Vikipedi

Diaohi

Diaohi veya Dayaeni (Gürcüce: დიაოხი veya ტაოხი; okunuşu: "diaoh'i" veya "t'aoh'i", Urartuca - Diauekhi, Asurca - Diaeni, Grekçe - Taochoi, Ermenice - Տայք; Tayk), muhtemelen MÖ 12. yüzyılda, Bronz Çağı Çöküşü (Hitit) sonrası dönemde oluşmuş, Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde bulunan kabileler birliğiydi.[13] Burada yaşayan kabilelerin Kartveli dillerini[14][15][16][17][18][19][20][21][22] veya Hurri dilini konuştukları tahmin edilmektedir.[23][24][25][26][27]

Diaohi
MÖ 12. yüzyıl[1][2][3][4]-MÖ 8. yüzyıl
12. yüzyılda Diaohi
12. yüzyılda Diaohi
BaşkentZua
Yaygın dil(ler)Güney Kafkas dilleri[5]
Hurrice
Kral 
• y. MÖ 1120 - MÖ 1100
Sien veya Tseni[6]
• y. MÖ 850 - MÖ 825
Asia
• y. MÖ 810 - MÖ 770
Utupursi (son)
Tarihçe 
• Kuruluşu
MÖ 12. yüzyıl[1][2][3][4]
• Kolhis (Huşani kenti)[7] (north part, province of "Hushani"[8]) ve Urartular (güney kısmı) arasında ikiye bölündü.[9][10][11]
MÖ 8. yüzyıl
Günümüzdeki durumuGürcistan[12]
Türkiye

Etnografya

değiştir

Çok sayıdaki bilimsel çalışmalara rağmen, Diaohi ülkesindeki nüfus yapısının etno-linguistik yapısının ne olduğu kesin olarak tespit edilememiştir.[28] Genel olarak kabul gören iddia Proto-Kartveli[29][30][31][32][33][34] veya Hurri[35][28][36][37][38] topluluklarının oluşturduğudur, bununla beraber Proto-Kartveli dillerini konuşan halkın ortaya çıkış yeri olduğu da iddia edilir. Diaohi, Ermeni tarihçi Ronald Grigor Suny (1994) tarafından "Proto-Gürcülerin önemli bir kabile oluşumu" olarak tanımlanır.[39]

Tarih ve coğrafya

değiştir

Diaohi Krallığı'ndan Urartu yazıtlarında bahsedilmektedir.[34] Genelde (her zaman olmasa da) Asur kralı I. Tiglat-Pileser'in üçüncü yılına (MÖ 1118) ait Yonjalu yazıtıyla özdeşleştirilir. Genel coğrafi kapsamı tam olarak bilinmemekle beraber birçok akademisyen, bugünkü kuzeydoğu Türkiye'deki Pasinler Ovası'nı, diğer akademisyenler ise Kura Nehri'ni izleyen hat boyunca Türkiye-Gürcistan sınırı çevresini krallığın sınırlarına dahil eder. Büyük olasılıkla, Diaohi topraklarının sınırları, Fırat nehrinin kaynağından Çoruh vadisine ve Oltu'ya kadar uzanmış olabilir.

Urartu kaynakları Diaohi'nin üç önemli şehrinden bahseder; Zua, Utu ve Sasilu. "Zua"[a] sıkça Zivin Kale ile tanımlanır. "Ultu", muhtemelen modern Oltu'dur. "Sasilu" ise bazen Tortomi (bugünkü Tortum yakınlarındaki Erken Orta Çağ Gürcü Toponimisi "Sasire" ile ilişkilendirilir.[40] Tarihsel coğrafi tanım ve anlatımlara göre, Diaohi birliğinin selefi Hayasa-Azzi (MÖ 1500-1290) federasyonuna benziyordu ve toprakları kabaca Hayasa-Azzi topraklarına karşılık gelmekteydi. Asurolog Archibald Sayce Diaohi/Diaeni adını, kurucu kralı diaus'dan aldığını öne sürmektedir.[41]

Bu federasyon, Asur baskınlarına karşı koyacak kadar güçlüydü, ancak MÖ 1112'de Diaohi kralı olan Sien, Diaohi'yi Nairi'nin en kuzey noktası olarak tanımlayan[42]Asur kralı I. Tiglat-Pileser tarafından yenilgiye uğratılarak esir alındı, sonrasında vasallık karşılığı serbest bırakıldı. MÖ 845'te ise benzer şekilde, Diaohi Asurlular tarafından istila edildi. Savaşı kaybeden Asia, Asur krallığına boyun eğmek zorunda kaldı. Asur kralı III. Şalmanezer, Diaohi birliğini itaat etmeye zorladı ve kralı Asia'yı, Asurlar ve kendisine bağımlı bir hükümdar haline getirdi.

