Hüsnü Zaim
Hüsnü Zaim (Arapça: حسني الزعيم, Ḥusnī az-Za'īm) (11 Mayıs 1897 - 14 Ağustos 1949), Kürt kökenli bir Suriye askeri subayı ve politikacısıydı. Hüsnü Zaim,[1] Osmanlı Ordusunda bir subaydı. Fransa, Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Suriye üzerindeki sömürge mandasını kurduktan sonra, Fransız Ordusunda subay oldu. 1946'da Suriye'nin bağımsızlığından sonra genelkurmay başkanlığına getirildi ve 1948 Arap-İsrail Savaşı'nda Suriye Ordusunu, İsrail Ordusuna karşı savaşa sokması emredildi. Arap Birliği güçlerinin bu savaşta yenilmesi Suriye'yi ve ülkenin kaotik parlamenter demokrasisine olan güveni sarstı ve Zaim'in 1949'da iktidarı ele geçirmesine izin verdi. Ancak devlet başkanı olarak yönetimi kısa sürecekti: Birkaç ay içinde idam edildi.
| Hüsnü Zaim Arapça: حسني الزعيم | |
|---|---|
| |
| 9. Suriye Devlet Başkanı | |
| Görev süresi 11 Nisan 1949 - 14 Ağustos 1949 | |
| Yerine geldiği | Şükri el-Kuvvetli |
| Yerine gelen | Sami el-Hinnavi (askerî yönetim, vekaleten) |
| 23. Suriye Başbakanı | |
| Görev süresi 17 Nisan 1949 - 26 Haziran 1949 | |
| Yerine geldiği | Halid el-Azm |
| Yerine gelen | Muhsin el-Barazi |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 11 Mayıs 1897 Halep, Halep Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 14 Ağustos 1949 (52 yaşında) Şam, Suriye |
| Mesleği | Devlet adamı, asker |
| Askerî hizmeti | |
| Bağlılığı | |
| Branşı |  Osmanlı ordusu Fransız Kara Kuvvetleri Suriye Kara Kuvvetleri
|
| Hizmet yılları | 1917-1949 |
| Rütbesi |  Tuğgeneral
|
| Çatışma/savaşları | 1948 Arap-İsrail Savaşı |
1949 darbesi değiştir
30 Mart 1949'da Zaim kansız bir darbeyle iktidarı ele geçirdi. Darbeyi ABD Merkezi İstihbarat Teşkilatının (CIA) düzenlediğine dair "son derece tartışmalı" iddialar var.[2] Şu anda mevcut olan kanıtların çoğu, bir darbe başlatma kararının yalnızca Zaim'e ait olduğunu, ancak Zaim'in operasyonun planlanmasında bir dereceye kadar Amerikan yardımından yararlandığını gösteriyor.[3]
Demokratik yönetimi deviren darbeden dört gün sonra Suriye hükûmeti tartışmalı Trans-Arap Boru Hattı anlaşmasını onayladı.[4]
Önceki Suriye Devlet Başkanı Şükri el-Kuvvetli kısa bir süre hapsedildi, ardından Mısır'a sürgüne gönderildi. Zaim ayrıca, cumhuriyeti devirmek için komplo kurmakla suçladığı Münir el-Eclani gibi birçok siyasi lideri de hapse attı. Darbe, Amerikan büyükelçiliğinin gizli desteğiyle gerçekleştirildi ve muhtemelen Suriye Sosyal Milliyetçi Partisi tarafından desteklendi, ancak Zaim'in kendisinin partiye üye olduğu bilinmiyor. Zaim'in ele geçirilmesine yardım eden subaylar arasında, ikisi de daha sonra ülkenin askeri liderleri olacak olan Edib Çiçekli ve Sami el-Hinnavi vardı.
Suriye tarihindeki ilk askeri darbe olan Zaim'in yönetimi ele geçirmesi, ülkenin kırılgan ve kusurlu demokratik yönetimini paramparça ettiği ve giderek şiddetlenen bir dizi askeri isyanı başlattığı için kalıcı etkilere sahip olacaktı. Ağustos ve Aralık 1949'da iki tane daha darbe gerçekleşti.
Rejim değiştir
Zaim'in kadınlara oy hakkı tanıyarak ve İslami örtünme uygulamasından vazgeçmelerini önererek laik politikaları ve kadınların özgürlüğüne yönelik önerileri, Müslüman dini liderler arasında bir telaş yarattı (Kadınlara oy hakkı ancak Haşim el-Etâsî'nin üçüncü sivil yönetimi sırasında sağlandı. Etâsî, askeri yönetimin sadık bir rakibiydi). Vergileri yükseltmek işadamlarını mağdur etti. Arap milliyetçileri, onun İsrail ile imzaladığı ateşkesin yanı sıra Trans-Arap Boru Hattı'nı inşa etmek için ABD petrol şirketleriyle yaptığı anlaşmalar için öfkeliydi. Ateşkes hattında ve İsrail'in Tabariye Gölü'nün yarısında sınır değişiklikleri karşılığında İsrail'e 300.000 Filistinli mülteciyi Suriye'ye yerleştirmeyi teklif eden bir barış teklifi yaptı.[5] Mültecilerin yerleştirilmesi, Suriye ekonomisi için yeterli dış yardım şartına bağlandı. Teklif, Tel Aviv tarafından çok yavaş yanıtlandı ve ciddiye alınmadı.[6]
Halk desteğinden yoksun olan Zaim, meslektaşları Çiçekli ve el-Hinnavi tarafından sadece dört buçuk ay sonra devrildi. El-Hinnavi askeri cunta lideri olarak iktidara geldiğinde, Hüsnü Zaim hızla Şam'daki Mezzeh Hapishanesi'ne götürüldü ve Başbakan Muhsin el-Barazi ile birlikte idam edildi.
