Dişsil ünsüz

Dişsil ünsüz
Dişsil ünsüz
[◌̪]
Ses örneği
	[[Dosya:\|120px\|orta\|noicon\|alt=Ses örneği]]

Dişsil ünsüz, dilin üst dişlere değdirilmesiyle eklemlenen bir ünsüzdür. Bu ünsüzlerin bazı dillerdeki örnekleri /d/, /n/, /t/ ve /l/'dir, fakat bunlar, dilin dış yuvası sırtıyla [en] temas yaptığı dişyuvasıl ünsüzlerle karıştırılmamalıdır. Bazı dillerde dişyuvasıl ünsüzler, belirli fonetik ortamlarda dişsilleşme geçirir; bu süreci geçirmiş sesler Uluslararası Fonetik Alfabe (IPA)'de [◌̪] simgesiyle işaretlenir. Kimi dillerde dişsilleşmiş ünsüzler, dişyuvasıl ünsüz sesbirimlerin altsesbirimlerinden [en] birini teşkil eder; ör. İngilizce "in theory" lafındaki < n > harfinin hemen sonrasında < th > (ötümsüz dişsil sürtünmeli ünsüz [θ]) yer aldığı için /n/ (dişyuvasıl genizsil ünsüz) sesbirimi kendisi de dişsilleşme geçirir (yani eklemleme sürecinde dil üst dişlere değdirilir) ve [n̪] (dişsil genizsil ünsüz) şeklinde eklemlenir (lafın tümüyse [in̪'θɪəri]).^[1] Kimi dillerde ise bu tür dişsilleşmiş ünsüzler kendileri fonemiktir (yani kendi başlarında ayrı sesbirim teşkil ederler) ve bu ünsüzlere dayalı olarak diğer sesbirimlerle yalın çift [en] oluşturmak mümkündür; ör. Mapuçecede /n/ sesbirimini içeren [məna] sözcüğü "çok" anlamına gelirken, /n̪/ sesbirimini içeren [mən̪a] sözcüğü "anne tarafı kuzen" anlamına gelir.

Örnekler değiştir

Dişsil veya dişsil-dişyuvasıl ünsüzlerin Uluslararası Fonetik Alfabe (IPA)'deki örnekleri şunlardır:

IPA	Tanım	Örnek
IPA	Tanım	Dil	Ortografi	IPA	Anlam
	Dişsil genizsil ünsüz	Rusça	банк	[ban̪k]	'banka'
	Ötümsüz dişsil patlamalı ünsüz	Fince	tutti	[t̪ut̪t̪i]	'emzik'
	Ötümlü dişsil patlamalı ünsüz	Arapça	دين	[d̪iːn]	'din'
[s̪]	Ötümsüz dişsil ıslıklı sürtünmeli ünsüz	Lehçe	kosa	[kɔs̪a]	'tırpan'
[z̪]	Ötümlü dişsil ıslıklı sürtünmeli ünsüz	Lehçe	koza	[kɔz̪a]	'keçi'
	Ötümsüz dişsil ıslıksız sürtünmeli ünsüz	İngilizce	thing	[θɪŋ]	'şey'
	Ötümlü dişsil ıslıksız sürtünmeli ünsüz	İngilizce	this	[ðɪs]	'bu'
	Dişsil sürtünmesiz ünsüz	İspanyolca	codo	[koð̞o]	'dirsek'
	Dişsil yansürtünmesiz ünsüz	İspanyolca	alto	[al̪t̪o]	'yüksek, uzun'
	Dişsil titrek ünsüz	Macarca	ró	[r̪oː]	'oymak'
	Dişsil gırtlak duraklı ünsüz	^{[Örnek gerek]}
	Ötümlü dişsil içpatlamalı ünsüz	^{[Örnek gerek]}
	Dişsil şaklamalı bırakım (farklı ünsüzleri vardır)	Xhosa	ukúcola	[ukʼúkǀola]	'ince şekilde öğütmek'

Kaynakça değiştir

^ "Allophonic Variants of English Consonants" (PDF) (İngilizce). Sevilla Üniversitesi. 26 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021.

[1] "Allophonic Variants of English Consonants" (PDF) (İngilizce). Sevilla Üniversitesi. 26 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021.

[1]