Diaohi, MÖ 8. yüzyılda yeni ortaya çıkmış olan Urartu bölgesel gücünün hedefi haline geldi. Hem Menua (MÖ 810–785) hem de I. Argişti (MÖ 785–763) Diaohi Krallığına karşı seferberlik ilan etti. I. Argişti, Kral Utupursini'yi yendi ve mal varlığını ilhak etti. Öldürülmekle tehdit edilen Kral Utupursini, çeşitli metaller ve çiftlik hayvanları da dahil olmak üzere Urartuya haraç ödemek zorunda kaldı.

Diaohi krallığı, adına yapılan son referans ve kayıtların tarihi olan MÖ 760'lı yıllarda Kolhis Krallığı'nın akınları sonrası tarih sahnesinden silindi.[43][44]

(Dünyanın Dört Köşesinin Kralı" unvanına sahip Asur kralı III. Şalmanezer kendi yıllıklarında şöyle yazar;

“ Krallığımın 15. yılında Nairi topraklarına yürüdüm. Dicle'nin kaynağında, sularının çıktığı bir dağ yamacında kraliyet heykelimi yarattım. Orada gücümün (ve) kahramanca işlerimin övgülerini yazdım. (Sonra) Tunibunu Dağı geçidine girdim (ve) Fırat'ın kaynağına kadar Urartunun, Aramu şehirlerini yerle bir ettim, yıktım (ve) yaktım. (Böylece) Fırat'ın kaynağına kadar yürüdüm, tanrılarıma kurbanlar verdim (ve) orada Asur'un silahlarını yıkadım. Asia, Daiēnu topraklarının Kralı bana teslim oldu (ve) ondan vergi ve at haracı aldım. Kraliyet heykelimi yaptım (ve) onun şehrinin içine diktim. (47'b-51)[45] „

Ayrıca bakınız

değiştir

Notlar

değiştir
  1. ^ Zuğa Lazcada, zğvis ise Gürcücede deniz demektir.

Kaynak

değiştir
  1. ^ Nodar Assatiani, Საქართველოს ისტორია, Tbilissi, Sakartvelos Matsne, 2001 p.30
  2. ^ Suny, R.G. Kennan Institute for Advanced Russian Studies (1996)Transcaucasia, Nationalism and Social Change: Essays in the History of Armenia, Azerbaijan, and Georgia. American Association for the Advancement of Slavic Studies. (9780472096176) University of Michigan Press p.3

    "Proto - Georgians formed the tribal confederation of the Diauehi about the twelfth century B.C."
  3. ^ Burford, T. (2018) Georgia (9781784770723) p.14

    "The tribal union of Diauehi was recorded in the 12th century bc"
  4. ^ Ahuja, M.R. and Jain, S.M. (2015) Genetic Diversity and Erosion in Plants: Indicators and Prevention. (9783319256375) Springer International Publishing. p.161

    "The most important tribal formation of proto-Georgians in the post-Hittite period was formation of Diauehi (Diaokhi in Georgian language) in the twelfth century BC in the region"
  5. ^ Davitashvili, Zurab V.., Singh, Vijay P.., Bondyrev, Igor V.. The Geography of Georgia: Problems and Perspectives. Germany: Springer International Publishing, 2015.

    "About this time, in southwestern Georgia formed the first political unities of Georgian tribes: Diauhi (Daièna)"
  6. ^ Tiglath, P. I., Rawlinson, H., & Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. (1857). Inscription of Tiglath Pileser I., King of Assyria, B.C. 1150. London: J.W. Parker and Son. p.46
  7. ^ Morritt, R.D. (2010) Stones that Speak. EBSCO ebook academic collection. Cambridge Scholars Pub.(9781443821766)

    "they [Colchis] absorbed part of Diaokh (c.750 BCE)"
  8. ^ Rayfield, D. (2013) Edge of Empires: A History of Georgia (9781780230702) Reaktion Books. p.17
  9. ^ Nodar Assatiani et Alexandre Bendianachvili, Histoire de la Géorgie, l'Harmattan, Paris, 1997 (ISBN 2-7384-6186-7) p.31
  10. ^ Nodar Assatiani et Otar Djanelidze, History of Georgia, Publishing House Petite, Tbilissi, 2009 p.16
  11. ^ Over the Mountains and Far Away: Studies in Near Eastern History and Archaeology Presented to Mirjo Salvini on the Occasion of His 80th Birthday. Royaume-Uni: Archaeopress Publishing Limited, 2019. p.141

