Afganistan Kızılbaşları
Afgan Kızılbaşları, (Darice: قزلباشهای افغان) Afganistan'da yaşayan bir Türk etnik grubudur. Afgan Kızılbaşları, çoğunluğu Türkmenlerden oluşan militan bir grup olan Kızılbaşların torunlarıdır.[1][2][3] Dilleri Darice'dir.[4][5][6] Oniki İmamcı Şii İslam'ı takip ediyorlar.[5]
 Afgan Kızılbaş adamlarının James Rattray tarafından tasviri, 1848 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Kabul, Herat, Kandahar, Kuzey Afganistan | |
| Diller | |
| Din | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Türk Halkları, Azeriler |
Yapıları değiştir
Kızılbaşlar, 7 Türk kabilesi ve Kürtlerden (Şamlu, Rumlu, Ustaclu, Tekeli, Afşar, Kaçar, Zulkadir, Baharlu) oluşan bir konfederasyondu.[7][8]
Afgan Kızılbaşları çeşitli kabilelere mensuptur: Afşarlar, Cevanşirler, Muradhanlar[7] ve ayrıca Bayat, Şahseven, Ensarlu ve Şahağa.[5] Cevanşirler aslen Şuşalıdır ve Afgan Kızılbaşlarının büyük kısmını oluştururlar.[7] Kabil'deki Afşar Bala mahallesi, Kabil ile Herat arasındaki Nahagçi ve Tepe köyleri ise Afşarlarla bağlantılıdır. Herat çevresindeki Abşar ve Abşara köyleri de Afşarlarla ilişkilidir.[9] Kabil'in Çindavol mahallesinde Hazaralarla birlikte yaşayan çok sayıda Kızılbaş var. 19. yüzyılın sonlarına ait kaynaklarda Kızılbaşların Kabil, Herat, Kandehar ve Afgan Türkistan'na yayıldıklarından bahsedilmektedir.[10]
1885'te kendi Türk dillerini korudukları ve aynı zamanda Farsçayı da iki dilli olarak bildikleri bildirildi.[7]
Tarih değiştir
Kızılbaşların bir kısmı Safevilerin[11] ve Afşarilerin geride bıraktığı birliklerden gelmektedir. Diğerleri Dürrani İmparatorluğu döneminde ülkeye geldi.[12][13] Afgan Kızılbaşları, tarihte hükûmette birçok önemli görevler üstlendi.[14]
Sir Mountstuart Elphinstone, 19. yüzyılın başlarında Kabil'deki Afgan Kızılbaşlarını, "Farsça ve kendi aralarında Türkçe " konuşan "bir Türk kolonisi " olarak tanımlamıştı.[15] Ayrıca "aslında Farslaşmış Türkler" olarak da tanımlanıyorlardı.[16]
Kızılbaşların Afgan hükûmetindeki büyük ve güçlü rolleri, iktidardaki Peştun kabileleri arasında memnuniyetsizliğe neden oldu ve Birinci İngiliz-Afgan Savaşı sırasında Kızılbaşların İngilizlerin yanında yer almasının ardından bu durum daha da kötüleşti.[17]
Monarşinin kişisel hizmetkarları ve muhafızları arasında Kızılbaşlar çoğunluktaydı.[18] İngiliz gezgin Alexander Byors, Kızılbaşların kralların kişisel muhafızları olduğunu ve devletin önde gelen güçlerinden biri olduğunu kaydetti.[19]
Y. Gankovsky, Dürrani İmparatorluğu'nun en yüksek mevkilerinde Nadir Şah'ın yakın akrabalarının ve Avadh'ın eski Nevvablarının varlığından bahsetti. Avadh'ın Nevvabları, Kızılbaşlarla akraba olan Karakoyunluların torunlarıydı.[20][21] Kızılbaş memurlarının küçük erkek kardeşleri ve çocukları, Herat'ın kraliyet mahkemesinin temelini oluşturuyordu.[22]
Lahor Nizamı, Timur Şah Dürrani'nin şah olmasından önce 1757'de atandı. O dönemde ordusu Kızılbaşların yanı sıra yerel Lahor Müslümanlarından da oluşuyordu.[23]
Kızılbaşlar bir noktada Kabil'in en zengin, en eğitimli ve en güçlü insanları olarak görülüyordu. Süvari birliklerinin ve topçu birliklerinin temelini oluşturdular. Ayrıca bazı Hint düzensiz süvari birimlerinde de bulundular. Bunların arasında tüccarlar, küçük ticaretle uğraşanlar, doktorlar, sekreterler ve diğer memurlar vardı.[7]
1857 gibi erken bir tarihte Kızılbaşlar güçlerini korumayı başardılar ve Kabil hükûmetinde büyük bir gruba liderlik ettiler.[24] Binbaşı Hastings'e göre 19. yüzyılın ikinci yarısında Kızılbaşların etkisi ve gücü hâlâ güçlüydü, ancak önceki döneme göre azalmıştı.[10]
Daha sonra Şii Müslüman olan Kızılbaşlar, kendilerini ve Hazaraları "devlet düşmanı" ilan eden Abdurrahman Han'ın terör ve baskısına maruz kaldı. Çok daha sonra Afgan Kızılbaşları da Taliban'ın saldırılarının kurbanı olacaktı. Kızılbaşlar Abdurrahman Han'ın yönetimi sırasında güçlerinin çoğunu kaybetmiş, geri kalanını ise Taliban döneminde kaybetmişlerdir. Ancak 2001 yılında Taliban'ın devrilmesinden sonra ortaya çıkan Afganistan İslam Cumhuriyeti döneminde de Kızılbaşları yüksek mevkilerde görmek mümkündü.[25]
Kaynakça değiştir
- ^ Terry Glavin. Come from the Shadows: The Long and Lonely Struggle for Peace in Afghanistan. — Douglas & McIntyre, 2011. — С. 62
- ^ Afghanistan Foreign Policy and Government Guide. — С. 172.