Sosyal değiştir
Zaim, fesin Osmanlı İmparatorluğu döneminden kalma modası geçmiş şapkalar olduğunu iddia ederek, fes giymeyi kaldırmak için çok çalıştı. Kadınların Suriye'de oy kullanma ve kamu görevine aday olma hakkını desteklediği için itibar görüyor. Yasa 1920'den beri Suriye Parlamentosunda tartışılıyordu ve Zaim dışında hiçbir lider onu desteklemeye cesaret edemedi.
Suriye'deki 137 günlük yönetimi boyunca Hüsnü Zaim, hiç kimseyi idam etmedi. Bununla birlikte, kendisine itaat etmeyenleri cezalandırmak için yaratıcı yolları vardı. Ekmeğin kalitesi kabul edilemez seviyelere düştüğünde Zaim, tüm fırıncılara ayaklarından kan gelene kadar çakılların üzerinde yalın ayak yürümelerini emretti.[7]
Aile değiştir
Hüsnü Zaim'in eşi Nuran, 1949 yılının Nisan-Ağustos ayları arasında Suriye'nin first lady'siydi. Evlilik, 1947'de Hüsnü Zaim devlet başkanı olmadan iki yıl önce gerçekleşti. Zaim, genç eşini memnun etmek için eşinin 11 yaşındaki kız kardeşi Keriman'dan Şam'da onlarla birlikte yaşamasını istedi. Ona da bir kız kardeş gibi davrandı ve onu Lycee Laique'e (şehirdeki en iyi hazırlık liselerinden biri) gönderdi. Bir diğer kardeş Orfan, onları sık sık ziyaret ederdi ve Abdülhamid Serrac adında bir gardiyanla oynama alışkanlığı edindi. (Serrac, Mısır ile 1958-1961 birlik yıllarında istihbarat bürosu başkanı ve içişleri bakanı olarak devlet başkanlığı ofisindeki güvenlik şefiydi)
Zaim'in tutuklanması sırasında ve gardiyanlar onu tutuklamaya geldiğinde Zaim giyindi ve hamile eşiyle vedalaştı. Eşine, "Rahatla, ilk bebeğimizi birlikte almak için yakında döneceğim." dedi. Niveen (kızı): "Annem ve teyzem bana oturdukları kanepenin kurşunlarla delik deşik olduğunu söylediler. Serrac bir saldırının geleceğini önceden biliyordu ve onlara zarar görmemeleri için yukarı çıkmalarını söyledi." dedi. Zaim ve başbakanı Muhsin el-Barazi'nin kurşuna dizilerek infaz edilmesine yol açan darbeden yaklaşık bir hafta önce Nuran'ın kuzenleri, istihbarat bilgilerini doğruladıklarını söyleyerek Sami el-Hinnavi'nin (1948 savaşından arkadaşı) onu öldürmeyi planladığını iletti. Zaim, Hinnavi'yi çağırdı ve doğrudan sordu: "Sami, kayınbiraderim bana beni öldürmek istediğini mi söylüyor?". Hinnavi, "İmkansız. Liderimi ve arkadaşımı nasıl öldürebilirim?" dedi. Devlet başkanı, 14 Ağustos'ta tutuklandıktan sonra, Nuran ve kız kardeşi bütün bir hafta boyunca ev hapsinde tutuldu. Niveen, "Eve yiyecek getirilmedi" dedi. Senegalli bir gardiyan pencereden kendi yemeğini geçirerek onlara yardım etmeye çalıştı.[7]
Kaynakça değiştir
- ^ Arabs in the Mirror: Images and Self-Images from Pre-Islamic to Modern Times, University of Texas Press, 2008, s. 152, ISBN 978-0292774452
- ^ America's Great Game: The CIA's Secret Arabists and the Making of the Modern Middle East. Basic Books. 2013. ss. 94, 101. ISBN 9780465019656.
- ^ America's Great Game: The CIA's Secret Arabists and the Making of the Modern Middle East. Basic Books. 2013. ss. 100-103, 107-108. ISBN 9780465019656.
- ^ Lords of the Desert. Simon & Schuster. 2018. s. 102. ISBN 9781471139796.
- ^ Jeffrey Sosland, Cooperating Rivals: The Riparian Politics of the Jordan River Basin, SUNY Press, 2007 p.32
- ^ Elmer Berger, Peace for Palestine: First Lost Opportunity,University Press of Florida, 1993 p.264 n.7
- ^ a b "Farah Sudki, The story of Nouran and Husni al-Za'im, Forward Magazine, November 2008". 9 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2022.
Dış bağlantılar değiştir
- ZBW'nin 20. Yüzyıl Basın Arşivleri'nde Hüsnü Zaim ile ilgili gazete kupürleri 24 Şubat 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Önce gelen: Şükri el-Kuvvetli |
Suriye Devlet Başkanı 1949 (4 ay, 3 gün) |
Sonra gelen: Sami el-Hinnavi (askerî yönetim, vekaleten) |