Millî Birlik Komitesi
Millî Birlik Komitesi, 27 Mayıs 1960 tarihinde Demokrat Parti Hükûmetini darbeyle devirerek siyasi iktidarı ele alan ve sonradan başına Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Cemal Gürsel'in getirildiği Türk Silahlı Kuvvetlerine mensup otuz sekiz kişilik bir askerî cuntadır.[1]
| MBK | |
|---|---|
| Genel bilgiler | |
| Kuruluş tarihi | 27 Mayıs 1960 |
| Kapanış tarihi | 27 Ekim 1961 |
| Türü | Yasama ve yürütme organı Kurucu Meclisin üst kanadı |
| Yönetici(ler) |
|
Tarihçe değiştir
Otuz sekiz kişilik komitenin üye sayısı, 12 Eylül 1960 tarihinde üyelerinden İrfan Baştuğ'un Ankara-İstanbul kara yolunda trafik kazasında ölmesi sonrasında otuz yedi kişiye düştü. Orgeneral Cemal Gürsel'in onayıyla Korgeneral Cemal Madanoğlu'nun yürüttüğü bir tasfiye sonucu, demokratik yaşama geçişe karşı çıkarak ordunun yönetimde kalmasını savunan Alparslan Türkeş liderliğindeki on dört üyenin yurt dışına "görevli" olarak gönderilmesi ile üye sayısı yirmi üçe düştü.[1] Tasfiye edilen bu gruba "Ondörtler" denmektedir. Bu işlem için komite 13 Kasım 1960 tarihinde kendini feshetti ve on dört üyesini görevden alarak yeni bir komite halinde tekrar kuruldu. Görevden alınan üyeler, dünyanın değişik yerlerinde iki yıllık mecburi hizmetle görevlendirilerek sürgüne gönderildiler. 6 Haziran 1961 tarihinde Cemal Madanoğlu'nun Silahlı Kuvvetler Birliğinin yönetime ağırlığını koyması üzerine istifa ederek emekliye ayrılmasıyla üye sayısı yirmi ikiye düştü.
Komite, çıkardığı ilk kanunla birlikte 1924 Anayasası'nın birçok hükmünü değiştiren geçici bir anayasal süreç başlattı. Bu süreçle beraber yeni bir anayasa düzenlenmesine dair çalışmalar da başlamış oldu. Hazırlanan yeni anayasanın 9 Temmuz 1961 tarihinde kabulü ile, 15 Ekim 1961 tarihinde yapılan genel seçimlerden sonra seçilen milletvekilleri ile kurulan 12. TBMM Dönemi, 25 Ekim 1961 tarihinde toplanarak askerî rejime ve dolayısıyla Millî Birlik Komitesine son verdi. Komite üyeleri, yeni anayasa gereği kurulan Cumhuriyet Senatosunun kaydıhayat (yaşam boyu) şartıyla tabii üyeleri oldular.
Millî Birlik Komitesi, görevine şu yemini ederek başlamıştır:
"Bir karşılık beklemeden; ahlak, adalet, hukuk ve insan hakları prensiplerinden ve vicdani kanaatlerimden başka bir sınırla bağlı olmaksızın kendimi Türk milletine adadım. Vatanın ve milletin mutluluğuna ve milletin egemenliğine aykırı bir ülkü gütmeyeceğim. Demokratik cumhuriyeti, yeni anayasaya göre düzenlemek ve iktidarı yeni Meclis'e devretmek ülküsüne bağlılıktan ayrılmayacağım. Bunun için şerefim, namusum ve bütün mukaddesatım üzerine ant içerim."[2]
Millî Birlik Komitesi üyeleri değiştir
Komite üyelerinin yaş ortalaması 41,1 olup, en yaşlı üye 65 yaşında olan Cemal Gürsel, en genç üye ise henüz 27 yaşında olan Muzaffer Özdağ olmuştur.[3]
| # | İsim | 27 Mayıs 1960 Tarihindeki Görevi | Daha Sonraki Görevi |
|---|---|---|---|
| 1 | Orgeneral Cemal Gürsel | Kara Kuvvetleri Komutanı[4] | Türkiye Cumhurbaşkanı |
| 2 | Orgeneral Fahri Özdilek | 1. Ordu Komutanı | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 3 | Tümgeneral Cemal Madanoğlu | KKK Lojistik Başkanı | Cumhuriyet Senatosu Kontenjan Senatörü |
| 4 | Tuğgeneral Sıtkı Ulay | Harp Okulu Komutanı | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 5 | Tuğgeneral İrfan Baştuğ | Genelkurmay Başkanlığı Personel Başkanı | Ankara Valisi |