- ^ Конституции государств Азии: в 3 т.. — Институт законодательства и сравнительного правоведения при Правительстве РФ: Норма, 2010. — Т. 2: Средняя Азия и Индостан. — С. 17. ISBN 978-5-91768-124-5, 978-5-91768-126-9.
- ^ "КЫЗЫЛБА́ШИ". BigEnc.Ru. 7 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2017.
- ^ a b c "Qizilbash in Afghanistan". Joshua Project (İngilizce). 16 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2017.
- ^ Rəsmi dövlət dilindən biri olması ilə əlaqədar bu dildən istifadə edirlər.
- ^ a b c d e Edward Balfour. Cyclopædia of India and of Eastern and Southern Asia, Commercial, Industrial and Scientific: Products of the Mineral, Vegetable and Animal Kingdoms, Useful Arts and Manufactures. — Vol.II, Third Edition. — 1885. — С. 190.
- ^ "Afghanistan, Ethnic Groups". 9 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2018.
- ^ Adnan Menderes Kaya. Avsar Turkmenleri. — 2004. — С. 242.
- ^ a b Howard Hensman. The Afghan War, 1879–1880. — С. 408
- ^ Dupree, Louis (1980). U.S. Library of Congress, Country Studies: Afghanistan. Oxford University Press. ss. 331-332.
- ^ Noelle-Karimi, Christine (1995). The Interaction Between State and Tribe in Nineteenth-century Afghanistan: The Reign of Amir Dost Muhammad Khan (1826–1863) (İngilizce). University of California, Berkeley.
- ^ Noelle, Christine (25 Haziran 2012). State and Tribe in Nineteenth-Century Afghanistan: The Reign of Amir Dost Muhammad Khan (1826–1863) (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-136-60317-4.
According to Husaini, the "gholam Khana" furnished 15,000 out of Shah Zaman's total cavalry of 100,000 and consisted mostly of Qizilbash. Burnes reports that the Qizilbash retained a great degree of their autonomous organization and only pledged direct allegiance to their individual khans, who were in turn answerable to the king. This statement is borne out by the fact that the command of the entire bodyguard rested with the Qizilbash leader Mahmud Khan Bayat during 'Timur Shah's time. Up to Shah Zaman's reign the Khorasani contingents were listed according to tribal allegiance.
- ^ Social Structure. — Ethnic Groups, page 104. // Afghanistan: A Country Study 22 Ekim 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Editors: Richard F. Nyrop, Donald M. Seekins. Baton Rouge: Claitor's Law Books and Publishing Division, 2001, 226 pages. 9781579807443
“ In 1996, approximately 40 percent of Afghans were Pashtun, 11.4 of whom are of the Durrani tribal group and 13.8 percent of the Ghilzai group. Tajiks make up the second-largest ethnic group with 25.3 percent of the population, followed by Hazaras, 18 percent; Uzbeks, 6.3 percent; Turkmen, 2.5 percent; Qizilbash, 1.0; 6.9 percent other. The usual caveat regarding statistics is particularly appropriate here. „ - ^ Mountstuart Elphinstone, An Account of the Kingdom of Caubul, pp. 320–321
- ^ Henry Yule, "Hobson-Jobson", London, 1886, p. 380
- ^ U.S. Library of Congress, "Afghanistan: The society and its environment", index s.v. Qizilbash, (Link 14 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
- ^ Mountstuart Elphinstone. Vol.II // An Account of the Kingdom of Caubul, and Its Dependencies in Persia, Tartary, and India. — 1839. — С. 325.
- ^ Alexander Burnes. Volume I // Travels into Bukhara. — С. 156–157.
- ^ Ю. В. Ганковский. Дурранийская империя. Очерки административной и военной системы. — М.: Издательство восточной литературы, 1958. — С. 51—55. — 173 с.
- ^ "AVADH". 17 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2018.
- ^ Ю. В. Ганковский. Дурранийская империя. Очерки административной и военной системы. — М.: Издательство восточной литературы, 1958. — С. 78. — 173 с.
- ^ Ю. В. Ганковский. Дурранийская империя. Очерки административной и военной системы. — М.: Издательство восточной литературы, 1958. — С. 132. — 173 с.
- ^ Journal of a political mission to Afghanistan in 1857. — С. 16–17.
- ^ Terry Glavin. Come from the Shadows: The Long and Lonely Struggle for Peace in Afghanistan. — С. 62.