Vikipedi

Dmanisi Tarihi Sit Alanı

Dmanisi Tarihi Sit Alanı (Gürcüce: დმანისის ნაქალაქარი, anlamı, "yıkık/eski Dmanisi şehri") Güney Gürcistan'ın Kvemo Kartli bölgesindeki Dmanisi Belediyesinde yer alan Patara Dmanisi köyünün kuzeyinde konumlanmış tarihi ve arkeolojik sit alanıdır. Gürcistan'ın başkenti Tiflis'in 85 km güney batısındadır.

Dmanisi Sit Alanı
დმანისის ნაქალაქარი
Dmanisi'nin Orta Çağdan kalma kalıntıları
Harita
AdresGürcistan
KonumDmanisi Belediyesi
Kvemo Kartli, Gürcistan
Koordinatlar41°20′22″K 44°18′38″D / 41.33944°K 44.31056°D / 41.33944; 44.31056
TürTarihi, arkeolojik

Maşavera ve Pinezauri nehirlerinin birleştiği yerdeki bir burnun üzerinde konumlanan alan, bir açık hava müzesidir. Açık hava müzesi, Orta Çağ'dan kalma Dmanisi Sioni Katedrali'ni ve Orta Çağ Gürcistan'ındaki en önemli şehir ve ticaret merkezlerinden birinin kalıntılarını içerir. Kalıntılarda, sur duvarları, kiliseler, Müslüman ve Hristiyan mezarlıkları, hamamlar ve atölyelere rastlanır. Dmanisi'deki Orta Çağ katmanlarının altında ortaya çıkarılan paleo-arkeolojik sit alanı, Afrika kıtasının dışındaki Homo cinsinin varlığına dair en eski ve kesin kanıtlardan birine ev sahipliği yapar. Alanda yaklaşık 1.85 ila 1.75 milyon yıl öncesinden kalma bir dizi hominin fosili vardır.

Tarihi değiştir

İlk yılları ve Müslüman yönetimi değiştir

Dmanisi bölgesi bir zamanlar Orta Çağ Gürcistan'ındaki en büyük ve en zengin şehirlerden biriydi. 18. yüzyıl Gürcü alimi Prens Vahuşti, yer ismi olan "Dmanisi"nin, Eski Gürcücedeki daba, "küçük köy" sözcüğünden türediğini açıklamıştır.[1]

Dmanisi, piskoposluk binasının yanındaki küçük bir yerleşim yeri olarak ortaya çıkmıştır. Ayrıca, Dmanişevi (Maşavera) ve Ktsia vadileri üzerinde de yargı yetkisine sahipti. Kent, 6. yüzyılda Kartli'deki altı piskoposluktan biri olarak biliniyordu. 9 ve 10. yüzyıllarda bölgede Arap egemenliği hüküm sürüyorken ise büyük bir ticaret kentiydi. Orta Çağ Gürcü kroniklerine göre, halifenin komutanı Bugha al-Kabir, 853'teki Kartli seferi sırasında Dmanisi'ye, Darialan'dan getirdiği 100 hane Alan yerleştirmiştir.[2] Dmanisi, 989'da Ermeni kral I. Davit tarafından fethedilmiş, ancak daha sonra Müslümanların kontrolüne geri dönmüştür. Gürcü kronikleri, Kral IV. Bagrat tarafından Tiflis'in vasal emiri olarak atanan Dmanisili Müslüman Sitlarabi'den bahseder. Sitlarabi, aslında Sayyid al-'Arab'ın değişmiş bir ismidir. Gürcü kaynaklarında, 1073 yılında adsız bir "Dmanisi emirinin", Kral II. Giorgi'ye karşı, Selçuklu komutanı Sau-tegin Sarhang el-Khass'ı ("Sarang Alkhazi") desteklediği bilinmektedir.[3][4]

Gürcistan Krallığı değiştir

 
Dmanisi'deki Sioni Katedrali.
 
Kasaba duvarlarının kalıntıları.
 
Azize Marina Kilisesi.

Dirilen Gürcü monarşisi tarafından tehdit edilen Dmanisi'deki Müslüman oligarşisi, 1121'de Kral IV. Davit'in Gence ve Tiflis almak için yaptığı saldırılarda Selçuklu sultanı II. Mahmud'un yanında yer aldı. Davit, Mart 1123'te Dmanisi'yi fethetti, ama Davit'in oğlu I. Demetre 1125'te şehri tekrar fethetmek zorunda kaldı. Gürcistan Krallığı yönetiminde, Dmanisi gelişmeye devam etti; el sanatları ve ticaret parladı. Yâkût el-Hamavî'ye göre, kasabadan ipek ihraç edilmekteydi. Dmanisi'nin ekonomisinin aktif olduğu, bölgede bulunan 800'den fazla yabancı madeni parayla kanıtlanmaktadır, bölgede İran fayansları ve Çin seladonları gibi arkeolojik eserlerin yanı sıra, yerel olarak üretilen çanak çömlek, cam eşya ve mücevherler bulunmuştur.[4]

