Hoodoo (aynı zamanda çadır kaya, peri bacası veya toprak piramidi olarak da adlandırılır), kurak bir drenaj havzasının veya çukurun dibinden çıkıntı yapan uzun, ince bir kaya kulesidir. Hoodoos, tipik olarak, her bir sütunu elemanlardan koruyan daha sert, daha az aşınan taşla kaplı nispeten yumuşak kayalardan oluşur. Genellikle tortul kaya ve volkanik kaya oluşumları içinde oluşurlar.
Nevşehir-Ürgüp Peri Bacaları
Hoodoolar çoğunlukla çölde kuru ve sıcak bölgelerde bulunur. Yaygın kullanımda, kapüşonlular ve tepeler (veya kuleler) arasındaki fark, kapüşonların genellikle "totem direği şeklinde bir gövdeye" sahip olarak tanımlanan değişken bir kalınlığa sahip olmasıdır. Ancak sivri uç, zeminden yukarı doğru sivrilen daha pürüzsüz bir profile veya tek tip kalınlığa sahiptir.
Hoodoos in Bryce Canyon National Park
Hoodoos, ortalama bir insanın boyundan 10 katlı bir binayı aşan yüksekliklere kadar değişir. Hoodoo şekilleri, değişen sert ve daha yumuşak kaya katmanlarının erozyon modellerinden etkilenir. Farklı kaya türleri içinde biriken mineraller, kaputoların yükseklikleri boyunca farklı renklere sahip olmasına neden olur.
Hoodoo oluşumları genellikle Colorado Platosu'nda ve Kuzey Büyük Ovaların Badland bölgelerinde (her ikisi de Kuzey Amerika'da) bulunur. Kapüşonlular bu alanlara dağılmış olsa da, dünyanın hiçbir yerinde ABD'nin Utah eyaletinde bulunan Bryce Kanyonu Ulusal Parkı'nın kuzey kesiminde olduğu kadar bol değildir.[1] Kapüşonlular ayrıca, San Rafael Swell'in doğu tarafındaki Goblin Valley Eyalet Parkı'nda ve Güneydoğu Arizona'daki Chiricahua Ulusal Anıtı'nda birkaç yüz mil uzakta oldukça belirgindir.[2] Sombrerete, Meksika'da Sierra de Organos Ulusal Parkı'nda bazı kapüşonlular bulunur.
Kapadokya (peribacası), evlerin oluşumlarına oyulmuş olduğu Kapadokya bölgesinde de bulunur. Bu kapüşonlular, 2005–2009 Türk 50 yeni liralık banknotunun arka yüzünde tasvir edilmiştir.[3]
Ermenistan'da Hoodoos, Goris, Khndzoresk, Hin Khot ve Syunik marzında birçoğunun bir zamanlar oyulduğu ve yaşadığı veya kullanıldığı birçok yerde bulunur.
Fransızcada, oluşumlara demoiselles coiffées (saç kesimli bayanlar) veya cheminées de fées (peri bacaları) denir ve birkaçı Alpes-de-Haute-Provence'de bulunur; En iyi bilinen örneklerden biri Demoiselles Coiffées de Pontis adlı oluşumdur.[4][5]
Tayvan'ın kuzey kıyısındaki kaplumbağa taşları, kıyı düzenlemeleri için sıra dışı. Miyosen döneminde deniz tabanının okyanustan hızla yükselmesiyle oluşan taşlar.[6] Wanli'deki ikonik örnekler durumunda erozyonu yavaşlatmak için çaba gösterildi.
