Vikipedi

Tullio Levi-Civita

İtalyan matematikçi ve fizikçi (1873–1941)

Tullio Levi-Civita, ForMemRS[1] English /ˈtʊlioʊ ˈlɛvi ˈtʃɪvɪtə/, İtalyanca telaffuz: [ˈtulljo ˈlɛːvi ˈtʃiːvita]; 29 Mart 1873 - 29 Aralık 1941), mutlak diferansiyel hesap (tensör hesabı) üzerine çalışmaları ve görelilik teorisine uygulamaları ile ünlü, ancak diğer alanlarda da önemli katkılarda bulunan İtalyan bir matematikçidir. Tensör hesabının mucidi Gregorio Ricci-Curbastro'nun öğrencisi idi. Çalışmaları hem saf hem de uygulamalı matematik, gök mekaniği (özellikle üç cisim problemi), analitik mekanik (Hamilton-Jacobi denklemindeki Levi-Civita ayrılabilirlik koşulları)[3] ve hidrodinamik konularında temel makaleler içeriyordu.[4][5]

Tullio Levi-Civita
Doğum29 Mart 1873(1873-03-29)
Padova, İtalya Krallığı
Ölüm29 Aralık 1941 (68 yaşında)
Roma, İtalya
Ölüm sebebiİnme,[1] Kalp krizi[2]
Milliyetİtalyan
Vatandaşlıkİtalya
EğitimPadova Üniversitesi
Tanınma nedeni
EvlilikLibera Trevisani Levi-Civita
ÖdüllerForeign Member of the Royal Society (1930), Sylvester Medal (1922)
Kariyeri
DalıMatematik, Diferansiyel geometri, Görecelilik teorisi, Üç cisim problemi, Analitik mekanik, Hidrodinamik, Tensör hesabı
Çalıştığı kurumRoma Sapienza Üniversitesi (1918-1938)
Padova Üniversitesi (1897-1918)
TezSugli invarianti assoluti (1893)
Doktora
danışmanı		Gregorio Ricci-Curbastro
Doktora öğrencileri

Yaşamı değiştir

 
Tullio Levi-Civita

Padua'da İtalyan Yahudi bir ailede doğan Levi-Civita, bir avukat ve eski senatör olan Giacomo Levi-Civita'nın oğluydu. 1892'de Padua Üniversitesi Matematik Fakültesi'nden mezun oldu. 1894'te öğretmenlik diploması aldı ve ardından Pavia'daki Fen Fakültesi öğretmen kolejine atandı. 1898'de Padua Rasyonel Mekanik Kürsüsü'ne atandı (Ernesto Padova'nın ölümüyle ortaya çıktı) burada tanıştığı ve 1914'te öğrencilerinden biri olan Libera Trevisani ile evlendi.[6][7] Roma Üniversitesi'nde Yüksek Analiz Kürsüsü'ne atandığı 1918 yılına kadar Padua'daki görevinde kaldı; iki yıl içinde oradaki Mekanik Başkanlığına atandı.

1900'de Ricci-Curbastro ile birlikte, Albert Einstein'ın genel görelilik teorisinin geliştirilmesinde kritik bir araç olan tensör hesabına hakim olmak için bir kaynak olarak kullandığı Méthodes de calcul différentiel absolu et leurs applications[8] adlı eserinde tensör teorisini yayınladı. 1917'de Riemann geometrisinde bir Riemann manifoldunun eğriliğinin hesaplanmasını basitleştirme iradesinin motive ettiği paralel taşıma kavramını[9] tanıttı.[10] Levi-Civita'nın statik bir yerçekimi alanı problemi hakkındaki makaleleri, Einstein ile yaptığı 1915-1917 yazışmalarında da tartışıldı. Yazışma, Einstein'ın görelilik teorisini açıklamak için tensör hesabını kullanmasında matematiksel hatalar bulduğu için Levi-Civita tarafından başlatıldı. Levi-Civita, Einstein'ın kendisine yaptığı tüm yanıtları metodik olarak sakladı; Einstein, Levi-Civita'nınkileri saklamamış olsa bile, tüm yazışmalar Levi-Civita'nın arşivinden yeniden inşa edilebilirdi. Sayısız mektuptan sonra iki adamın birbirlerine saygı duymaya başladıkları açıktır. Einstein, Levi-Civita'nın yeni çalışmasıyla ilgili mektuplardan birinde, "Hesaplama yönteminizin zarafetine hayran kaldım; Bizim gibiler yaya olarak zahmetli bir şekilde yolumuza devam ederken, bu alanlarda gerçek matematiğin atına binmek güzel olmalı" yazmıştır. 1933'te Levi-Civita, Paul Dirac'ın kuantum mekaniğindeki denklemlerine de katkıda bulundu.[11]

Tensör hesabı üzerine yazdığı ders kitabı The Absolute Differential Calculus (orijinalinde Ricci-Curbastro ile birlikte yazılan İtalyanca ders notlarından oluşan bir derlemeydi), birkaç çeviriyle ilk yayınından sonra bir yüzyıldan fazla bir süredir standart metinlerden biri olmaya devam etmektedir.