Orta Çağ Dmanisi'nin nüfusu heterojendi. Dmanisi'de yer alan büyük bir mezarlıkta 13 ve 14. yüzyıldan kalma Arapça yazıtlı mezar taşlarının sayısının Hristiyan-Gürcü ve Ermeni-mezar taşlarından fazla olması, Müslümanların şehirdeki en büyük grubu oluşturduğunu göstermektedir.[4][5][6] Gürcülerin şehri fethetmesinden sonra bazı Müslümanlar kenti terk etti: Sadr ad-Din Hamid b. Ali ad-Damanisi (ö. 1245) isimli Şeyh, Şam'da medrese işletmeye başladı.[7] Sonrasında Emir'in pozisyonu tayin edilmiş bir kraliyet memurunun pozisyonuna düşürüldü: Dmanisi'deki küçük bir yıkık kilisede yer alan, 13. yüzyılın başlarından kalma Gürcüce bir taş yazıtta IV. Giorgi'nin çağdaş emiri ve Mihrik'in oğlu Job'dan bahseder. Job, Aziz Dimitrios'un adına taştan bir haç dikmiştir.[5]

Gürcistan Moğol İmparatorluğu'nun vasalı haline geldiğinde, Dmanisi, madeni para üretim yeri olarak seçilmiş, 1245'te IV. Davit adına bakır türü madeni paralar basılmıştır.[8] 1270'lerde, II. Demetre, Dmanisi ve çevresini Moğolların güvenine sahip güçlü bakan Sadun'a devretmek zorunda kaldı. Kral VIII. Davit, Moğol hanı Baydu ile iyi ilişkiler içindeydi, ve 1293'te Dmanisi'yi Moğollardan geri alabildi, ancak sonrasında Dmanisi'yi rakip kardeşi III. Vahtang'a kaptırdı. III. Vahtang, 1308 yılında öldüğünde buraya gömüldü. Dmanisi, daha sonra Vahtang'ın büyük oğlu Demetrius'un eline geçti.[4]

Çöküşü değiştir

Timur’un Gürcistan’ı 1386 ve 1403 yılları arasında işgal etmesi, Dmanisi’nin altın çağını sonlandırdı. 1486'da, Akkoyunlular'ın lideri Yakub'un yaptığı saldırılarda kent harap oldu. Gürcistan Krallığı’nın 1490’larda son kez parçalanmasından sonra, kent Kartli Krallığı'nın parçası oldu. Dmanisi, kraliyet tarafından Barataşvili ailesine verildi. Aile hattı 1536'da ikiye ayrıldı ve tüm kent ve mülkler bölüşüldü. Dmanisi, 1578'de Osmanlı birlikleri tarafından işgal edildi ve yeniden güçlendirildi. 1583'te Gürcü kral I. Simon tarafından geri alındı. Sonraki dönemde, Dmanisi'nin önemi, Barataşvili'nin sahip olduğu askeri karakol olmakla sınırlı kalmadı. Dmanisi'de ekonomik ve dini yaşam kısmen canlansa da, bu canlılık 18. yüzyılın başlarına kadar devam etti. Dmanisi'nin yenilenen savaş ve siyasi anarşideki çöküşünü, 18. yüzyılın ortalarında Dmanisi piskoposluğunun dağılması takip etti; bölgenin nüfusu büyük ölçüde azaldı. Bu azalma, eski şehrin çevresinde yeni kırsal yerleşimlerin oluşmaya başladığı 19. yüzyılın başlarındaki Rus yönetimine kadar devam etti.[4] Bu kırsal yerleşimlerden biri olan Başkeçiti, 1947'de Dmanisi olarak yeniden adlandırıldı.

Araştırmalar değiştir

 
2007 yılındaki arkeolojik kazılar

1853'te Dmanisi'ndeki kalıntılar ilk kez incelendi ve Albay İvan Bartolomei ile Prens Dimitri Orbeliani tarafından kısaca tanımlandı. Bu kişilerin kopyaladığı Gürcüce yazıtlarından bazıları, 1854'te Fransız alim Marie-Félicité Brosset tarafından basıldı. Ekvtime Takaişvili, Dmanisi nekropolündeki bazı kazıları denetledi ve 1894'te Gürcüce yazıtları yeniden yayımladı.[4]

