Vikipedi

Begüm Halide Ziya

Başlığın diğer anlamları için Begüm (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Begüm Halide Ziya (Bengalce: খালেদা জিয়া; d. 15 Ağustos 1945, Khaleda Kanam Putul[1][2]) Bangladeş'in Mart 1991-Mart 1996 ve Haziran 2001-Ekim 2006 tarihleri arasında görev yapan ilk kadın başbakanıdır [en].[3] Ayrıca Benazir Butto'dan sonra islam dünyasındaki ikinci kadın başbakandı. Bangladeş'in eski cumhurbaşkanı Ziaur Rahman'ın dul eşidir. 1978'de merhum kocası tarafından kurulan Bangladeş Milliyetçi Partisi'nin (BNP) [en] 1984'ten beri başkanı ve lideridir.

Begüm Halide Ziya
9. Bangladeş Başbakanı [en]
Görev süresi
10 Ekim 2001 - 29 Ekim 2006
Başkan Yardımcısı Shahabuddin Ahmed [en]
Badruddoza Chowdhury [en]
Iajuddin Ahmed [en]
Yerine geldiği Latifur Rahman
Yerine gelen İyazeddin Ahmed
Görev süresi
20 Mart 1991 - 30 Mart 1996
Başkan Yardımcısı Shahabuddin Ahmed [en]
Abdurrahman Biswas [en]
Yerine geldiği Gazi Zafer Ahmed [en]
Yerine gelen Habibur Rahman [en]
Bangladeş Milliyetçi Partisi [en] 3. Genel Başkanı
Görevde
Makama geliş
10 Mayıs 1984
Genel Sekreter Mustafizur Rahman [en]
KM Obaidur Rahman [en]
Abdus Salam Talukder [en]
Abdul Mannan Bhuiyan [en]
Khandaker Delwar Hossain [en]
Mirza Fakhrul Islam Alamgir [en]
Yerine geldiği Abdus Sattar [en]
4. Muhalefet Lideri [en]
Görev süresi
29 Aralık 2008 - 9 Ocak 2014
Başbakan Şeyh Hasina
Yerine geldiği Şeyh Hasina
Yerine gelen Rowshan Ershad [en]
2. Bangladeş First Lady'si [en]
Görev süresi
21 Nisan 1977 - 30 Mayıs 1981
Başkan Yardımcısı Ziyaur Rahman
Yerine geldiği Sheikh Fazilatunnesa Mujib [en]
Yerine gelen Rowshan Ershad [en]
7. Meclis Başkanı [en]
Görev süresi
10 Ekim 2001 - 29 Ekim 2006
Yerine geldiği Şeyh Hasina Vecid
Yerine gelen Şeyh Hasina Vecid
Görev süresi
20 Mart 1991 - 30 Mart 1996
Yerine geldiği Kazi Zafar Ahmed [en]
Yerine gelen Şeyh Hasina
Milletvekili
Görev süresi
29 Aralık 2008 - 9 Ocak 2014
Yerine geldiği Sayeed Iskander [en]
Yerine gelen Shirin Akhter [en]
Görev süresi
1 Ekim 2001 - 29 Ekim 2006
Yerine geldiği Zafar Imam [en]
Yerine gelen Muhammad Jamiruddin Sircar [en]
Görev süresi
20 Mart 1991 - 15 Temmuz 2001
Yerine geldiği Zafar Imam [en]
Yerine gelen Sayeed Iskander [en]
Kişisel bilgiler
Doğum 15 Ağustos 1945 (78 yaşında)
Dinajpur, Hindistan
Partisi Bangladeş Milliyetçi Partisi
Diğer siyasi
bağlantıları 		20 Party Alliance [en] (2001-2011)
18 Party Alliance (2011-2022)
Jatiya Oikya Front [en] (2018-2022)
Evlilik(ler) Ziyaur Rahman (1960-1981)
Akraba(lar) Sayeed Iskander [en] (erkek kardeş)
Khurshid Jahan [en] (kız kardeş)
Shahrin Islam Tuhin [en] (yeğeni)
Saiful Islam Duke [en] (yeğeni)
Çocuk(lar)
Ebeveyn(ler) Iskandar Majumder (babası)
Taiyaba Majumder [en] (erkek kardeş)
Majumder–Zia ailesi [en]

