Karpoş İsyanı
Karpoş İsyanı[1] veya Karpoş'un İsyanı (Makedonca: Карпошово востание romanize:Karpošovo vostanie; Bulgarca: Карпошово въстание romanize:Karposhovo vastanie), Ekim 1689'da Orta Balkanlar'da gerçekleşen Osmanlı kuvvetlerine karşı başlatılan Hristiyan ayaklanmadır. İsyan lideri Karpoş, Osmanlı Vardar Makedonya'sında, muhtemelen bugünkü Vojnica köyünde, Peter adıyla doğdu. Çok genç yaşta bir madenci olarak çalıştığı Eflak'a kaçtı, ancak daha sonra Rodop Dağları'na taşındı ve burada Osmanlı Bulgaristan'ın Dospat kasabasına yerleşti. Kötü şöhretli bir eşkıya oldu. Kutsal Roma İmparatorluğu'nun ordusu Osmanlı Balkanlarının içine kadar geldi sonra Karposh alanına taşındı. Znepole bugünün Bulgar-Sırp sınırındaki ve burada Osmanlı karşıtı direnç müfrezeleri örgütlemeye başladı.[2]
Arka plan değiştir
1683'te Osmanlı İmparatorluğu'na karşı oluşturulan, Avusturya, Polonya ve Venedik'ten oluşan Kutsal İttifak, Viyana Savaşı'nda Osmanlı kuvvetlerini yenilgiye uğrattı.[3] Bu yenilginin ardından Osmanlı Devleti, Orta Avrupa'dan hızla geri çekilmek zorunda kaldı. Geri çekilmenin ardından Üsküp ve Niş bölgelerinde kargaşalar ortaya çıktı.[4] Geri çekilişi takip eden General Piccolomini liderliğindeki Avusturya ordusu, 25 Ekim 1689'da, Üsküp Ovası'na vardı. Bölgede yaşayan köylüler, gelen orduyu sevinçle karşıladı. Aynı gün, General Piccolomini liderliğindeki Avusturya ordusu bölgeden geri çekilmeye başladı. 26 Ekim'de ordu, geri çekilirken şehri ateşe verdi. Üsküp, iki gün boyunca yandı ve bu yangında Üsküp'ün büyük bir kısmı yok oldu. Piccolomini'nin bu yangını çıkartmasının nedeni olarak güçlerinin karargahından şu ana kadar uzaktaki bir şehri işgal edip yönetememesi nedeniyle Üsküp'de yangın çıkarttığı iddia edilirken bazı kişiler tarafından ise bulaşıcı hastalıkların yayılmasını önlemek için çıkarttığı da iddia edilmektedir.[5]
Ayaklanma değiştir
Ekim 1689'da Köstendil, Şehirköy ve Üsküp arasındaki bölgede Karpoş liderdiğinde ayaklanma çıktı. Türk tarihçi Silahtar Fındıklı Mehmed Ağa'ya göre, isyan lideri Karpoş, başlangıçta bugünkü Bulgaristan'ın Dospat civarındaki bir voyvoda ya da hayduttu. İsyanın başlamasıyla Osmanlı kuvvetleri, Eğri Palanka'daki kaleye çekildi.[6] Ancak direnişçiler, Osmanlı kuvvetlerini takip etti. Kaleye kadar gelen direnişçiler, kaleyi kuşatıp, kaleyi ele geçirdi. Eğri Palanka'yı ele geçiren isyancılar Kumanova'da yeni bir kaleyi inşa ederek bölgeyi güvence altına aldı. İmparator I. Leopold Karpış'u Komanova Kralı olarak tanımıştır.[7]
Ayaklanmanın bastırılması değiştir
14 Kasım 1689'da Osmanlılar, Sofya'da topladıkları savaş konseyinde, Köstendil üzerinden direnişçilere saldırma kararı aldı. Fakat bunu yapmadan önce Eğri Palanka bölgesini güvence altına almak zorunda olan Osmanlılar, Eğri Palanka'ya saldırdı. Direnişçiler saldırıya uğradığını fark edince Eğri Palanka'dan, Kumanova'da yapılan yeni kaleye çekilmişlerdi. Direnişçiler; sayıca üstün olan Osmanlı ve Tatar kuvvetleri karşısında bozuldu. Başta direnişin lideri Karpoş olmak üzere çok sayıda direnişçi yakalandı. Bu savaş İkinci Kumanova Savaşı olarak kayıtlara geçmiştir.[8][9]
Yakalanan isyancılar Osmanlı kuvvetleri tarafından infaz edildi. Yakalanamayanlar Sava ve Tuna Nehirleri aşarak kuzeye doğru kaçtı. Karpoş'un Üsküp'teki Taş Köprü'de öldürüldüğü sanılmaktadır.
Mirası değiştir
Kuzey Makedonya'nın başkenti Üsküp şehrini oluşturan 10 belediyeden biri olan Karpoš Belediyesi, adını Karpoş'tan almıştır.
II. Dünya Savaşı sırasında Yugoslav Komünisti ve Makedon Partizanı olan Hristijan Todorovski Karpoš, takma adını Karpoş'tan aldı.
Üsküp'teki Taş Köprü'nün karşısındaki Karpoş Meydanı, ismini isyancı lider Karpoş'un bu meydanda idam edilmesinden almaktadır. İnfazı anmak için meydanın yakınındaki bir noktaya bir anıt plaketi yapılmıştır.
Güney Shetland Adaları'ndaki Kar Adası'ndaki Karposh Noktası, Antarktika adını Karposh'tan almıştır.[10]
Kaynakça değiştir
- ^ "Карпошовото въстание (1689 г.) проф. д-р Петър Петров (Македонски Научен Институт - София, 1994) Македонска Библиотека No 25". 12 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021.
- ^ Historical Dictionary of the Republic of Macedonia, Dimitar Bechev, Scarecrow Press, 2009, 0810862956, p. 114.
- ^ A History of the Macedonian People. Skopje: Macedonian Review. 1979. s. 96.
- ^ "Mihailo Apostolski, Istorija na makedonskiot narod, Institut za nacionalna istorija, Skopje, Macedonia, 1969 p. 279". 26 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021.
- ^ "Денот што го турна Скопје во двовековен мрак - Нова Македонија". www.novamakedonija.com.mk. 19 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2015.
- ^ War and Society in East Central Europe: East Central European Society and War in the Pre-Revolutionary Eighteenth Century, Béla K. Király, Gunther Erich Rothenberg, Brooklyn College Press, 1982, pp. 319-320.
- ^ "Habsburgs and Ottomans between Vienna and Belgrade (1683-1739) Ivan Părvev p. 92". 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021.
- ^ Rozita Dimova, Ethno-Baroque: Materiality, Aesthetics and Conflict in Modern-Day Macedonia, Berghahn Books, 2013, 1782380418, p. 97.
- ^ Α. Ε. Vacalopoulos, History of Macedonia 1354-1833; Translated by Peter Megann, (Institute for Balkan studies, Θεσσαλονικη, 1973) pp. 216-226.
- ^ Karposh Point. 6 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. SCAR Composite Gazetteer of Antarctica.