Japonya'nın Tokushima Eyaletindeki Awa Kum Sütunları, sıkıştırılmış çakıl ve kumtaşı katmanlarından yapılmış kaputlardır.[7]
Sırbistan'daki Đavolja Varoš (Şeytanın Kasabası) kaputları, yerel halk tarafından yeryüzü piramitleri veya kuleler olarak tanımlanan yaklaşık 200 oluşum içerir. 1959'dan beri Đavolja Varoš devlet tarafından korunmaktadır. Site aynı zamanda Doğanın Yeni Yedi Harikası kampanyasında da aday oldu.[8]
Alberta, Drumheller'daki kaplumbağalar, Kretase Dönemi'nde 70 ila 75 milyon yıl önce çökelmiş kil ve kumdan oluşuyor. Bu kaplumbağalar, altta yatan taban, çoğu jeolojik yapıdan daha hızlı, yılda yaklaşık bir santimetre hızla, kapsül taşlarına kıyasla daha hızlı bir şekilde aşındığından benzersiz bir mantar benzeri görünümü koruyabilir.[9]
Hoodoos tipik olarak, çamurtaşı, zayıf çimentolu kumtaşı veya tüf (konsolide volkanik kül) gibi nispeten yumuşak bir kayanın kalın bir tabakasının, iyi çimentolanmış kumtaşı, kireçtaşı gibi ince bir sert kaya tabakasıyla kaplandığı alanlarda oluşur. veya bazalt. Buzlu dağlık vadilerde, yumuşak aşınmış malzeme buzul olabilir, ta ki koruyucu kapak taşları kasadaki büyük kayalar haline gelene kadar. Zamanla, dirençli katmandaki çatlaklar, altındaki çok daha yumuşak kayanın aşınmasına ve yıkanmasına izin verir. Hoodoos, dirençli katmanın küçük bir başlığının kaldığı yerde oluşur ve alttaki yumuşak katmanın bir konisini erozyondan korur. Aşağıya doğru bastıran ağır başlık, kaputunun kaidesine erozyona direnme gücünü verir.[10] Zamanla, yumuşak katmanın aşınması başlığın altının kesilmesine, sonunda düşmesine ve kalan koninin daha sonra hızla aşınmasına neden olur.[11][12]
Tipik olarak, kaputlar, kanatçık olarak bilinen bir kaya oluşumunun kenarlarını aşındırmak için sürekli birlikte çalışan birden fazla hava koşullandırma sürecinden oluşur. Örneğin, Bryce Kanyonu'ndaki birincil ayrışma kuvveti donma etkisidir. Bryce Canyon'daki kapüşonlular her yıl 200'den fazla donma-çözülme döngüsü yaşar. Kışın su şeklindeki eriyen kar, çatlaklara sızar ve geceleri donar. Su donduğunda, neredeyse% 10 oranında genişler, çatlakları yavaş yavaş açarak, asfalt bir yolda bir çukurun oluşmasına benzer şekilde, onları daha da genişletir.
Don kamaşmasına ek olarak, yağmur erozyona neden olan başka bir ayrışma sürecidir. Günümüzde çoğu yerde yağmur suyu hafif asidiktir ve bu da zayıf karbonik asidin kireçtaşı tanesini yavaş yavaş çözmesini sağlar. Kapüşonların kenarlarını yuvarlayan ve onlara yumrulu ve şişkin profillerini veren bu işlemdir. İç çamurtaşı ve silttaşı katmanlarının kireçtaşını kesintiye uğrattığı yerlerde, nispeten kireçtaşı eksikliği nedeniyle kayanın kimyasal aşınmaya daha dirençli olması beklenebilir. Daha dayanıklı kaputların çoğu, dolomit adı verilen özel bir tür magnezyum açısından zengin kireç taşı ile kapatılmıştır. Mineral magnezyum ile takviye edilen dolomit, çok daha yavaş bir oranda çözünür ve sonuç olarak altındaki zayıf kalkeri korur. Yağmur aynı zamanda erozyonun da ana kaynağıdır (enkazın kaldırılması). Yaz aylarında, muson tipi yağmur fırtınaları Bryce Canyon bölgesinden geçerek kısa süreli yüksek yoğunluklu yağmur getirir.[13]
(İngilizce: Bryce Canyon National Park) ABD'nin Utaheyaletindeki ulusal park. Bryce kanyonu aslında bir kanyon değildir, daha çok Paunsaugunt Platosu'nun doğu tarafında bulunan ilginç bir doğal oluşumdur. Burada peribacası adı verilen ve rüzgâr, su ve buzerozyonuyla oluşmuş ilginç oluşumlar vardır. Bu oluşumlar hem biçimleri hem de oluşum şekilleri yönüyle Kapadokya'daki peribacalarına benzer.
Kırmızı, turuncu ve beyaz renkli taşlar ise son derece eşsiz bir görünüm oluşturur. Bryce Kanyonu, yakınlarında bulunan Zion Kanyonu ve Büyük Kanyon'dan daha yüksekte yer alır. Bryce Kanyonu'nun rakımı 2,4 ila 2,7 km arasında değişir, ancak Büyük Kanyon'un güneyi deniz seviyesinden ancak 2,1 km yukarıdadır.
Bryce Kanyonu'na ilk olarak 1850'li yıllarda Mormon yerleşimciler tarafından yerleşilmeye başlandı ve adını bu bölgeye yerleşen ilk kişi olan Ebenezer Bryce'dan alır (en:Ebenezer Bryce). Bryce Kanyonu ve yöresi, 1923 yılında Ulusal Anıt ilan edildi ve sonraki yıl millî park olarak düzenlendi.
Göreme Tarihî Millî Parkı, İç Anadolu bölgesinde, Nevşehir ili sınırları içerisinde yer alan Millî park idi. 1985 yılında UNESCO Dünya Miras Listesi’ne alındı. 30 Ekim 1986'da Bakanlar Kurulu kararıyla millî park ilan edildi, 22 Ekim 2019 tarihinde millî park statüsünden çıkarıldı.
Aktepe
Parkın alanı Orta Anadolu'nun Hasan Dağı-Erciyes Dağı volkanik bölgesinde kalmaktadı.