1982'de Genelkurmay Başkanı General Hüseyin Muhammed Erşad [en] liderliğindeki bir askeri darbeden sonra Ziya, 1990'da Erşad'ın düşüşüne kadar demokrasi hareketine liderlik etti. 1991 genel seçimlerinde [en] BNP partisinin kazanmasının ardından başbakan oldu. Ayrıca, diğer partilerin ilk seçimleri [en] boykot ettiği 1996'daki kısa ömürlü hükûmette kısa bir süre görev yaptı. 1996 genel seçimlerinin bir sonraki turunda [en] Bangladeş Avami Birliği iktidara geldi. Daha sonra partisi 2001 yılında tekrar iktidara geldi. 1991, 1996 ve 2001 genel seçimlerinde [en] beş ayrı parlamento seçim bölgesine seçildi. 1980'lerden beri Halide Ziya'nın en büyük rakibi Avami Birliği lideri Şeyh Hasina oldu. 1991'den beri Bangladeş Başbakanı olarak görev yapan tek iki kişi oldular.[4]

Hükûmetinin görev süresinin 2006'da sona ermesinin ardından, planlanan Ocak 2007 seçimleri siyasi ve şiddetli iç çatışmalar nedeniyle ertelendi. Bu da geçici hükûmetin savaşsız yönetimi ele almasıyla sonuçlandı. Geçici yönetim, Ziya ve iki oğlunu yolsuzlukla suçladı.[5][6][7] Bu olaylar üzerine Halide Ziya'nın oğlu Tarık Rahman [en] tutuklandı.[8] Bangladeş hükûmeti, 2001-2005 yılları arasındaki görev süresi boyunca Yolsuzluk Algısı Endeksi'ne göre dünyanın en yozlaşmış ülkesiydi.[9]

Halide Ziya, 2018'de Ziya Yetimhane Vakfı yolsuzluk davası ve Ziya Charitable Trust yolsuzluk davası nedeniyle toplam 17 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır. Yerel bir mahkeme, yeni kurulan Ziya Yetimhane Vakfı lehine bir fon dağıtırken başbakan olarak yetkiyi kötüye kullanma kararını verdi.[10]  ABD Dışişleri Bakanlığı, 2020 İnsan Hakları Uygulamaları Ülke Raporlarında uluslararası ve yerel hukuk uzmanlarına atıfta bulunarak, "mahkumiyeti destekleyecek kanıt eksikliğinin" davanın onu seçim sürecinden çıkarmak için siyasi bir hile olduğunu öne sürdüğünü belirtmiştir.[11] Uluslararası Af Örgütü, "adil yargılanma haklarına saygı gösterilmediği" yönündeki endişelerini dile getirdi.[12] Şu an itibarıyla Halide Ziya, Ziya Yetimhane Vakfı yolsuzluk Davası ve Ziya Charitable Trust yolsuzluk davası da dahil olmak üzere kendisine karşı toplam 36 davayla karşı karşıyadır.[13]

Halide Ziya, Nisan 2019'da tıbbi tedavi için bir hastaneye kaldırıldı.[14] Mart 2020'de, Dakka'nın Gulshan kentindeki evinde kalması ve yurtdışına seyahat etmemesi şartıyla insani gerekçelerle altı ay süreyle serbest bırakıldı.[15] Ayrıca, yeniden hapse atılmasına neden olacağı için siyasi hamleler yapması gayri resmi olarak yasaklanmıştır.[16] Eylül 2022'de, cezasının 6 aylık erteleme süresi art arda altıncı kez verildi.[17] Forbes dergisi, Dünyanın En Güçlü 100 Kadını listesinde Halide Ziya'yı 2004'te 14. sırada,[18] 2005'te 29[19] ve 2006'da 33. sırada yer aldı.

Hayatı ve Ailesi

değiştir

Gençliği ve eğitimi

değiştir

Halide Khanam, 5 Ağustos 1944 tarihinde Hindistan'da doğdu.[3] Küçük yaşta Bangladeş'in Dinajpur bölgesine göç ettiler.[3]

Halide Khanam kendini "kendi kendini eğitmiş" olarak tanımlamaktadır ve buna karşıt olacak liseden mezun olduğuna dair hiçbir kayıt bulunmamaktadır.[20]  Başlangıçta Dinajpur Misyoner Okulu'na ve daha sonra Dinajpur Devlet Kız Lisesi'ne [en] gitmiştir.

1960 yılında, o zamanlar Pakistan Ordusu'nda yüzbaşı olan Ziyaur Rahman ile evlendi.[21] Evlendikten sonra kocasının ilk adını soyadı olarak alarak adını Halide Ziya olarak değiştirdi. Kocası, II. Hindistan-Pakistan Savaşı sırasında bir ordu subayı olarak görevlendirilmiştir. Dinajpur'daki Surendranath Koleji'ne kaydolduğu ancak 1965'te kocasının yanında kalmak için Batı Pakistan'a taşındığı yönünde kaydedilmiştir.[3] Mart 1969'da çift Doğu Pakistan'a geri dönmüştür.[22] Rahman'ın ordudaki görevi nedeniyle aile daha sonra Chittagong'a taşınmıştır.[22]