1936'da Einstein'dan bir davet alan Levi-Civita, Amerika Birleşik Devletleri'nin Princeton kentine gitti ve orada onunla bir yıl yaşadı. Ancak Avrupa'da savaş riski tekrar yükseldiğinde İtalya'ya döndü. İtalyan Faşist hükûmeti tarafından çıkarılan 1938 ırk yasaları, Levi-Civita'yı profesörlüğünden ve tüm bilimsel topluluklara üyeliğinden mahrum etti. Bilim dünyasından soyutlanmış halde 1941'de Roma'daki dairesinde öldü.

Doktora öğrencileri arasında Octav Onicescu, Attilio Palatini ve Gheorghe Vrânceanu vardı.

Daha sonra, İtalya hakkında en çok neyi sevdiği sorulduğunda, Einstein "spagetti ve Levi-Civita" dedi.[12]

Diğer çalışmaları ve onurlanırılması değiştir

Analitik dinamik, Levi-Civita'nın çalışmalarının bir başka yönüdür: Makalelerinin çoğu üç cisim problemini inceler. Hidrodinamik ve diferansiyel denklem sistemleri üzerine makaleler yazdı. 1931'de üzerine bir kitap yazdığı Cauchy-Kowalevski teoremindeki gelişmelerle tanınır. 1933'te Dirac denklemi üzerinde çalışmaya katkıda bulundu. Sonsuz küçük miktarları içeren bir sayılar sistemi olan Levi-Civita cismi geliştirdi.

Royal Society ona 1922'de Sylvester Madalyası verdi ve 1930'da onu yabancı üye olarak seçti. 1930'da Saint Andrews Üniversitesi'ndeki kolokyumuna katılmasının ardından London Mathematical Society, Royal Society of Edinburgh ve Edinburgh Mathematical Society'nin onursal üyesi oldu. Ayrıca Accademia dei Lincei ve Papalık Bilimler Akademisi üyesiydi.

Yahudi ve anti-faşist olan Vito Volterra gibi, Levi-Civita da İtalyan Irk Yasalarının bir sonucu olarak ülkesindeki Akademiden atıldı.

Çalışmaları değiştir

Monografiler, incelemeler ve ders kitapları dışındaki tüm matematik çalışmaları, hem yazım hatalarını hem de yazarın gözetimlerini düzelten gözden geçirilmiş tipografik bir biçimde "Collected works (Toplu çalışmalar)" şeklinde altı ciltte yayınlandı.

