Vikipedi

Hurrice

Mezopotamya'da konuşulmuş antik ölü dil

Hurrice veya Mitannice, MÖ 3. ve 2. binyıllar arasında Anadolu ve Kuzey Mezopotamya’da hüküm süren Hurriler (veya Mitanniler) tarafından konuşulmuş bir dildir. Genellikle bu dili konuşanların Ermeni Dağlık Bölgesi'nden gelip MÖ 2. binyıl'ın başlarında güneydoğu Anadolu ve kuzey Mezopotamya'ya yayıldıklarına inanılmaktadır.[1]

Hurrice
BölgeAnadolu, Mezopotamya
EtnisiteHurriler
Ölü dilMÖ 2300-1000
Dil ailesi
Yazı sistemiÇivi yazısı
Dil kodları
ISO 639-3xhu

Sınıflandırma değiştir

Sondan eklemeli ve son derece ergatif olan Hurri dili, antik Urartu krallığının dili olan Urartucayla akrabadır.[2] Bu iki dil birlikte Hurro-Urartu dillerini oluştururlar. Hurro-Urartu dillerinin bağlantılı olduğu diller tartışmalıdır. Hurro-Urartu dillerinin diğer dil aileleriyle (örneğin, Kuzeydoğu Kafkas dilleri) dilbilimsel bir ilişki içinde bulunduğuna dair çeşitli hipotezler var, ancak bunların hiçbiri genel olarak kabul görmemekte.[3]

Tarih değiştir

 
Bilinen en eski Hurrice metni taşıyan Louvre aslanı ve beraberindeki taş tablet

En eski Hurrice metin parçaları, MÖ üçüncü binyılın sonlarına ait isim ve yer listelerinden oluşmaktadır. İlk tam metinler MÖ ikinci binyılın başlarında Urkeş kralı Tish-atal'ın hükümdarlığına aittir ve "Urkeş aslanları" olarak bilinen Hurrice temel kazıklarına eşlik eden bir taş tablet üzerinde bulunmuştur. Arkeologlar Hattuşa, Mari, Tuttul, Babil, Ugarit ve diğer yerlerde çok sayıda büyü, efsun, kehanet ve mektup metinleri keşfetmişlerdir. Ancak bu dille ilgili ilk çalışmalar tamamen 1887 yılında Mısır'daki Amarna'da bulunan ve Hurrili kral Tushratta tarafından firavun Amenhotep III'e yazılan Mitanni mektubuna dayanıyordu. Hurro-Urartu ilişkisi 1890 gibi erken bir tarihte Sayce (ZA 5, 1890, 260-274) ve Jensen (ZA 6, 1891, 34-72) tarafından kabul edilmiştir. Akad İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra Hurriler kuzey Suriye'ye yerleşmeye başlamış ve MÖ 1725'te Yamhad nüfusunun önemli bir kısmını oluşturmuşlardır. Büyük bir Hurrili nüfusun varlığı, Hurrice isimler taşıyan bazı dini festivallerin varlığından da anlaşılacağı üzere, Hurrilerin kültür ve dinini Halep'e taşımıştır.[4]

Dilin keşfi ve adlandırılması değiştir

Hurricenin keşfi 1887 yılında Nil Vadisi’ndeki Amarna arşivinin bulunmasıyla başlamıştır. Burada Mitanni Kralı Tuşratta’nın III. Amonofis’e yazdığı 494 satırlık en uzun Hurrice metin bulunmuştur. Bu metin Hurri dilinin çözülmesinde anahtar bir rol oynamıştır. Mısır’ın Yeni Krallık döneminin başkentlerinden Amarna Arşivi’nde bulunan Sami olmayan bir dille yazılmış metinler ilk bulunduğunda, söz konusu dile Mitannice adı verildi. Daha sonra Hitit başkenti Boğazköy’de bulunan metinler olayın boyutunu daha anlaşılır kılmıştır. Söz konusu arşivlerde birçoğu edebi ve dinsel içerikli “Mitannice” metin bulunmuştur. Ancak Hititler bu dili Hurrice olarak adlandırmışlardır.[5][6]

Hurri diline ait bulunan en eski belge Urkiş Kralı Tiş-ata’ya ait bir tablet olup tablette Nergal tapınağının yapımından bahsetmektedir.[7]

Dil yapısı değiştir

Hurrice, Hint-Avrupa ve Semitik özellik göstermediği gibi ön eklerden oluşan Hattice’den de farklıdır. Hurrice’nin başlıca özelliği kelimelerin arkasına eklenen eklerle oluşturulması iken bilinen hiçbir sondan eklemeli dile benzememektedir.[8][9][10]

Dilin genişlemesi ve kullanımı değiştir

 
Bronz Çağında Hurriler'in yerleşim alanları haritada Pembe renkle gösterilen bölgeler.