Ailesi

değiştir

Halide Ziya'nın ilk oğlu Tarık Rahman [en] (d. 1967) siyasete atıldı ve Bangladeş Milliyetçi Partisi'nin [en] başkan vekili oldu.[23] İkinci oğlu Arafat Rahman "Koko" [en] (d. 1969), 2015 yılında kalp krizinden öldü.[24] Ziya'nın kız kardeşi Khurshid Jahan [en] (1939-2006), 2001-2006 yılları arasında Kadın ve Çocuk İşleri Bakanı [en] olarak görev yaptı.[25] Küçük kardeşi Sayeed Iskander [en] (1953-2012) de 2001-2006 yılları arasında Feni-1 [en] seçim bölgesinde Ulusal Meclis Üyesi olarak görev yapan bir politikacıydı.[26] İkinci kardeşi Shamim Iskandar,[27][28] Bangladeş Biman'dan [en] emekli bir uçuş mühendisidir. İkinci kız kardeşi Selina İslam'dır.[29]

Siyasete Başlangıcı

değiştir

30 Mayıs 1981'de Halide Ziya'nın kocası, o zamanki Bangladeş Cumhurbaşkanı Ziyaur Rahman öldürüldü.[30] Ölümünden sonra, 2 Ocak 1982'de, önce Rahman'ın kurduğu Bangladeş Milliyetçi Partisi'ne (BNP) [en] üye olarak siyasete atıldı.[22] Mart 1983'te başkan yardımcılığı görevini üstlendi.[22]

Erşad Karşıtı Hareket

değiştir

Mart 1982'de, Bangladeş Ordusu'nun o zamanki şefi Hüseyin Muhammed Erşad [en], Bangladeş Cumhurbaşkanı Yargıç Abdus Sattar'ı [en] istifaya ve ülkenin Sıkıyönetim Baş Yöneticisi (CMLA) olmaya zorladı.[31] Bu, Bangladeş'te dokuz yıllık bir askeri diktatörlüğün başlangıcı oldu.

BNP ve 7 parti ittifakı

değiştir

Begüm Halide Ziya, Erşad'ın iktidarının ilk gününden itibaren askeri diktatörlüğü protesto etti ve çok uzlaşmaz bir duruş sergiledi.[32] Mayıs 1983'te BNP'nin Kıdemli Başkan Yardımcısı oldu. Onun aktif liderliği altında BNP, 12 Ağustos 1983'te diğer altı partiyle birleşik bir hareketin olanaklarını tartışmaya başladı ve Eylül 1983'ün ilk haftasında '7 partili bir ittifak [en]' kurdu.[3] Halide Ziya liderliğindeki BNP, Erşad'a karşı bir hareket başlatmak için diğer siyasi partilerle eyleme dayalı bir anlaşmaya vardı.

30 Eylül 1983'te Begüm Halide Ziya, parti ofisi önünde ilk büyük halk mitingine öncülük etti ve parti çalışanları tarafından alkışlandı. 28 Kasım 1983'te, ittifak liderleriyle birlikte Dakka'daki Sekreterlik binasının "gherao hareketi"ne (kuşatma) katıldı ve bu hareket; Erşad'ın acımasız polis gücü tarafından bastırıldı ve aynı gün ev hapsine alındı.

Kötüleşen sağlık koşulları nedeniyle, Yargıç Abdus Sattar'ı [en] 13 Ocak 1984'te BNP başkanlığı görevinden istifa etti ve yerine o zamanlar partinin Kıdemli Başkan Yardımcısı olan Begüm Halide Ziya getirildi. Mayıs 1984'te meclis üyeleri tarafından bir mecliste parti başkanlığına seçildi.[33]

Parti başkanlığı görevini üstlendikten sonra Halide Ziya, Erşad'a karşı harekete öncülük etti. 1984 yılında diğer partilerle birlikte 6 Şubat'ı 'Talep Günü', 14 Şubat'ı ise 'Protesto Günü' ilan etti. O günlerde ülke çapında mitingler düzenlendi ve hareketin aktivistleri Cumhurbaşkanı Erşad'a sadık acımasız polis gücüyle savaşırken sokaklarda öldü.[33]

7 partili ittifak, 9 Temmuz 1984'te ülke çapında bir 'Kitlesel Direniş Günü' düzenledi, Sıkıyönetimin derhal geri çekilmesi taleplerini desteklemek için muhalefet güçleri, 16-20 Eylül tarihleri arasında ülke çapında gherao (kuşatma), gösteriler ve 27 Eylül 1984'te tam gün hartal [en] çağrısında bulundu.[33]

Protestolar 1985'te de devam etti ve sonuç olarak aynı yılın Mart ayında Erşad liderliğindeki hükümet sıkıyönetim kontrolünü sıkılaştırdı ve Begüm Halide Ziya'yı ev hapsine aldı.[34]

