İberyalı Antimoz
İberyalı Antimoz (Rumence : Antim Ivireanul, Gürcüce : ანთიმოზ ივერიელი - Antimoz Iverieli ; seküler adı: Andria ; 1650 — Eylül veya Ekim 1716) Gürcü bir teolog, alim, tipograf, hattat ve filozof olup Eflak'ın en büyük din adamlarından biriydi. Eflak prensinin matbaasını yönetti ve 1708-1715 tarihlerinde Bükreş metropolitiydi.
| İberyalı Antimoz | |
|---|---|
.png){kind=spacer} Antim Manastırı'nda Antimoz'u tasvir eden mozaik | |
| Bükreş Metropoliti | |
| Doğum | c. 1650 Kartli Krallığı |
| Ölüm | 1716 Edirne , Osmanlı İmparatorluğu |
| Kutsayanlar | Doğu Ortodoks Kilisesi |
| Aziz ilanı | 1992-09-27, Bükreş Romanya Ortodoks Kilisesi Sinodu tarafından |
| Yortu | 13 Haziran (Gürcistan) 27 Eylül (Romanya) |
Antimoz, o zamanlar Batı'da İberya olarak bilinen bir Gürcü krallığı olan Kartli Krallığı'nda doğdu. Antimoz, Osmanlı birlikleri tarafından esir alındı ve Konstantinopolis'deki köle pazarında satıldı. Bir zanaatkar olarak eğitildi ve ahşap oymacılığı, resim, nakış ve kaligrafi öğrendi.[1] Bir zaman sonra Konstantinopolis Patriği tarafından fidyesi ödenerek kölelikten kurtarıldı. İstanbul'da patrikhane yerleşkelerinde yaşarken keşişlik görevi yaptı.[2] Patrik Dositheos, 1682 tarihinde bir Rumca matbaanın kurulduğu Yaş'a gittiğinde Antimoz'u da yanına aldı.
Eflak yılları değiştir
1689 yılında Prens Constantin Brâncoveanu tarafından Eflak'a yerleşmesi istendi ve 1691'de ona Bükreş'te yeni kurulan matbaanın sorumluluğu verildi.[3] 1693'te İncilleri Rumen dilinde yayımladı. 1695 yılında, Snagov Manastırı'nın baş rahibi (egumen) olarak atandı ve yeni yerinde bir matbaa kurdu.[2]
Antimoz Yunanca, Türkçe ve Arapça konuşup yazabiliyordu. Kısa sürede Rumence hakkında kapsamlı bir bilgi edindi ve bu dili yerel kiliseye resmi dil olarak tanıtmada etkili oldu. 1702'de Bükreş'e döndü.
1705'te Râmnic piskoposu, 1708'de ise Eflak Metropoliti oldu.
1709 yılı geldiğinde Antimoz, Tiflis'teki ilk Gürcüce matbaanın kurucusu oldu. Ayrıca Gürcüleri matbaa sanatında eğitti ve kendi idaresi altında çalışan öğrencisi Mihai Iștvanovici ile ilk Gürcüce matbaa baskısı İncilleri yayımladı (1710). Ayrıca rahiplerine ilmihal eğitimi vermede yardımcı olmak için kısa bir ilmihal kitabı bastı.[1] Buna ek olarak, Antimoz Rumence'nin yanı sıra Kilise Slavcası, Yunanca, Arapça (1702 tarihli Yunanca-Arapça Missal gibi genellikle iki dilli nüshalar olmak üzere) 25 kitap yayımladı. Bu aynı zamanda onun Eflak'ta Arapça hurufatı kullanan ilk kişi olduğu anlamına geliyordu.
Onun vaaz niteliğindeki eseri Didache,[4] zamanın alışkanlıkları ve ahlakının sıkı bir eleştirisi olan bir vaazlar derlemesiydi. Özellikle, Hristiyan kaynaklarının yanı sıra, Antimoz, klasik felsefeye de atıfta bulunmuştu. O, yazınsal üretiminin yanı sıra, bugün anısına Antim Manastırı denen Bükreş'teki Tüm Azizler Manastırı'nın kurucusuydu.[4]
Ölümü değiştir
Antimoz'un Eflak üzerindeki Osmanlı vesayetine olan açık muhalefeti, onu Fener idaresinin düşmanı haline getirdi. Yeni prens Nikolaye Mavrokordato onu hapse attırdı ve ardından Sina Dağı'na sürgüne gönderdi. Antimoz, yolculuk sırasında Osmanlılar tarafından yakalandı ve günümüz Bulgaristan'ında bir yerde öldürüldü (bedeni Meriç veya Tunca'ya atıldı). Katledilme emrini bizzat Mavrokordatos'un verdiği iddia edilmiştir.
Azizliği değiştir
1992'de Antimoz, Rumen Ortodoks Kilisesi tarafından anma günü olan 27 Eylül tarihinde aziz ilan edildi.[4] Rumen Ortodoks Kilisesi, ölümünün 300. senesi anısına 2016 yılını "İberyalı Aziz Antimoz yılı" ilan etti.[5]
Miras değiştir
Günümüzde Antimoz, Gürcistan ve Romanya arasındaki ilişkilerin bir sembolü olarak görülmektedir.[6]
Her yıl Romanya ile Gürcistan arasında oynanan bir ragbi birliği kupası olan Antim Kupası'na onun adı verilmiştir.[7]
Kaynaklar değiştir
- "Antimoz Iverieli", Sakartvelo Ansiklopedisi, Cilt. I, Tiflis, 1997, s. 158
- Otar Gvinchidze, Antimoz Iverieli, Tiflis, 1973
- George Călinescu, Istoria literaturii române București, 1968, s. 19
Dış bağlantılar değiştir
- (Rumence) Didahii (online transcript)
Kaynakça değiştir
- ^ a b Old, Hughes Oliphant and Bulgakov, Sergeĭ Nikolaevich. "Antim of Iveria", The Reading and Preaching of the Scriptures in the Worship of the Christian Church, Vol. 5, Wm. B. Eerdmans Publishing, 2004, p. 376 28 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 9780802822321
- ^ a b "Anthimus of Iberia", in Encyclopædia Britannica, 2007 edition. Retrieved May 23, 2007 31 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.,
- ^ "Maxim Marian Vlad. (2020). "The Testamentary and Philanthropic Value of the Settlement Bequeathed to All Saints' Monastery by Its Founder, Saint Anthim the Iberian, Metropolitan Bishop of Wallachia". Technium Social Sciences Journal, 13(1), 551–560". 7 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2022.
- ^ a b c ""St. Antim of Iberia, Martyr Metropolit of Romania (1650-1716)", Saint John the Evangelist Pomanian Orthodox chirch, Toronto". 21 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2022.
- ^ Site-ul oficial al Patriarhiei Române: 2016 – Anul omagial al educației religioase a tineretului creștin ortodox și Anul comemorativ al Sfântului Ierarh Martir Antim Ivireanul și al tipografilor bisericești 21 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., accessed 20 November 2016
- ^ "ურთიერთობები საქართველოსა და რუმინეთს შორის" (Gürcüce). Ministry of Foreign Affairs of Georgia. 17 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2021.
- ^ "საქართველოს ნაკრებს ანთიმოზ ივერიელის თასი პრემიერ-მინისტრმა გადასცა (VIDEO)". MyRugby.ge (Gürcüce). 28 Mart 2021. 6 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2022.