Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan
Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca: دفتر مفصل ولايت كورجستان; Gürcüce: გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი; okunuşu.: "gurcist'anis vilaetis didi davtari": "Gürcistan Vilayeti Büyük Defteri"), Osmanlı Devleti tarafından 1595 yılında, hazine gelirlerini tespit etmek amacıyla, Gürcistan’dan ele geçirilmiş toprakların tahririyle oluşturulmuş mufassal defterdir. Tahrir defteri, Osmanlıların ele geçirdiği Samtshe-Saatabago topraklarının 16. yüzyılın son çeyreğindeki toplumsal ve ekonomik, siyasal tarih ve tarihsel coğrafya konularında araştırma yapanlar için eşsiz bir kaynaktır.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Map_of_Gurjistan_vilayet_in_1595_%28georgian_version%29.png/300px-Map_of_Gurjistan_vilayet_in_1595_%28georgian_version%29.png)
Osmanlı Devleti'nin daha erken dönemde Gürcülerden ele geçirdiği toprakların 1574 yılındaki tahririyle oluşmuş olan mufassal defter de Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adını taşımaktadır.
Osmanlı Devleti, tarihsel Gürcistan’ın güney bölümünü 16. yüzyılın ikinci yarısında ele geçirdi ve Gürcistan Vilayeti olarak adlandırdı. Bu bölgenin tahrirlerini kapsayan "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan"a göre Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği topraklar liva denilen 8 bölgeye bölündü. Bu livalar Ahasihe (اخسخه ; Gürcüce: Ahaltsihe), Hertvis (خرتوس ; Gürcüce: Hertvisi), Ahalkalak (اخلكلك ; Gürcüce: Ahalkalaki), Çıldır (چلدر ; Gürcüce: Çrdili), Poshov (پوسخو ; Gürcüce: Potshovi), Bedre (بدره ; Gürcüce: Petre), Penek (پنك ; Gürcüce: Panaki) ve Ardahan-i Büzürg (اردهان بزرك ; Gürcüce: Didi Artaani) adını taşıyordu.[1] Livalar ise nahiyelere bölünmüştü. Defterde 1.160 yerleşim birimi kaydedilmiştir. Bu yerleşim yerlerinde yaşayanların temel uğraşının tarım olduğu defterdeki kayıtlardan anlaşılmaktadır.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Gurjistan_vilayet_great_book.jpg/300px-Gurjistan_vilayet_great_book.jpg)
Defterde her köyün ne kadar vergi vereceği sayılarla belirtilmiştir. Köylüler neredeyse hepsi aynı cins ürünle vergi vermeye yükümlü kılınmıştır. "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan"da değişik nedenlerden dolayı 53 köyün tahriri yapılmamış ve Osmanlı Devleti’ne vergi vermekle yükümlü kılınmamıştır. Defterde vakıf, tımar, zeamet gibi vergiler öngörülmüştür. "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan"daki kayıtlar üzerinden sonradan adları değiştirilmiş yerleşim birimlerinin eski adlarının saptanması da mümkün hale gelmektedir. "Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan", Gürcü Türkolog Sergi Cikia tarafından özgün metin (1. cilt; 1947), çeviri (2. cilt; 1941), inceleme ve açıklamalarla (3. cilt; 1958) Gürcistan Vilayeti Büyük Defteri (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი; 1941-1958, 3 cilt) adı altında yayımlanmıştır.[2]
Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan'ın iki nüshası mevcuttur. Bunlardan biri Ankara’da Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü'nde, diğeri Tiflis’te Gürcistan Devlet Müzesi'nin Elyazmaları Bölümü'nde korunmaktadır.
Kaynakça
değiştir- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, 1. cilt: s. XIX-XX". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, 1. cilt: s. VII". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020.