1986 seçimlerini boykot

değiştir
 
Ziya, 1979'da kocası Ziyaur Rahman ile birlikte

Siyasi baskıyı dağıtmak için Korgeneral Erşad, 1986'da yeni bir seçim için bir tarih ilan etti. Başlangıçta, iki büyük muhalefet ittifakı, BNP liderliğindeki '7 partili bir ittifak [en]' ve Avami Birliği liderliğindeki '15 parti ittifakı', Erşad'ı hazırlıksız yakalamak için daha büyük bir seçim ittifakı oluşturarak seçime katılma olasılıklarını tartıştı. Ancak Avami Birliği herhangi bir seçim ittifakı kurmayı reddetti ve Şeyh Hasina, 19 Mart 1986'da halka açık bir mitingde, Erşad yönetimindeki seçimlere katılacak herkesin 'ulusal hain' olacağını ilan etti.

Ancak Şeyh Hasina'nın Avami Birliği, Bangladeş Komünist Partisi [en] ve diğer altı parti ile birlikte Erşad yönetimindeki seçimlere katıldı ve 15 parti ittifakı arasında bölünmeye neden oldu, Öte yandan Begüm Halide Ziya tavizsiz bir şekilde seçimi yasadışı ilan etti ve insanları seçime direnmeye çağırdı.

Seçim arifesinde Erşad hükümeti onu ev hapsine alırken; Avami Birliği, Bangladeş Cemaat-i İslami, Bangladeş Komünist Partisi [en] ve diğer küçük partiler seçime katıldı ancak Erşad'ın Jatiya Partisi'ne [en] yenildi.

 
1979 yılında Ziya

Begüm Halide Ziya'nın uzlaşmaz tavrı ve askeri diktatörlüğe meydan okuması, halkın gözünde "Tavizsiz lider" imajını yarattı. Gowher Rizvi [en] analizinde şunları yazdı:

Hükümet baskısına karşı durma, seçimleri boykot etme, kâr makamlarını reddetme veya hapis cezasına çarptırılma yeteneği, kişisel fedakarlıkların kanıtı olarak kabul edilir ve bu, siyasetin genellikle arsız bir güç ve kişisel yüceltme arayışı olduğu bir ülkenin halkı tarafından büyük hayranlık duyulan bir şeydir. Halide, BNP'nin lideri olarak atandığı andan itibaren, Erşad iktidardayken yapılan herhangi bir seçime katılmaya açıkça karşı çıktı. 1986'da seçimleri boykot ettikten sonra popülaritesi arttı.[32]

Aynı yılın ilerleyen saatlerinde; 1986 Bangladeş cumhurbaşkanlığı seçimlerinin [en] arifesinde, Halide Ziya bir kez daha ev hapsine alındı.[35]

Erşad'ın düşüşü

değiştir

Halide Ziya, 1986'dan 1990'a kadar Erşad'ın askeri hükümeti tarafından birçok kez ev hapsine alındı.

13 Ekim 1986'da, 1986 Bangladeş cumhurbaşkanlığı seçimlerinden [en] hemen önce ev hapsine alındı ve ancak seçimden sonra serbest bırakıldı. Serbest bırakılmasına öncülük etti ve Erşad'ı görevden almak amacıyla yeni bir hareket başlattı. Aynı yılın 10 Kasım'ında yarım günlük bir grev çağrısında bulundu ancak tekrar ev hapsine alındı.[33]

24 Ocak 1987'de Şeyh Hasina, diğer Avami Birliği liderleriyle birlikte parlamento oturumuna katıldığında, Halide Ziya parlamentonun feshedilmesini talep ediyordu. Dakka'da şiddete dönüşen kitlesel bir miting çağrısında bulundu ve BNP'nin üst düzey liderleri tutuklandı. Bundan sonra, Şubat-Temmuz 1987 arasında Halide Ziya liderliğindeki 7 parti ittifakı tarafından bir dizi grev düzenlendi. 22 Ekim'de Halide Ziya'nın BNP'si, Şeyh Hasina'nın Avami Birliği ile işbirliği içinde 10 Kasım'da Erşad'ı devirmek için "Dakka'yı Ele Geçirme" programını ilan etti.[33]

Buna karşı önlem olarak, Erşad hükümeti binlerce siyasi lideri ve aktivisti topladı ancak ele geçirildiği gün sokaklarda tam bir kaos vardı ve onlarca kişi öldü. Erşad hükümeti, Halide Ziya'yı hareketi koordine ettiği Purbani Oteli'nden alıkoyduktan sonra ev hapsine aldı. 11 Aralık 1987'de Halide serbest bırakıldı ancak hemen bir basın toplantısı düzenledi ve diktatörü devirmek için "ölmeye hazır" olduğunu iddia etti.[36]

