aung San Suu Kyi stripped of Freedom of Oxford". BBC News. 27 Kasım 2017. 20 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2017. 
  108. ^ Naaman Zhou and Michael Safi (8 Eylül 2017). "Desmond Tutu condemns Aung San Suu Kyi: 'Silence is too high a price' | World news". The Guardian. 12 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2017. 
  109. ^ a b c "Aung San Suu Kyi and her foreign admirers must help the Rohingyas". The Economist. 8 Eylül 2017. 7 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2017. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Arakan_Soykırımı&oldid=32468749" sayfasından alınmıştır