Saha; platolar ovalar küçük dağ bitkileri, yüksek tepeler, alüvyonla dolmuş dere ve ırmak vadileri, drenaj havzaları ve erozyonlu dik yamaçlı vadilerde birbirinden ayrılan yüksek düzlüklerden oluşmuştur. Erciyes ve Hasan Dağının büyük volkanik konileri, kuzeyden Kızılırmak vadisinin bir kısmı, bazıları bazaltla kaplı aşınmış tüf yatakları araziye hakim özelliktedir.
Alan; volkanik tüften oluşmuş ilgi çekici manzara yapısı içerisinde Bizans Kilise mimarisi ve dinsel sanat tarihinden önemli bir devri sergilemektedir. Bölgenin özelliklerinden burada yaşayanlar savaşların etkilerinden,merkezi idarenin otoritesinden uzak kalmayı başarabilmişlerdir.
Ana ulaşım yollarına uzaklığı ve engebeli bir alan olması, gizlenmek isteyen veya dini inzivaya çekilenler için uygun korunma yeri olmuştur. Manastır hayatı 3. yüzyıl sonları ile 4. yüzyıl başlarında başlamış ve hızla yayılmıştır. Manastırlar, kiliseler, şapeller, yemekhaneler ve keşiş hücreleri, depo ve şarap yapım yerleri bulunan mekanlar oyulmuş, duvar resimleri ile süslenmiştir.
Ayrıca saha içerisinde, Ürgüp, Avcılar, Üçhisar, Çavuşin, Yeni Zelve yerleşimleri, Göreme yöresinin geçmişteki kültürüne uygun tarım ve köy hayatını yansıtan tarihi ve doğal bütünlüğü sağlayan sahaları teşkil eder.
Madagaskar'ın batı kıyısındaki Melaki bölgesinde bulunan bir doğa koruma alanıdır. Eşsiz coğrafyası, korunan mangrov ormanları, yabani kuş ve lemur popülasyonları nedeniyle bölge, 1990 yılında UNESCODünya Mirası Listesi'ne alınmıştır.Korunan alanın güney ucu daha sonra 666 idi 2 km'lik bir alanı kaplayan Tsingi de Bemaraha Milli Parkı olarak yeniden adlandırıldı . Korunan alanın kuzey ucu 853 2 km2'lik bir alanı (Réserve Naturelle Intégrale) kapsayan bir doğa koruma alanı olarak kalır. Manambolo Nehri'nin kayalıklarında iğne şeklinde kireçtaşı oluşumu ile karakterizedir.[16] İnanılmaz derecede keskin kireçtaşı oluşumu ekipmanı ve eti kolayca keserek geçişlerini zorlaştırabilir. "Tsingi" kelimesi, "çıplak ayakla yürüyemeyeceğiniz bir yer" anlamına gelen yerel bir kelimeden gelir.Milli parktan parka turistler 150 Morondava bölgesinin km güneyinde. Ayrıca Mahajanga'dan uçakla ulaşılabilen Antananarivo veya Antalova'dan da sınırlı erişim vardır
Chiricahua Ulusal Anıtı, Güneydoğu Arizona'nın Chiricahua Dağları'nda yer alan Milli Park Sisteminin bir birimidir. Anıt, geniş kapüşonlarını ve dengeleyici kayaları korumak için 18 Nisan 1924'te kuruldu. Bir zamanlar İsveçli göçmen Neil ve Emma Erickson'un sahip olduğu Faraway Çiftliği de anıt içinde korunuyor.
^"Djavolja Varos, Rock Formation". New 7 Wonders. Archived from the original on July 9, 2009. Retrieved March 31, 2015.
^Royal Tyrrell Museum. "Hoodoos". Tyrrellmuseum.com. Retrieved March 30, 2015.
^Bruthans, Jiri; Soukup, Jan; Vaculikova, Jana; Filippi, Michal; Schweigstillova, Jana; Mayo, Alan L.; Masin, David; Kletetschka, Gunther; Rihosek, Jaroslav (July 2014). "Sandstone landforms shaped by negative feedback between stress and erosion". Nature Geoscience. 7 (8): 597–601. Bibcode:2014NatGe...7..597B. doi:10.1038/ngeo2209. ISSN 1752-0908.
^Yilmaz, H.M.; Yakar, M.; Mutluoglu, O.; Kavurmaci, M.M.; Yurt, K. (2012). "Monitoring of soil erosion in Cappadocia region (Selime-Aksaray-Turkey)". Environmental Earth Sciences. Springer. 66 (1): 75–81. doi:10.1007/s12665-011-1208-4. S2CID 140180182.
^Hopkins, R.L. (2003). "Coal Mine Canyon". Hiking the Southwest's Geology: Four Corners Region. The Mountaineers Books. pp. 107–108. ISBN 9780898868562.
