Güney Türkistan
Güney Türkistan[b] ya da Afganistan Türkistanı[c], Kuzey Afganistan'da, Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan sınırında bulunan bir bölgedir.
Güney Türkistan Türk Özerk Cumhuriyeti Türkmence:Günorta Türkistani | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Güney Türkistan Bayrağı[a] | |||||
 eski Güney Türkistan eyaleti | |||||
| Tür | Bölge | ||||
| Yaygın dil(ler) | Türkmence Özbekçe Peştuca Tacikçe | ||||
| Demonim | Türk | ||||
| Tarihçe | |||||
| |||||
19.yüzyılda Afganistan Emiri Abdurrahman Han tarafından kaldırılana kadar merkezi Mezar-ı Şerif olan Türkistan Eyaleti adında bir vilayet vardı. Şuan Afganistan'ın Belh, Kunduz, Cüzcan, Sar-ı Pol ve Faryab'ın vilayetlerini kapsıyordu. 1890'da Kataghan-Badakhshan Eyaleti, Türkistan Eyaletinden ayrıldı.[2]
Kokcha nehrinin kuzeydoğudaki Ceyhun nehri ile güneybatıdaki Herat vilayetine kadar tüm Güney Türkistan toprakları yaklaşık 500 mil (800 km) uzunluğunda idi. Rus sınırını 183 kilometre (114 mi) idi. Yaklaşık 57,000 milkare (147,63 km2) veya eski Afganistan Krallığı'nın kabaca dokuzda ikisini oluşturmaktaydı.
Coğrafya değiştir
Bölge nehir vadileri dışında tarımsal açıdan fakirdir, güneye doğru engebeli ve dağlıktır, ancak Karakum Çölü'ne doğru inişli çıkışlı atıklara ve mera alanlarına dönüşür.
Eyalet doğuda Kunduz, Hulm, Belh ve Akça hanlıklarını ve batıda Saripul, Şibargan, Andhoy (şehir) ve Meymene'nın dört hanı veya Chahar Vilayeti'ni ("dört bölge") içeriyordu.[3]
Nüfus değiştir
Güney Türkistan'da Özbek,Kazak,Karakalpak, Kırgız, Kızılbaş, Türkmen ve Afşar Türkleri yaşamaktadır.[4] Halkın büyük bir kısmı Tacik,Özbek ve Türkmenlerden; küçük bir kısmı da Tacik, Peştun ve Hazaralardan oluşmaktadır.[5] Afganistan’da yapılmış olan nüfus sayımlarında Türkmenlerin yaşadığı bazı köy ve kasabalar nüfusa dahil edilmemiştir ve Türkmen kadınlarının neredeyse hiçbiri nüfusa kayıtlı değildir. Afganistan Türkmenlerinin sayısı 600.000 ila 3 milyon arasında bir sayı olduğu tahmin edilmektedir.[6][7]
Tarih değiştir
Antik Balkh veya Baktriya, Baktriya-Margiyana Arkeoloji Bölgesinin'nin ayrılmaz bir parçasıydı ve Hint-İranlılar tarafından işgal edildi. MÖ 5. yüzyılda, Ahameniş İmparatorluğu'nun bir eyaleti oldu ve daha sonra Seleukos İmparatorluğunun bir parçası oldu. Yaklaşık 250 MÖ Diodotus (Theodotus), Seleucidae yönetimindeki Baktriya valisi bağımsızlığını ilan etti ve MÖ 126 civarında göçebe hareketlere yenik düşen Greko-Baktri hanedanlarının tarihini başlattı. Bundan sonra Bamian'daki devasa heykellerde ve Haibak'ın kayalara oyulmuş tepelerinde izlerini bırakan bir Budizm dönemi geldi. Bölge, Cengiz Han tarafından harap edildi ve o zamandan beri refahını hiçbir zaman tam olarak geri kazanamadı. Yaklaşık bir yüzyıl boyunca Delhi imparatorluğuna aitti ve ardından Özbeklerin eline geçti. 18. yüzyılda Ahmed Şah Dürrani'nin egemenliğinin bir parçasını oluşturdu ve böylece oğlu Timur'un altında kaldı. Ancak Timur'un oğullarının kardeş öldürme savaşları altında ayrı hanlıklar çeşitli Özbek şeflerinin bağımsız yönetimi altına girdi. 19. yüzyılın başında Buhara'ya aittiler; ancak Emir Dost Mahommed yönetiminde Afganlar 1850'de Belh ve Taşkurgan'ı, 1855'te Akça ve dört batı hanı ve 1859'da Kunduz'u kurtardı. Andhoy, Şibirgan, Saripul ve Meymene üzerindeki egemenlik, 1873 İngiliz-Rus anlaşmasıyla Afgan iddiası lehine çözülene kadar Buhara ve Kabil arasında ihtilaf halindeydi . Abdurrahman Han'ın güçlü yönetimi altında bu dış bölgeler Kabil'e sıkı sıkıya kaynaklanmıştı; ancak Habibullah Han'ın katılımından sonra bağlar bir kez daha gevşedi. 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın sonlarında, birçok etnik Peştun ya gönüllü ya da istemeyerek Güney Türkistan'a yerleşti.
1890'da Kataghan ve Badakhshan bölgesi Güney Türkistandan ayrıldı ve Kataghan-Badakhshan Eyaleti haline getirildi. Eyalet idaresi, Kabil'deki Kuzey Bürosuna atandı.[8]
Güney Türkistan'ı Afganistan'dan almak amacıyla 2022 yılında Güney Türkistan Hareketi adı verilen bir silahlı grup kuruldu.[9]
Notlar değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ "Türk Dünyası Ofisi". 8 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Angus Hamilton. Afghanistan. W. Heinemann, 1906. Pg 247 9 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^
Holdich, Thomas Hungerford (1911). "Güney Türkistan". Chisholm, Hugh (Ed.). Encyclopædia Britannica. 1 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 319.
- ^ "www.asilkan.org :::: TÜRK DÜNYASI". archive.is. 12 Ocak 2013. 28 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2020.
- ^ USA Today - Pashtuns say they're being brutalized 22 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2002 Mayıs 12
- ^ "Afganistan Türkmenleri | DTEV". web.archive.org. 5 Eylül 2012. 5 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2020.
- ^ "Afghanistan - Non-Muslims". web.archive.org. 3 Kasım 2016. 3 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2020.
- ^ Fayz Muḥammad Katib. Siraj al-tawarıkh. V. III. Afghanistan Digital Library. <http://afghanistandl.nyu.edu/books/adl0009/index.html 2 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.>
- ^ "Infographic: Anti-Taliban Groups in Afghanistan". Islamic World News (İngilizce). 27 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2022.