Kalıntıların arkeolojik incelemesine 1936'da başlanmış, ancak 1980'lere kadar sistematik kazılar yapılmamıştır. Bu süreçte, Orta Çağ'da yapılmış çukur veya mahzenlerin, tarih öncesi hayvan kemikleri ve taş aletler içeren kum ve kül yataklarına kazıldığı anlaşıldı.[4] 1991 yılında Homo erectus ile anatomik benzerlikler gösteren insan çenesi ve dişine sahip bir kafatası ortaya çıkarıldı. Ardından 1991 ve 2005 yılları arasında bir dizi kafatası daha keşfedildi. Yaklaşık 1.85 ila 1.75 milyon yıl öncesine dayanan bu buluntular, Dmanisi'nin Avrasya'nın herhangi bir yerindeki en eski insan yaşam alanlarından birisi olduğunu açığa çıkardı.[9][10][11] 2007'de, Dmanisi Hominid Arkeolojik Sit Alanı, Dünya Mirası Geçici Listesi'ne eklendi.[12]

Sit alanı değiştir

 
Kral VI. Davit'in yer aldığı bakır madeni para, 1245'te Dmanisi'de sıkışmış
 
Bir şarap kavanozu, kvevri, 15 ve 18. yüzyılların arasındaki bir zaman dilimine tarihlenmekte

Dmanisi tarihi alanı, bir yerleşim yerinin kalıntıları, surlar, kiliseler, mezarlıklar ve diğer yapıları içeren iki ana bölümden oluşmaktadır. Bölümlerden biri, Maşavera ve Pinezauri nehirlerinin birleştiği yerde konumlanmış 13 hektarlık bir alanı kaplayan gerçek kasaba, diğeri ise Pinezauri nehri boyunca uzanan ve 12 hektarlık alanı kapsayan bitişik kenar mahalledir.[4]

Gerçek kasaba değiştir

Gerçek kasaba, bazalt bir duvarla çevrelidir. Doğuda payandalarla desteklenen duvar, büyük bir sur oluştur. Kasaba, kuzeyde ve kuzeybatıda Mashavera vadisi ile 90 metre derinliğe kadar inmektedir. Dağ burnunun güney yamacında yaklaşık 3.250 metrekarelik bir kale bulunmaktadır. Kasaba duvarının içine yerleştirilen kale, tek kapılı özel bir sur ile şehirden ayrılmıştır. Kale bir saray, hamam ve diğer yapıları içermektedir. Kalenin batısında, 200 metre uzunluğunda, Maşavera nehrine açılan gizli bir tünel vardır. Tünel, günümüze kadar korunmuştur.[4]

Güneyden gelen yol kapıyla kente açılır. Kentin içinde devam eden yolun genişliği yaklaşık 2.5 metredir, büyük taş levhalarla döşenmiş ve alçak taş duvarla çevrelenmiştir. Dmanisi'deki evler, düzensiz dizilmiş bazal taşlarla yapılmış ve nişlerle tuğla şömineler eklenmiştir. İç duvarlar sıvalanmıştır. Daha zengin kişilerin evleri yeşil seramik fayanslarla kaplanmıştır.[4] Yıkık şehir merkezinde, kalenin hemen altında, Dmanisi Sioni Katedrali bulunmaktadır. Bu erken Orta Çağ bazilikası, üç bölmeli nefe ve apsise sahiptir. Ayrıca 13. yüzyılın başlarında zengin süslemeli bir narteks eklenmiştir. Kilisenin kuzeyinde, güney kapısı üzerindeki Gürcüce yazıtın doğruladığı gibi, 1702'de yeniden inşa edilmiş tek nefli küçük bir Azize Marina kilisesi vardır. Kuzeydoğuda ise, Ermenice yazıtlı taşların bulunduğu iki küçük kilisenin kalıntıları vardır.[4]

Kenar mahalle değiştir

Kenar mahalle gerçek kasabanın güneyinde konumlanmıştır. Mahalle, Hristiyan-Gürcü, Ermeni ve daha fazla sayıdaki Müslüman mezarlarından oluşan ve neredeyse kasabanın kendisi kadar büyük olan 12-14. yüzyıl mezarlığını içermektedir. Küçük tek nefli kilisenin kalıntıları Hristiyan mezarlığında korunmuştur. Pinezauri'nin sağ yakasında üç tane hamamın kalıntısı yer almaktadır.[4]

Müze değiştir

Dmanisi bölgesi, Gürcistan Ulusal Müzesi'nin bir parçasıdır. Dmanisi Tarihi ve Mimari Müzesi-Koruma Alanı olarak yönetilen bir açık hava müzesidir. Müze ayrıca 2300'den fazla eseri sergileyen bir sergi salonu içermektedir.[13] Dmanisi müzesi, mayıs ve ekim ayları arasında mevsimsel olarak faaliyet göstermektedir.[14] Dmanisi Sioni Katedrali ve sitedeki diğer yapılar 2007 yılında Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.[15]