| 6 | Kurmay Albay Ekrem Acuner | KKK Harekât Şube Müdürü | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 7 | Kurmay Yarbay Refet Aksoyoğlu | KKK Harekât Şubesi | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 8 | Hava Kurmay Albay Mucip Ataklı | Kara Harp Akademisi Öğretmeni | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 9 | Hava Kurmay Binbaşı Emanullah Çelebi | Hava Harp Akademisi Öğrencisi | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 10 | Kurmay Binbaşı Vehbi Ersü | 43. Süvari Alayı II. Grup Komutanı | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 11 | Kurmay Binbaşı Suphi Gürsoytrak | 1. Ordu 608. Topçu Taburu Komutanı | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 12 | Kurmay Yarbay Kadri Kaplan | MSB Genel Sekreterliği Harekât Subayı | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 13 | Kurmay Yarbay Suphi Karaman | KKK Personel Başkanlığı Erkân Şube Müdürü | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 14 | Kurmay Yüzbaşı Kamil Karavelioğlu | Kara Harp Akademisi Öğrencisi | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 15 | Kurmay Albay Osman Köksal | Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı Komutanı | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 16 | Kurmay Albay Fikret Kuytak | KKK Harekât Şube Müdürü | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 17 | Kurmay Albay Sami Küçük | Madrid Ataşemiliteri | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 18 | Kurmay Yarbay Sezai Okan | Genelkurmay Plan ve Prensipler Şubesi | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 19 | Tuğgeneral Mehmet Özgüneş | 61. Tümen Topçu Komutanı | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 20 | Deniz Kurmay Binbaşı Selahattin Özgür | Deniz Harp Akademisi Öğrencisi | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 21 | Kurmay Binbaşı Şükran Özkaya | 3. Zırhlı Tugay Piyade Tabur Komutanı | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 22 | Hava Kurmay Albay Haydar Tunçkanat | Hava Harp Akademisi Öğretmeni | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 23 | Kurmay Yarbay Ahmet Yıldız | 4. Tümen 13. Topçu Taburu Komutanı | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 24 | Kurmay Albay Muzaffer Yurdakuler | Genelkurmay CENTO Şubesi Müdürü | Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi |
| 25 | Kurmay Albay Alparslan Türkeş | KKK NATO Şubesi Müdürü | Yeni Delhi Hükûmet Müşaviri |
| 26 | Kurmay Yarbay Orhan Kabibay | Genelkurmay CENTO Şubesi Subayı | Brüksel Hükûmet Müşaviri |
| 27 | Kurmay Binbaşı Orhan Erkanlı | Kara Harp Akademisi Öğretmeni | Meksiko Hükûmet Müşaviri |
| 28 | Deniz Kurmay Binbaşı Münir Köseoğlu | Deniz Harp Akademisi Öğrencisi | Stokholm Hükûmet Müşaviri |
| 29 | Kurmay Yarbay Mustafa Kaplan | 28. Tümen Harekât Şube Müdür Vekili | Lizbon Hükûmet Müşaviri |
| 30 | Tank Binbaşı Muzaffer Karan | Tank Taburu Harekât ve Eğitim Subayı | Oslo Hükûmet Müşaviri |
| 31 | Kurmay Binbaşı Şefik Soyuyüce | İstanbul 1. Asayiş Bölgesi Kurmay Başkanı | Kopenhag Hükûmet Müşaviri |
| 32 | Piyade Binbaşı Fazıl Akkoyunlu | Genelkurmay Muhafız Taburu Komutanı | Kabil Hükûmet Müşaviri |
| 33 | Deniz Kıdemli Yüzbaşı Rıfat Baykal | Ankara Personel Okulu Karargâh Birliği Komutanı | Tel-Aviv Hükûmet Müşaviri |
| 34 | Kurmay Binbaşı Dündar Taşer | 5. Zırhlı Tugay 1. Tank Taburu 2. Bölük Komutanı | Rabat Hükûmet Müşaviri |
| 35 | Kurmay Yüzbaşı Numan Esin | 86. Piyade Alayı 1. Bölük Komutanı | Madrid Hükûmet Müşaviri |
| 36 | Kurmay Yüzbaşı İrfan Solmazer | Kıdemli Personel Yüzbaşı | Lahey Hükûmet Müşaviri |
| 37 | Kurmay Yüzbaşı Muzaffer Özdağ | 202. Piyade Alayı Subayı | Tokyo Hükûmet Müşaviri |
| 38 | Jandarma Yüzbaşı Ahmet Er | Zeytinburnu İlçe Jandarma Komutanı | Trablus Hükûmet Müşaviri |
Ayrıca bakınız değiştir
Dipnotlar değiştir
- ^ a b Sina Akşin (Ocak 2020). Kısa Türkiye Tarihi. Milli Birlik Komitesi ve Bazı Değerlendirmeler. Türkiye İş Bankası. ss. 259-260. ISBN 9789944881722.
- ^ "T.C. Resmi Gazete" (PDF). 12 Haziran 1960. 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Eylül 2020.
- ^ Akyaz, Doğan (2009). Askerî Müdahalelerin Orduya Etkisi - Hiyerarşi Dışı Örgütlenmeden Emir Komuta Zincirine (3. bas.). İstanbul: İletişim Yayınları. ss. 136-137. ISBN 9789750500466.
- ^ İzmir'de zorunlu izinli.