Olaylı 1987'den sonra, takip eden iki yıl ara sıra şiddet ile nispeten sakin geçti. BNP'nin öğrenci kanadı Chatra Dal'ın [en] ülke çapındaki öğrenci birliği seçimlerinin çoğunu kazanmaya başlamasıyla yeni bir hareket dalgası başladı. 1990 yılına gelindiğinde Chatra Dal, Halide Ziya'nın popülaritesinden yararlanarak ülkedeki 321 öğrenci birliğinden 270'inin kontrolünü ele geçirdi. Ayrıca 1990 yılında Dakka Üniversitesi Merkez Öğrenci Birliği'nin [en] tüm görevlerini kazandılar.[32] Amanullah Aman [en] liderliğindeki yeni DUCSU komitesi, BNP'nin programlarına uygun olarak Erşad'ı devirmek için yeni programlar ilan etti. 10 Ekim 1990'da, Chatra Dal lideri Naziruddin Jehad [en], tüm muhalefet güçleri arasında daha büyük bir ittifakın yolunu açan Dakka sokaklarında şiddetli bir şekilde öldü.[37]

İki ay süren protestoların ardından, Begüm Halide Ziya liderliğindeki BNP, diğer siyasi partilerle birlikte Erşad'ı 4 Aralık 1990'da istifasını sunmaya zorladı.

Başbakanlık

değiştir

Begüm Halide Ziya, üç kez Bangladeş Başbakanı olarak görev yaptı. İlk dönemi Mart 1991'den Şubat 1996'ya kadardı, ikinci dönemi Şubat 1996'dan sonra birkaç hafta sürdü ve üçüncü dönemi Ekim 2001'den Ekim 2006'ya kadardı. Özellikle eğitimi erişilebilir kılma ve bazı önemli ekonomik reformları uygulamaya koymadaki rolüyle hatırlanmaktadır.

İlk dönem

değiştir

Bangladeş'te tarafsız bir geçici hükümet, sekiz yıllık Erşad başkanlığının ardından 27 Şubat 1991'de [en][38] seçimleri denetledi. BNP 140 sandalye kazandı - basit çoğunluğun 11 gerisinde.[38][39] Ziya, 20 Mart 1991'de parlamentodaki milletvekillerinin çoğunluğunun desteğiyle ülkenin ilk kadın başbakanı olarak yemin etti. Parlamento oybirliğiyle Ağustos 1991'de anayasanın 12. değişikliğini kabul etti. Cumhurbaşkanı Vekili Shahabuddin Ahmed [en], Ziya'ya o sırada cumhurbaşkanına verilen yetkilerin neredeyse tamamını verdi ve Bangladeş'i Eylül ayında parlamenter sisteme geri döndürdü.

Eğitim reformları

değiştir

Begüm Halide Ziya 1991'de göreve geldiğinde, Bangladeşli çocukların ortalama eğitim süresi iki yıl civarındaydı ve her üç erkek çocuğa karşılık aynı sınıfta okuyan bir kız çocuğu vardı. Begüm Halide Ziya, eğitim ve mesleki eğitimi çok agresif bir şekilde teşvik etti.[40] İlköğretimi herkes için ücretsiz ve zorunlu hale getirdi. Kızlar için ise eğitim 10. sınıfa kadar ücretsiz hale getirildi.[41]

Yeni reform ve politikaların uygulanmasını finanse etmek için, 1994 yılında eğitim sektörüne ayrılan bütçe %60 oranında artırıldı ve diğer sektörler arasında en yüksek ödeneği aldı.[42]

1990 yılında SSC sınavında öğrencilerin sadece %31.73'ü başarılı olurken, bu oran kızlarda %30.11'dir. 1995 yılında, politikaları sayesinde, öğrencilerin %73.2'si SSC sınavını geçti ve kız öğrenciler arasında %71.58'i geçti.[43]

Ekonomik reformlar

değiştir

Önemli ekonomik reformlardan bazıları, Katma Değer Vergisi'nin (KDV) getirilmesini, 1991'de Banka Şirketleri Yasası'nın ve 1993'te Finansal Kurumlar Yasası'nın oluşturulmasını ve 1993'te özelleştirme kurulunun kurulmasını içeren ilk Halide Ziya hükümetine damgasını vurdu.[44]  Ayrıca Bangladeş, 1993 yılında Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması'nı imzalamıştır.