Kaynakça değiştir

  1. ^ Gamkrelidze, Gela; Mindorashvili, Davit; Bragvadze, Zurab; Kvatsadze, Marine, (Ed.) (2013). "დმანისი [Dmanisi]". ქართლის ცხოვრების ტოპოარქეოლოგიური ლექსიკონი [Topoarchaeological dictionary of Kartlis tskhovreba (The history of Georgia)] (PDF) (Gürcüce). Tiflis: Georgian National Museum. ss. 190-193. ISBN 978-9941-15-896-4. 29 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Ağustos 2019. 
  2. ^ Thomson, Robert W. (1996). Rewriting Caucasian history: the medieval Armenian adaptation of the Georgian chronicles; the original Georgian texts and the Armenian adaptation. Oxford: Clarendon Press. s. 261. ISBN 0198263732. 
  3. ^ Minorsky, Vladimir (1977). Studies in Caucasian history. Cambridge University Press. s. 67. ISBN 0521057353. 
  4. ^ a b c d e f g h i j k l "დმანისის ნაქალაქარი [Dmanisi site]". საქართველო: ენციკლოპედია: ტ.2 [Encyclopaedia Georgia, vol. 2] (Gürcüce). Tiflis. 2012. ss. 460-461. 
  5. ^ a b Berdzenishvili, Devi (2005). "დმანელი ამირას უცნობი წარწერა ფინეზაურის ხეობიდან [An unknown inscription of the emir of Dmanisi from the Pinezauri valley]". ნარკვევები [Studies] (Gürcüce). Tiflis. ss. 26-34. 
  6. ^ Chkhvimiani, Jimsher (2015). "განვითარებული შუა საუკუნეების ქართულწარწერიანი საფლავის ქვები დმანისიდან" [High medieval tombstones with Georgian inscriptions from Dmanisi]. Kadmos (Gürcüce). Cilt 7. ss. 40-41. 3 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2019. 
  7. ^ Japaridze, Gocha (2012). "ად-დუმანისი - იშვიათი არაბული ნისბა [ad-Dumanisi: a rare Arabic nisba]". ძიებანი საქართველოსა და ახლო აღმოსავლეთის ისტორიაში, ტ. 1 [Researches into the history of Georgia and the Near East, vol. 1] (Gürcüce). Tiflis. ss. 107-109. ISBN 978-9941-0-4627-8. 
  8. ^ Kolbas, Judith (2013). The Mongols in Iran: Chingiz Khan to Uljaytu 1220–1309. Routledge. ss. 123-124. ISBN 9781136802898. 
  9. ^ Vekua, Abesalom; Lordkipanidze, David; Rightmire, G. Philip; Agusti, Jordi; Ferring, Reid; Maisuradze, Givi; Mouskhelishvili, Alexander; Nioradze, Medea; Leon, Marcia Ponce de; Tappen, Martha; Tvalchrelidze, Merab; Zollikofer, Christoph (5 Temmuz 2002). "A New Skull of Early Homo from Dmanisi, Georgia". Science (İngilizce). 297 (5578). ss. 85-89. doi:10.1126/science.1072953. ISSN 0036-8075. PMID 12098694. 14 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2019. 
  10. ^ Garcia, Tristan; Féraud, Gilbert; Falguères, Christophe; de Lumley, Henry; Perrenoud, Christian; Lordkipanidze, David (Ağustos 2010). "Earliest human remains in Eurasia: New 40Ar/39Ar dating of the Dmanisi hominid-bearing levels, Georgia". Quaternary Geochronology. 5 (4). ss. 443-451. doi:10.1016/j.quageo.2009.09.012. 
  11. ^ Sagona, Antonio (2017). The Archaeology of the Caucasus: From Earliest Settlements to the Iron Age. Cambridge University Press. s. 38. ISBN 9781139061254. 
  12. ^ "Tentative Lists: Dmanisi Hominid Archaeological Site". UNESCO World Heritage Centre. 3 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2019. 
  13. ^ "Dmanisi Historic and Architectural Museum-Reserve". Georgian Museums. Ministry of Culture and Monuments Protection of Georgia, ICOM National Committee in Georgia, Georgian Museums Association, Culturological Research Association. 14 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2019. 
  14. ^ "Museum information". Georgian National Museum: Dmanisi. 22 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2019. 
  15. ^ "List of Immovable Cultural Monuments" (PDF) (Gürcüce). National Agency for Cultural Heritage Preservation of Georgia. 12 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Temmuz 2019. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dmanisi_Tarihi_Sit_Alanı&oldid=32454609" sayfasından alınmıştır