Organel

Hücre içindeki özelleşmiş alt birim

Organeller, ökaryotik hücrelerin içinde bulunan ve belirli işlevleri yerine getiren, çoğu zarla çevrili hücresel yapılardır. Hücre içinde özelleşmiş görevleri gerçekleştirmek üzere düzenlenmiş bu yapılar, hücrenin yaşamsal faaliyetlerini sürdürmesini sağlar. Hücrenin bir organizma gibi düzenli çalışmasını, organellerin birbiriyle uyum içinde çalışması mümkün kılar.

Tarihçe

değiştir

Organeller, ilk olarak 19. yüzyılda ışık mikroskobu ile gözlemlenmiştir. Ancak detaylı yapı ve işlevleri, 20. yüzyılda geliştirilen elektron mikroskobu sayesinde anlaşılmıştır. Hücre çekirdeği ilk keşfedilen organellerdendir.

Genel özellikleri

değiştir

Organeller, hücre zarının içine yerleşmiş yapılar olup çoğunlukla membran (zar) ile çevrilidir. Her biri belirli bir biyolojik işlevi yerine getirir: örneğin mitokondri enerji üretirken, ribozomlar protein sentezler. Zar yapıları, hücre içi bölmeler oluşturarak işlevlerin birbiriyle karışmasını önler.[1]

Ribozom hariç, organeller yalnızca ökaryot hücrelerde bulunur. Prokaryot hücrelerde zarlı organeller yoktur; genetik materyal doğrudan sitoplazmada bulunur.[2]

Zarsız organeller

değiştir

Ribozom: Protein sentezinden sorumludur. Hem prokaryot hem de ökaryot hücrelerde bulunur. Zar içermez.

Tek zarlı organeller

değiştir

1. Endoplazmik Retikulum (ER)

Granüllü (Kaba) ER: Üzerinde ribozom taşır, sentezlenen proteinleri işler.

Düz ER: Lipit sentezi, detoksifikasyon gibi görevlerde yer alır.

2. Golgi Aygıtı: Hücredeki protein ve lipitleri işleyip paketleyerek ilgili yerlere sevk eder. Hücrenin “postanesi” olarak nitelendirilir.

3. Lizozom: İçerdiği enzimlerle hücre içi sindirim yapar. Yaşlanmış organelleri ve yabancı maddeleri parçalar.

4. Peroksizom: Oksidatif enzimler içerir, zararlı maddeleri (örneğin hidrojen peroksit) etkisiz hale getirir. [3]

Çift zarlı organeller

değiştir

1. Mitokondri: Hücrenin enerji üretim merkezidir. Besinleri parçalayarak ATP sentezler. Kendi DNA’sına sahiptir, bölünebilir. Endosimbiyoz kökenli olduğu kabul edilir.

2. Kloroplast: Sadece bitki ve bazı protist hücrelerinde bulunur. Fotosentez burada gerçekleşir. Klorofil pigmenti içerir. Tıpkı mitokondri gibi kendi DNA’sı vardır.

3. Çekirdek: Genetik materyali (DNA) içerir ve hücre faaliyetlerini yönetir. Çekirdek zarı ile çevrilidir. İçinde çekirdekçik (nukleolus) bulunur, burada ribozom alt birimleri üretilir.

Özellikle karmaşık yapıdaki ökaryotik hücrelerde birçok organel çeşidi bulunur. Organeller mikroskobun bulunuşundan sonra gözlemlenmeye ve tanımlanmaya başlanmıştır. Bazı hücrebilimcilerin savlarına göre birçok büyük organelin endosimbiyotik bakterilerden köklendiği öne sürülür.

Bu sava göre diğer organellerin de endosimbiyotik kökleri olduğu öne sürülür. Ancak bu sav bilim çevrelerinde genelde kabul görmemiş ve doğrulanmamıştır.

Temel ökaryotik organeller tablosu

değiştir
Organel Görevi Yapısı Bulunduğu Yapılar DNA, RNA
Kloroplast (plastit) fotosentez çift kat zarlı bitkiler, öglenalar var
Endoplazmik retikulum madde taşıma tek kat zarlı bütün ökaryotlar yok
Golgi aygıtı madde depolama, paketleme, salgılama tek kat zarlı bütün ökaryotlar yok
Mitokondri enerji üretimi çift kat zarlı çoğu ökaryotlar var
Koful madde depolama ve homeostaz tek kat zarlı ökaryotlar var
Ribozom Protein Sentezi zarsız bütün canlılarda sadece RNA
Sentrozom hücrelerin bölünmesinde rol alır. zarsız hayvan hücreleri yok

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Urry, L. A., Cain, M. L., Wasserman, S. A., Minorsky, P. V., & Reece, J. B. (2018). Campbell Biyoloji (11. Baskı, Türkçeye çeviri: Palme Yayıncılık
  2. ^ Demirsoy, A. (1993). Yaşamın Temel Kuralları, Meteksan Yayınları
  3. ^ Alberts, B. et al. (2002). Molecular Biology of the Cell, Garland Science