    "mainly divided between Urartu and Colchis"
  12. ^ Rayfield, Donald (2012). Edge of Empires: A History of Georgia. Londra. ss. 17. 
  13. ^ Henri J. M. Claessen; Peter Skalnik; Walter de Gruyter (Jan 1, 1978). The Early State. Mouton Publishers. sid. 259.
  14. ^ Georgia 9 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (2006). Encyclopædia Britannica. Retrieved February 14, 2006, from Encyclopædia Britannica Premium Service 20 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  15. ^ Phoenix: The Peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus by Charles Burney, David Marshall Lang, Phoenix Press; New Ed edition (December 31, 2001)
  16. ^ Prince Mikasa no Miya Takahito: Essays on Ancient Anatolia in the Second Millennium B.C. p141
  17. ^ C. Burney, Die Bergvölker Vorderasiens, Essen 1975, 274
  18. ^ A. G. Sagona. Archaeology at the North-East Anatolian Frontier, p. 30.
  19. ^ R. G. Suny. The Making of the Georgian Nation, p. 6.
  20. ^ "THE PHONEMIC SYSTEM OF PROTO-INDO-HITTITE", The Indo-Hittite Laryngeals, Linguistic Society of America, ss. 31-34, doi:10.2307/j.ctt1x76d2x.6, ISBN 978-0-9994613-2-7, erişim tarihi: 28 Mart 2021 
  21. ^ Ahuja, M.R. and Jain, S.M. (2015) Genetic Diversity and Erosion in Plants: Indicators and Prevention. Springer International Publishing. p.161
  22. ^ Burford, T. (2018) Georgia p.14
  23. ^ Б. А. Арутюнян (1998). "К вопросу об этнической принадлежности населения бассейна реки Чорох в VII—IV вв. до н. э." (PDF). Историко-филологический журнал № 1–2 . С. 233–246. ISSN 0135-0536. 14 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Eylül 2012. 

    233. «...К примеру, Г. Тиранян считал, что племена саспейров или эсперитов, фасианов и халдайев (халдеев) или халибов имели, вероятно, картвельское или грузинское происхождение, а таохи — хурритское происхождение.»
    246. «Подытоживая вышесказанное, мы приходим к выводу, что бассейн реки Чорох в VII—VII веках до н.э. был населён скифскими племенами, подчинившими местное армянское население, а в районе устья реки Чорох — грузинские племена. Во второй половине I тысячелетия до н.э. они, в основном, оказались в водовороте формирования армянского народа и были арменезированы.»
  24. ^ М. А. Агларов. Дагестан в эпоху великого переселения народов: этногенетические исследования. Институт истории, археологии и этнографии Дагестанского научного центра РАН. s. 191. 

    31. «Среди специалистов существует мнение, что диаухи-таохи являлись хурритским племенем.»
  25. ^ М. С. Капица; Л. Б. Алаев; К. З. Ашрафян (1997). "Глава XXIX. Закавказье и сопредельные страны в период эллинизма". История Востока: Восток в древности. Восточная литература. 1. М. s. 530. 

    «Западное протогрузинское объединение Колхида существовало самостоятельно давно; уже в VIII в. до х.э. оно предположительно унаследовало северные земли уничтоженного урартами хурритского государства таохов, расположенные в долине р. Чорох.»
  26. ^ А. В. Седов (2004). История древнего Востока. М: Восточная литература. s. 872. ISBN 5020183881. 
  27. ^ И. М. Дьяконов (1968). "Глава II. История Армянского нагорья в эпоху бронзы и раннего железа". Предыстория армянского народа: История Арм. нагорья с 1500 по 500 г. до н. э. Хурриты, лувийцы, протоармяне. Ер.: АН Арм. ССР. s. 120. 

    «Этническая принадлежность Дайаэни не вполне ясна; Г. А. Меликишвили считает их хурритским племенем, и это весьма вероятно. Но Дайаэни просуществовало до VIII в. до н.э., а следовательно, грузиноязычные халды-халибы, засвидетельствованные западнее, возможно, уже с IX в., должны были бы пройти здесь, скорее всего, раньше его образования, — по всей вероятности, в начале XII в. до н.э...»
  28. ^ a b İgor M.Dyakonov (1968). "Глава II. История Армянского нагорья в эпоху бронзы и раннего железа". Предыстория армянского народа: История Арм. нагорья с 1500 по 500 г. до н. э. Хурриты, лувийцы, протоармяне. Ер.: АН Арм. ССР. s. 120. 

