Âdem Dede
Âdem Dede (ö. 1652), Osmanlı Devleti Türk Mevlevi şairi. Doğum tarihi bilinmemektedir ama 1588 olduğu tahmin edilmektedir. Antalya’da doğmuştur.[1] Din eğitimini yörenin ünlü dervişlerinden alan Adem Dede daha sonra bilgisini arttırmak ve mevlevi olmak için İstanbul'a gitti. Galata Mevlevihanesi'nde, İsmail Ankaravi'nin yanına yerleşti ondan eğitim aldı. İsmail Ankaravi'nin vefatıyla aynı mevlevihaneye şeyh oldu. Dostlarıyla birlikte sohbet toplantıları düzenler, bu toplantılarda dini konuşmalar yapılır, müzik dinlenir, sema yapılır ve zikredilirdi. Galata mevlevihanesinde Kur'an ve Mesnevi okunuyor, sema yapılıyordu.
Mevleviler arasında da Türk-i Basit (yalın Türkçe) akımına öncülük eden Adem Dede olmuştur. Hece vezniyle ilk şiir söyleyen öz Türkçe sözcükleri kullanan ilk kişidir. Divan Edebiyatı'nda Arapça ve Farsça sözcüklerin daha çok yer bulmaya başlaması ile şiir dili anlaşılması zor bir hale gelmiştir. Halk bu şekilde yazılan şiirleri anlamıyordu. Divan Edebiyatı sadece Osmanlı Sarayının anladığı bir edebiyat olmuştu. Halkında bu edebiyatı anlaması için dilde yalınlaşma gerekliydi. Divan edebiyatında bunu başlatan Tatavlalı Mahremi'dir.
Tatavlalı Mahremi aruz veznini ve divan edebiyatının nazım şekillerini kullanmakla beraber öz Türkçe şiirler yazarak Türki-i Basit (Yalın Türkçe) akımının öncüsü olmuştur. Türkçe sözcüklerle halk dilindeki atasözleri'ni deyimler'i mecaz'ları kullanmaya çalıştı. Diğer Türki-i Basit şairleri Edirneli Nazmi ve Aydınlı Visali'dir. Ancak diğer divan edebiyatı şairleri bu akıma katılmadığı için sonradan bu akımı izleyenler olmamıştır. Adem Dedenin bir Divan'ı olduğu biliniyorsa da henüz bulunamamıştır. Bazı tezkire ve yazma mecmualarda şiirlerine rastlanır. İstanbul'da çok sevilen Adem Dede Mısır halkının kendisini davet etmesi üzerine Mısıra gitmiş orada halka mevleviliği anlatmış, öğretmiş ve bir mevlevihane açmıştır. Hastalanmış ve 1652 yılında Kahire'de ölmüştür.
Adem Dede hakkında Dede'nin dokuzuncu kuşaktan torunu ve Adem Dede'nin 1649 yılında kurduğu Galata Mevlevihanesi Şeyhi Adem Dede İbni Mehmet Çavuş Vakfının mütevellisi olan Mehmet Celâlettin Perdahlı'nın yazdığı "Cennette Raks" adlı eserinde geniş bilgi bulunmaktadır. Halen soyundan gelen ve Perdahlı soy adını alan ailenin pek çok bireyi Antalya'da oturmaktadır. Adem Dede hayırseverliği ile tanınır ve hece vezni ile şiir yazan ilk mevlevi şairi olarak edebiyat tarihinde yerini almıştır. Babası 10 gün sadarette kaldıktan sonra ölen Türk kökenli Lala Mehmet Paşa'dır. Hac için Mekke'ye giderken, Kahire mevlevihanesinde konaklamış, kendisine Mısır Hankâhlığının şeyhliği arz edilmiş, bunun üzerine; (Artık bizim tekkemiz bundan sonra dârı âhirettir) diyerek Farsça bir beyitle özür dilemiştir.
- İlahilerinden Bir Örnek
Derd ehli libasını aşkile giyen gelsün-
Zehrini şeker gibi zevk ile yiyen gelsün-
Ol günlerini sâim hem gicelerin kaim-
Fakr âteşine daim sabr ile yanan gelsün-
Hakika iremez kimse atlas u libas ile -
Öz kendi eli ile cânına kıyan gelsün-
Kal ü kil ile hergiz menzile irişilmez-
Kendilik ile olmaz mürşide uyan gelsün-
Aldanma sakın Âdem her aline dünyanın-
Öz varlığını bunun yokluğa sayan gelsün.
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ "TEİS - Adem Dede". 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.