Yabancı yatırımcıları çekmek için 1993 yılında Dakka yakınlarında yeni bir ihracat işleme bölgesi kuruldu.[45]

İdari reformlar

değiştir

İlk Halide Ziya hükümeti, halkın talebini karşılamak için, şehir şirketlerinin belediye başkanlarının doğrudan seçmenler tarafından seçilmesine izin veren bir yasa çıkardı. Bundan önce, şehir şirketinin her birimin seçilmiş mahalle meclis üyeleri, şehrin belediye başkanını seçerdi.[46]

Ziya'nın yönetimi Kasım 1991'de Upazila sistemini kaldırdı. İki kademeli bir yerel yönetim, bölge ve sendika konseyleri sistemi öneren Yerel Yönetim Yapısı İnceleme Komisyonu'nu kurdu. Ayrıca, Thana düzeyinde kalkınma faaliyetlerini koordine etmek için Thana Geliştirme ve Koordinasyon Komitesi oluşturulmuştur.[47]

İkinci dönem

değiştir

Muhalefet 15 Şubat 1996 seçimlerini [en] boykot ettiğinde, Ziya'nın partisi BNP, 6. Ulusal Mecliste ezici bir zafer kazandı.[38] Diğer büyük partiler, seçimleri denetlemek için tarafsız bir geçici hükümetin atanmasını talep etti. Kısa ömürlü parlamento, anayasanın 13. değişikliğini geçirerek alelacele geçici hükümeti tanıttı. Parlamento, 90 gün içinde parlamento seçimlerinin önünü açmak için feshedildi.

12 Haziran 1996 seçimlerinde [en] BNP, Şeyh Hasina'nın Avami Birliği'ne yenildi.[38] 116 sandalye kazanarak BNP, ülkenin parlamento tarihindeki en büyük muhalefet partisi olarak ortaya çıktı.

Üçüncü dönem

değiştir
 
Brezilya Devlet Başkanı Lula da Silva ile Ziya (2004)

BNP, bir sonraki genel seçimlerde iktidara dönme şansını artırmak için 6 Ocak 1999'da dört partili bir ittifak kurdu.[48] Bunlar arasında, Cumhurbaşkanı Erşad'ın askeri bir hükümete liderlik ettikten sonra kurduğu eski siyasi düşmanı Jatiya Partisi [en], Bangladeş Cemaat-i İslami ve İslami Oikya Jot'un [en] İslami partileri vardı. İktidardaki Avami Birliği'ne karşı protestoları teşvik etti.

 
Ziya, Japonya Başbakanı Cuniçiro Koyzumi ile Tokyo'da (2005)

Pek çok bölge sakini 1971'de Bangladeş'in bağımsızlığına karşı çıkan Cemaat-i İslami ile ittifak kuran Ziya ve BNP'yi şiddetle eleştirdi.[48] Dört partili ittifak 1 Ekim 2001 genel seçimlerine katıldı ve parlamentodaki sandalyelerin üçte ikisini ve oyların %46'sını kazandı (ana muhalefet partisinin %40'ına kıyasla). Ziya, Bangladeş Başbakanı olarak yemin etti.

 
Ziya, Yeni Delhi'de Hintli Muhalefet Lideri L. K. Advani ile (2006)

Ulusa verdiği seçim vaatlerinin çoğunu yerine getirmek için 100 günlük bir program üzerinde çalıştı. Bu dönemde, ekonomik kalkınma çabalarında yerli kaynakların payı artmıştır. Bangladeş, Amerika Birleşik Devletleri, Büyük Britanya ve Japonya da dahil olmak üzere ülkenin altyapısının, enerji kaynaklarının ve işletmelerinin geliştirilmesi için daha yüksek düzeyde uluslararası yatırım çekmeye başladı. Kanun ve düzenin restorasyonu bu dönemde bir başarıydı.[kaynak belirtilmeli]

Ziya, dış politikasında komşuluk ilişkilerini destekledi. "Doğuya bakma politikasında", Güney Asya'da bölgesel işbirliğini ve BM İnsan Hakları Şartı'na bağlılığı desteklemek için çalıştı. Uluslararası anlaşmazlıkların çözümünü müzakere etti ve uluslararası ilişkilerde güç kullanımından vazgeçti. Bangladeş, Birleşmiş Milletler'in uluslararası barışı koruma çabalarına katılmaya başladı. 2006'da Forbes dergisi, yönetimini başarılarını öven büyük bir hikayede yer aldı. Hükümeti genç kızları eğitmek (Bangladeşli kadınların yaklaşık% 70'i okuma yazma bilmiyordu) ve yoksullara yiyecek dağıtmak için çalıştı (Bangladeş'in 135 milyon insanının yarısı yoksulluk sınırının altında yaşıyor). Hükümeti, ekonomik reformlara ve girişimcilik kültürünün desteklenmesine dayalı olarak güçlü GSYİH büyümesini (%5) destekledi.[kaynak belirtilmeli]