    «Этническая принадлежность Дайаэни не вполне ясна; Г. А. Меликишвили считает их хурритским племенем, и это весьма вероятно. Но Дайаэни просуществовало до VIII в. до н.э., а следовательно, грузиноязычные халды-халибы, засвидетельствованные западнее, возможно, уже с IX в., должны были бы пройти здесь, скорее всего, раньше его образования, — по всей вероятности, в начале XII в. до н.э...»
  29. ^ Georgia. (2006). Encyclopædia Britannica.
  30. ^ Phoenix: The Peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus by Charles Burney, David Marshall Lang, Phoenix Press; New Ed edition (December 31, 2001)
  31. ^ Prince Mikasa no Miya Takahito: Essays on Ancient Anatolia in the Second Millennium B.C. p141
  32. ^ C. Burney, Die Bergvölker Vorderasiens, Essen 1975, sid 274
  33. ^ R. G. Suny. The Making of the Georgian Nation, sid. 6.
  34. ^ a b A. G. Sagona. Archaeology at the North-East Anatolian Frontier, sid. 30.
  35. ^ Б. А. Арутюнян (1998). "К вопросу об этнической принадлежности населения бассейна реки Чорох в VII—IV вв. до н. э." (PDF). Историко-филологический журнал № 1–2 . С. 233–246. ISSN 0135-0536. 19 Ekim 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2012. 

    233. «...К примеру, Г. Тиранян считал, что племена саспейров или эсперитов, фасианов и халдайев (халдеев) или халибов имели, вероятно, картвельское или грузинское происхождение, а таохи — хурритское происхождение.»
    246. «Подытоживая вышесказанное, мы приходим к выводу, что бассейн реки Чорох в VII—VII веках до н.э. был населён скифскими племенами, подчинившими местное армянское население, а в районе устья реки Чорох — грузинские племена. Во второй половине I тысячелетия до н.э. они, в основном, оказались в водовороте формирования армянского народа и были арменезированы.»
  36. ^ М. С. Капица; Л. Б. Алаев; К. З. Ашрафян (1997). "Глава XXIX. Закавказье и сопредельные страны в период эллинизма". История Востока: Восток в древности. Восточная литература. 1. М. s. 530. 

    «Западное протогрузинское объединение Колхида существовало самостоятельно давно; уже в VIII в. до х.э. оно предположительно унаследовало северные земли уничтоженного урартами хурритского государства таохов, расположенные в долине р. Чорох.»
  37. ^ М. А. Агларов. Дагестан в эпоху великого переселения народов: этногенетические исследования. Институт истории, археологии и этнографии Дагестанского научного центра РАН. s. 191. 

    31. «Среди специалистов существует мнение, что диаухи-таохи являлись хурритским племенем.»
  38. ^ А. В. Седов (2004). История древнего Востока. М: Восточная литература. s. 872. ISBN 5020183881. 
  39. ^ Ronald Grigor Suny (1 Ocak 1994). The Making of the Georgian Nation. Indiana University Press. s. 6. ISBN 978-0-253-20915-3. 25 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2020. 
  40. ^ G. L. Kavtaradze. An Attempt to Interpret Some Anatolian and Caucasian Ethnonyms of the Classical Sources, p. 80f.
  41. ^ A.H. Sayce. Cambridge Ancient History, vol. XX. (1925). pp. 169–186. [1] 17 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  42. ^ "Translation of the Phrygian language". maravot.com. 21 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2020. 
  43. ^ M. S. Kapitsa; L.B. Alaev; K. Z. Ashrafyan. Bölüm XXIX. Hellenistik dönemde Transkafkasya ve komşu ülkeler // Doğu Tarihi: Antik dönemde Doğu. - M: "Doğu Edebiyatı", 1997. - T. 1. - S. 530.
  44. ^ Vachnadze M., Guruli V., Bakhtadze MA Gürcistan Tarihi (eski çağlardan günümüze) Tiflis: Tiflis Devlet Üniversitesi, 1993. - 172 s. / MÖ 9.-8. Yüzyıllarda Urartu Menua ve I. Argishti kralları, Diaohi devletini defalarca vurdu. Diaokh kralı Utupursi sürekli bir ayaklanma başlattı: MÖ VIII.Yüzyılın 60'larından itibaren Diaohi'den artık Urartu krallarının yazıtlarında bahsedilmiyor. Urartu kralları diğer Gürcü kabileleriyle de savaştı ..
  45. ^ "Twin Monumental Bulls of Shalmaneser III: 840 BC". 21 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

Literatür

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Diaohi&oldid=32760468" sayfasından alınmıştır