MÖ 2. binyılın başlarına tarihlenen Kayseri yakınlarındaki Kültepe’de gün ışığına çıkarılan Kaniš Karumu çivi yazılı arşivlerindeki belgelerde çok sayıda Hurri yer ve şahıs adları ile Hurri diline ilişkin sözcüklerin bulunması, bu dönemde Orta Anadolu’ya dek uzanan Hurri etkisini göstermektedir. Ayrıca Kaniš’te bulunan ve Kaniš Kralı’na yollanan mektubun göndericisi olan Mama Kralı Anum-Hirbi’nin adının Hurrice olduğu da kabul edilir.[11][12][13]

MÖ 17. yüzyılda Hitit Krallığı’nın kurulması ile birlikte başlayan Hititçe çivi yazılı belgelerde de Hurriler varlıklarını gösterirler. Hitit Krallığı kurulduktan sonra dış politikada ağırlık Anadolu’nun güneydoğusu ve Kuzey Suriye’ye verilmiş ve bu durum tüm Hitit tarihi boyunca devam etmiştir. MÖ 2. binyılın ortalarında siyasal açıdan Hititlerin yönetimi altına giren Hurrice varlığını koruduğu gibi Hitit kültürünü derinden etkilemiştir.[14][15][16][17]

 
Hurrice'nin günümüzde konuşulan dillere olan akrabalığını gösteren şema, (Kuzey Kafkas dilleri Soy Ağacı; Nikolayev & Starostin 1994).

Diğer diller ve medeniyetler üzerindeki etkisi değiştir

Hurriler dil, din, edebiyat, mitoloji, büyü, tıp gibi pek çok alanda Hitit kültürünü etkilemiş hatta yeniden şekil vermiştir. Üçüncü Arami Göçü’ne kadar Anadolu’nun güneydoğusunun baskın etnik unsuru Hurriler olsa da Hititler bölgeyi siyasi açıdan ele geçirince bölgeye yoğun bir Hitit ve Hatti nüfusu da gelmiştir. Özellikle büyük kentlerde asker ve yönetici olarak görev yapan Hitit nüfusu Ege Göçleri’nden sonra daha da artmıştır. II. Tuthalya döneminden sonra daha da hız kazanan Hurri – Hitit kültürel yakınlaşması imparatorluğun yıkılışına yakın birbirinden ayrılmaz bir bütün olmuştur. Hitit kralları Hurri tanrılarına tapıp Hurrice isimler aldığı gibi Hitit metinlerinin neredeyse tamamında Hurrice yer ve şahıs isimlerine de rastlanmıştır.[8][18][19]

Konuyla ilgili yayınlar değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ "Hurrian language – Britannica Online Encyclopedia". 16 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2023. 
  2. ^ Grekyan, Yervand, "Two Hurro-Urartian Lexical Parallels", Altorientalische Forschungen 49.1, pp. 48-52, 2022
  3. ^ Wilhelm, Gernot (2008). "Hurrian". In Woodard, Roger D. (ed.). The Ancient Languages of Asia Minor. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 81–104.
  4. ^ Iselin, Claire; André-Salvini, Béatrice. "A Hurrian foundation deposit known as the "Urkish Lion"". Musée du Louvre. 17 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2012. 
  5. ^ Kınal, Firüzan (1962). Eski Anadolu Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ISBN 9789751603531. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015. 
  6. ^ Alp, Sedat (2001). Hitit Çağında Anadolu. Ankara: Tübitak Yayınları. ISBN 975403205X. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015. 
  7. ^ Ünal, Ahmet (2007). Kilikya-Çukurova: İlk Çağlardan Osmanlılar Dönemi'ne Kadar Kilikya'da Tarihi Coğrafya, Tarih ve Arkeoloji. Homer Kitabevi. ISBN 9789944483148. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015. 
  8. ^ a b Woodard, Roger D. (2008). The Ancient Languages of Asia Minor (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 9780521684965. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015. 
  9. ^ Kuhrt, Amélie (1995). The Ancient Near East, C. 3000-330 BC (İngilizce). Routledge Publishing. ISBN 9780415167635. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015. 
  10. ^ Rosen, Arlene Miller (2007). Civilizing Climate: Social Responses to Climate Change in the Ancient Near East (İngilizce). , Rowman Altamira Press. ss. 44-51. ISBN 9780759104945. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015. 
  11. ^ Balkan, Kemal (1957). MLetter of King Anum-Hirbi of Mama to King Warshama of Kanish (İngilizce). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ASIN B0007JMK8E. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015. 
  12. ^ Orlin, Lois Lawrence (2007). Life and Thought in the Ancient Near East (İngilizce). University of Michigan Press. ISBN 9780472099924. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015. 
  13. ^ Burney, Charles (2004). Historical Dictionary of the Hittites (İngilizce). Toronto: Scarecrow Press. s. 63. ISBN 9780810849365. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015. 
  14. ^ Bryce, Trevor (1999). The Kingdom of the Hittites (İngilizce). New York: Oxford University Press. ISBN 9780199240104. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015. 
  15. ^ Sicker, Martin (2000). The Pre-Islamic Middle East (İngilizce). Londra: Greenwood Publishing. ISBN 9780275968908. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015. 
  16. ^ Diakonoff, Igor Mikhailovich (1991). Early Antiquity (İngilizce). Chicago, Londra: University of Chicago Press. ASIN B00DS27ES8. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015. 
  17. ^ Owen, David I. (1995). Studies on the Civilization and Culture of Nuzi and the Hurrians (İngilizce). Winona Lake: Eisenbrauns Publishing. ISBN 9780931464676. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015. 
  18. ^ Ünal, Ahmet (1998). Hittite and Hurrian cuneiform tablets from Ortaköy (Çorum), central Turkey: with two excursuses on the "Man of the Storm God" and a full edition of KBo 23.27 (İngilizce). İstanbul: Simurg Press. ISBN 9789757172130. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015. 
  19. ^ Droy, Rina (1995). Language and Culture in the Near East (İngilizce). New York, Köln: Brill Press. ISBN 9789004104570. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2015. 

Dış bağlantılar değiştir

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Hurrice&oldid=30592092" sayfasından alınmıştır