Ziya üçüncü kez başbakan olduğunda, Bangladeş'in GSYİH büyüme oranı %6'nın üzerinde kaldı. Bangladeş'in kişi başına düşen milli geliri 482 dolara yükseldi. Bangladeş'in döviz rezervi önceki 1 milyar dolardan 3 milyar doları geçmişti. Bangladeş'in doğrudan yabancı yatırımları 2,5 milyar dolara yükselmişti. GSYİH'nın sanayi sektörü, Ziya'nın görevinin sonunda %17'yi aşmıştı.[3]

29 Ekim 2006'da Ziya'nın görev süresi sona erdi. Anayasaya göre, genel seçimlerden önceki 90 günlük ara dönemde geçici bir hükümet yönetecek. Son günün arifesinde, kimin Baş Danışman (Bangladeş Geçici Hükümeti [en] başkanı) olacağı konusundaki belirsizlik nedeniyle Dakka'nın merkezindeki sokaklarda isyan patlak verdi. Anayasaya göre, hemen önceki Baş Yargıç atanacaktı. Ancak, Baş Yargıç [en] Khondokar Mahmud Hasan (K. M. Hasan) pozisyonu reddetti.[49][50][51][52] Cumhurbaşkanı Iajuddin Ahmed [en], anayasada öngörüldüğü gibi 29 Ekim 2006'da Baş Danışman [en] olarak göreve başladı.[53] Aylarca süren şiddet olayları sırasında seçimler düzenlemeye ve tüm siyasi partileri masaya oturtmaya çalıştı; Hükümetin Kasım 2006'daki istifasından sonraki ilk ayda 40 kişi öldü ve yüzlerce kişi yaralandı.

Cumhurbaşkanlığı danışmanı Mukhlesur Rahman Chowdhury [en], sorunları çözmek ve seçimleri planlamak için Ziya, Şeyh Hasina ve diğer siyasi partilerle bir araya geldi. Müzakereler, ekonomiyi tehdit eden siyasi çekişmeler, protestolar ve kutuplaşma zemininde devam etti.[54][55] Resmi olarak 26 Aralık 2006'da, tüm siyasi partiler planlanan 22 Ocak 2007 seçimlerine katıldı. Avami Birliği son dakikada çekildi ve Ocak ayında ordu, geçici hükümeti daha uzun bir ara dönem için desteklemek için müdahale etti. Aralık 2008'de genel seçimlere kadar iktidarda kaldı.

Dış politika

değiştir

Bangladeş'teki ticaret ve olası Çin yatırımları özellikle Padma Köprüsü'nün [en] finansmanı konusuyla ilgili Çin'deki görüşmeler;[58] 2012'nin başında, önemli bir finansör adayı olan Dünya Bankası, hükümet bakanlarını [en] yolsuzlukla suçlayarak geri çekilmişti.[57][59] BNP, ziyareti sırasında Çin'in ikinci bir Padma Köprüsü için fon sağladığının doğrulandığını duyurdu.[60][61]

Ziya'nın Hindistan ziyareti, BNP'nin rakibi Avami Birliği'ne kıyasla Hindistan karşıtı [en] olduğu düşünüldüğü için dikkate değer kabul edildi.[63] Başbakan Singh ile yaptığı görüşmede Ziya, partisinin cihatçılıkla mücadele de dahil olmak üzere Hindistan ile karşılıklı yarar için çalışmak istediğini söyledi.[64] Hintli yetkililer, teröristleri caydırmak için daha büyük bölgede ortak bir jeopolitik doktrin izlemek için onunla anlaşmaya vardıklarını açıkladılar.[65]

Başbakanlık sonrası (2007'den beri)

değiştir

Bu dönemde Ziya hükûmeti eğitim alanında bir dizi reformlara gitti. Bütçede eğitime geniş bir pay verdi ve zorunlu-ücretsiz ilköğretimi devreye soktu. Tarım alanında ulusal hareket başlattı. Jamuna Barajı'nın inşaatını başlattı. Bürokrasiye giriş yaşını 27'den 30'a çıkarttı.

15 Şubat 1996 tarihinde yapılan ve muhalefet partilerinin boykot ettiği seçimde iktidar olan Begüm Halide Ziya, muhalefetin baskısına dayanamayıp geçici hükûmet başkanlığında yeniden seçimlere gidilmesi kararı aldı. Bu seçimler sonunda ülke tarihinin en büyük sandalye çoğunluğuna sahip muhalefet partisi sıfatıyla ana muhalefet sıralarında yerini aldı.