Makaleler değiştir

Kitaplar değiştir

  • Tullio Levi-Civita and Ugo Amaldi Lezioni di meccanica razionale (Bologna: N. Zanichelli, 1923)
  • Tullio Levi-Civita Questioni di meccanica classica e relativistica (Bologna, N. Zanichelli, 1924)
  • Tullio Levi-Civita Lezioni di calcolo differenziale assoluto (Roma: Alberto Stock Editore 1925)
    • The Absolute Differential Calculus (London & Glasgow, Blackie & Son 1927) (Enrico Persico (ed.), Marjorie Long (çev.))[13]
  • Tullio Levi-Civita and Enrico Persico Fondamenti di meccanica relativistica (Bologna : N. Zanichelli, 1928)
  • Tullio Levi-Civita Caratteristiche dei sistemi differenziali e propagazione ondosa (Bologna, N. Zanichelli 1931)
  • Tullio Levi-Civita and Ugo Amaldi Nozioni di balistica esterna (Bologna: N. Zanichelli, 1935)
  • Tullio Levi Problème des N Corps en relativité générale (Gauthier-Villars, Paris, 1950, Mémorial des sciences mathématiques ISSN 0025-9187)
  • Levi-Civita, Tullio (1954), Opere Matematiche. Memorie e Note [Collected mathematical works. Memoirs and notes] (PDF) (Fransızca ve İtalyanca), Volume primo (1893−1900), Pubblicate a cura dell'Accademia Nazionale dei Lincei, Roma: Zanichelli Editore, ss. XXX, 564, 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 11 Aralık 2020 .
  • Levi-Civita, Tullio (1956), Opere Matematiche. Memorie e Note [Collected mathematical works. Memoirs and notes] (PDF) (Fransızca ve İtalyanca), Volume secondo (1901−1907), Pubblicate a cura dell'Accademia Nazionale dei Lincei, Roma: Zanichelli Editore, ss. VI, 636, 2 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 11 Aralık 2020 .
  • Levi-Civita, Tullio (1957), Opere Matematiche. Memorie e Note [Collected mathematical works. Memoirs and notes] (PDF) (Fransızca ve İtalyanca), Volume terzo (1908−1916), Pubblicate a cura dell'Accademia Nazionale dei Lincei, Roma: Zanichelli Editore, ss. VI, 600, 2 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 11 Aralık 2020 .
  • Levi-Civita, Tullio (1960), Opere Matematiche. Memorie e Note [Collected mathematical works. Memoirs and notes] (PDF) (Fransızca ve İtalyanca), Volume quarto (1917−1928), Pubblicate a cura dell'Accademia Nazionale dei Lincei, Roma: Zanichelli Editore, ss. VI, 608, 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 11 Aralık 2020 .
  • Levi-Civita, Tullio (1970), Opere Matematiche. Memorie e Note [Collected mathematical works. Memoirs and notes] (Fransızca ve İtalyanca), Volume quinto (1929−1937), Pubblicate a cura dell'Accademia Nazionale dei Lincei, Roma: Zanichelli Editore, ss. VI, 670, 16 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 11 Aralık 2020 .
  • Levi-Civita, Tullio (1970), Opere Matematiche. Memorie e Note [Collected mathematical works. Memoirs and notes] (Fransızca ve İtalyanca), Volume sesto (1938−1941), Pubblicate a cura dell'Accademia Nazionale dei Lincei, Roma: Zanichelli Editore, ss. VI, 502, 16 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 11 Aralık 2020 .
  • Levi-Civita, Tullio (2007) [1895], Pamphlets, mathematics, University of Michigan, erişim tarihi: 14 Ocak 2017 . Yayınlanmış makalelerinden bazılarının bir koleksiyonu (orijinal tipografik biçimlerinde), muhtemelen sırasız düzeltilmemiş bir baskı koleksiyonu.

Ayrıca bakınız değiştir

Notlar değiştir

  1. ^ a b "NNDB-Tullio Levi-Civita". nndb.com. 14 Kasım 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2011. 
  2. ^ Francesco Dell’Isola, Emilio Barchiesi, Luca Placidi. Levi-Civita,Tullio. Encyclopedia of Continuum Mechanics, 2019, 11 p. hal-02099661, s.3
  3. ^ Levi-Civita 1904
  4. ^ O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Tullio Levi-Civita", MacTutor Matematik Tarihi arşivi 
  5. ^ Mathematics Genealogy Project'te Tullio Levi-Civita
  6. ^ Einstein's Italian mathematicians: Ricci, Levi-Civita, and the birth of general relativity. American Mathematical Society. 2018. ss. 115-117. ISBN 978-1470428464. 
  7. ^ "Tullio Levi-Civita". 27 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2021. 
  8. ^ Ricci & Levi-Civita 1900.
  9. ^ Levi-Civita 1917
  10. ^ Iurato, Giuseppe (2016). "On the history of Levi-Civita's parallel transport". 
  11. ^ C. Cattani and M. De Maria, Geniality and rigor: the Einstein–Levi-Civita correspondence (1915-1917), Riv. Stor. Sci. (2) 4 (1) (1996), 1-22; as cited in MacTutor archive.
  12. ^ Case, Bettye Anne, (Ed.) (1996). "Celebrating the 100th Annual Meeting of the AMS". A Century of Mathematical Meetings. Providence, RI: American Mathematical Society. ss. 10-18. ISBN 0-8218-0465-0. 
  13. ^ Rainich, G. Y. (1928). "Levi-Civita on Tensor Calculus" (PDF). Bull. Amer. Math. Soc. 34: 775-777. doi:10.1090/s0002-9904-1928-04644-x. 26 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Aralık 2020. 

Kaynakça değiştir

Biyografik kaynaklar değiştir

  • "Profesör T. Levi-Civita, Vatikan Akademisi Üyesi," The Jewish Chronicle (İngiltere), 6 Şubat 1942.

Genel kaynaklar değiştir

Bilimsel kaynaklar değiştir

Anısına adanmış yayınlar değiştir

Dış bağlantılar değiştir

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tullio_Levi-Civita&oldid=31189795" sayfasından alınmıştır