Atlantik Ortası Sırtı
Atlantik Ortası Sırtı ya da Atlantik Ortası Yükselimi (İngilizce: Mid-Atlantic Ridge) Atlas Okyanusu'nun ortasında, tüm taban boyunca uzanan, büyük bölümü sular altında bulunan sıradağ kümesi ve okyanus ortası sırtıdır. Kuzey Kutbu'nun 333 kilometre güneyinde 87° Kuzey'den başlayarak 54° Güney'deki Bouvet Adası'na kadar uzanır. Dağların yüksek bölümleri yer yer su yüzeyine çıkarak okyanusta adalar oluşturur. İzlanda bu şekilde oluşmuştur. Yükselim 1950'lerde Marie Tharp ve Bruce Heezen tarafından bulunmuştur. Bu oluşumun bulunması Alfred Lothar Wegener'ın Kıta Kayması Teorisinin geliştirilmiş hali olan Levha hareketleri kuramının dünyaca kabul görmesini sağlamıştır.
Deprem vakalarının yaygın olarak görüldüğü 3 aktif deprem kuşağından biridir. Atlas okyanusu üzerinde iki tektonik levhanın ayrıldığı bölgedir. Bu kuşakta yerkabuğunun altındaki erimiş magmanın yükselip sonrasında soğuyup ve sırtın kenarlarına doğru itildiği gözlemlendiğinden bu bölge bir deprem bölgesi olarak değerlendirilmesinin yanı sıra nükleer faaliyet alanı olarak da değerlendirilir. Kuşak su altında ve beşeri unsurlara uzak olduğundan insan yaşamını çok etkilemez. Bu kuşağın etkilerinin görüldüğü tek kara parçası kuşağın doğrudan üzerinden geçtiği İzlanda topraklarıdır.[1]
Tarih değiştir
Atlantik Ortası Sırtı, 1872 yılında HMS Challenger gemisinin keşif gezisinde keşfedildi.[2] Bir grup bilim insanı yeni bir transatlantik telgraf kablosunun serileceği konumu planlarken, Atlas okyanusunun ortasında geniş yükselimler olduğunu keşfettiler.[3] Böylesi bir sırtın varlığı 1925 yılında yapılan sonar ile doğrulandı.[4]
1950'lerde, Yer'in okyanus tabanının haritalanması Atlantik Ortası Sırtı'nın vadiler ve sırtları olduğunu gösterdi.[5] Sırtın ortasındaki vadi sismolojik olarak etkin ve birçok deprem'in merkez üssü olduğu keşfedildi.[6][7] Ewing ve Heezen Atlantik Ortası sırtının bütün Dünya okyanuslarının tabanında bulunan okyanus ortası sırtı sisteminin 40.000 km uzunluğu ile bir parçası olarak gerçekte bir devamı olduğunu keşfettiler.[8] Bu dünya çapındaki sırt sistemi keşfi deniz tabanı yayılımı kuramına ve Wegener'in kıtasal kayma kuramının genel kabulüne ve levha tektoniği kuramı olarak genişlemesine yol açtı.
Jeoloji değiştir
Atlantik Ortası Sırt Triyas Döneminin sonunda oluşmaya başladı ve Amerika kıtalarının Afrika ve Avrupa'dan ayrılmasına neden oldu.
Sırt, Atlas Okyanusu'nun uzunluğunda işleyen tedrici bir çıkıntı olan Atlantik Ortası Yükselimi olarak da bilinen bu çizgisel çıkıntının en yüksek noktaları boyunca uzanan jeolojik yapıdır. Bu çıkıntının Astenosfer'de yukarıya doğru iletilen kuvvetlerin okyanusal kabuk ve litosferi yukarı itmesi ile meydana geldiği düşünülmektedir.
Kuzeyde Kuzey Amerika levhası ile Avrasya Levhasını, güneyde Afrika levhası ile Güney Amerika levhasını birbirinden ayıran sınırı oluşturur.
Galeri değiştir
-
Atlantik ortası sırtının yaşı:Kırmızı en genç, mavi en yaşlı (170milyon yıl) alanları temsil eder -
Orta Atlantik sırtının İzlanda adasındaki uzanımı -
Kıtaların Kayması Kuramı'nın işleyişi
Kaynakça değiştir
- ^ Tikkanen, Amy. "Mid-Atlantic Ridge". Encyclopedia Britannica. 17 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2022.
- ^ Hsü, Kenneth J. 1992. Challenger at Sea. Princeton University Press. s. 57
- ^ Redfern R. 2001. Origins, the evolution of continents, oceans and life, University of Oklahoma Press. s. 26 ISBN 1841881929
- ^ Alexander Hellemans and Brian Bunch 1989. Timeline of science. Sidgwick ve Jackson, Londra.
- ^ Ewing, W.M; Dorman H.J; Ericson J.N. & Heezen B.C. 1953. Exploration of the northwest Atlantic mid-ocean canyon, Bulletin of the Geological Society of America 64, s. 865-868
- ^ Heezen B.C. & Tharp, M. 1954. Physiographic diagram of the western North Atlantic, Bulletin of the Geological Society of America 65, s. 1261
- ^ Hill M.N. & Laughton A.S. 1954. Seismic observations in the eastern Atlantic, 1952. Proceedings of the Royal Society, series A, mathematical & physical sciences 222, s. 348-356
- ^ Edgar W. Spencer 1977. Introduction to the structure of the Earth. 2nd ed, McGraw-Hill, Tokyo.