1999 yılında 4 partili bir ittifak oluşturan Begüm Halide Ziya, Bangladeş'in bağımsızlığına karşı çıkan ve Batı Pakistan'da 3 milyon kişinin öldürülmesinden sorumlu olan İslami Cemaat Partisi ile ittifakı dolayısıyla eleştirilere maruz kaldı. 1 Ekim 2001 tarihinde yapılan seçimlerde oyların %46'sını alan Begüm Halide Ziya 3. kez Bangladeş Başbakanı olarak yemin etti. Üçüncü devrinde yolsuzluk ve azınlıklara baskıyla suçlanan Ziya 27 Ekim 2006 tarihinde görev süresi dolunca yerini küçük bir krizden sonra Cumhurbaşkanına bırakarak ayrıldı.

Geçici hükümet döneminde gözaltı

değiştir

Eski Bangladeş Bankası başkanı Fakhruddin Ahmed, 12 Ocak 2007'de geçici geçici hükümetin Baş Danışmanı oldu. Mart ayında, Ziya'nın en büyük oğlu Tarık Rahman, yolsuzluktan tutuklandı. Olağanüstü hal kapsamında siyasi faaliyetlerin bastırılmasını uygulayan hükümet, 9 Nisan'dan itibaren siyasetçilerin Ziya'nın konutunu ziyaret etmesini yasakladı. Diğer oğlu Arafat Rahman (Coco), 16 Nisan'da yolsuzluktan tutuklandı. 17 Nisan'da The Daily Star, Ziya'nın Arafat'la birlikte sürgüne gitmeyi kabul ettiğini bildirdi. Ailesi, Suudi Arabistan hükümetinin krallığa girmesine izin vermeyi reddettiğini söyledi - görünüşe göre "isteksiz bir misafir kabul etmek konusunda isteksiz olduğu için"-.  Temyiz başvurusuna dayanarak, 22 Nisan'da Yüksek Mahkeme, hükümetin onun eviyle sınırlı olmadığını açıklaması için bir karar verdi. 25 Nisan'da hükümet hem Ziya hem de Şeyh Hasina üzerindeki kısıtlamaları kaldırdı. 7 Mayıs'ta Yüksek Mahkeme, hükümete Ziya üzerindeki devam eden kısıtlamaları açıklamasını emretti.

17 Temmuz'da, Bangladeş Yolsuzlukla Mücadele Komisyonu (ACC) hem Ziya hem de Hasina'ya tebligatlar göndererek, mal varlıklarının ayrıntılarının bir hafta içinde komisyona sunulmasını talep etti. Ziya'dan 27 Eylül'de Daily Dinkal Publications Limited'e yıllardır hizmet beyannamesi vermediği için açılan bir davayla bağlantılı olarak mahkemeye çıkması istendi.  2 Eylül'de hükümet, 2003 yılında Global Agro Trade Company'ye sözleşmelerin verilmesiyle ilgili olarak Ziya'ya karşı yolsuzluk suçlamasında bulundu. 3 Eylül'de tutuklandı. Parlamento binası binasındaki derme çatma bir hapishanede gözaltına alındı. Aynı gün Ziya, partisi Genel Sekreteri Abdul Mannan Bhuiyan ve Ortak Genel Sekreter Whip Ashraf Hossain'i parti disiplinini ihlal ettikleri gerekçesiyle ihraç etti.

BNP daimi komite üyeleri, partiye liderlik etmeleri için eski Maliye Bakanı Saifur Rahman ve eski Su Kaynakları Bakanı Hafizuddin Ahmed'i seçti. Bangladeş Seçim Komisyonu daha sonra Ziya'nın değil, Hafızuddin'in hizbini görüşmelere katılmaya davet etti ve birincisini meşru BNP olarak etkin bir şekilde tanıdı. Ziya buna mahkemede itiraz etti, ancak temyiz başvurusu 10 Nisan 2008'de reddedildi.

Ziya, bir yıllık tutukluluğunun ardından 11 Eylül 2008'de kefaletle serbest bırakıldı.

Aralık 2008'de, geçici hükümet, Ziya'nın partisinin parlamentodaki sandalyelerin üçte iki çoğunluğunu alan Avami Birliği'ne ve Büyük İttifak'a (13 küçük partiyle) kaybettiği genel seçimler düzenledi. Şeyh Hasina başbakan oldu ve partisi 2009'un başlarında hükümeti kurdu. Ziya, parlamentonun muhalefet lideri oldu.

Kanton evinden tahliye

değiştir

Ziya'nın ailesi 38 yıldır Dakka Kantonu'ndaki 2.72 Shaheed Mainul Road evindeki 6 dönümlük arsa evinde yaşıyordu. Bangladeş Ordusu Genelkurmay Başkan Yardımcısı (DCS) olarak atandığında kocası Ziaur Rahman'ın resmi ikametgahıydı. Bangladeş Cumhurbaşkanı olduktan sonra evi ikametgahı olarak tuttu. 1981'deki suikastın ardından, Cumhurbaşkanı Abdus Sattar, evi "ömür boyu" Ziya'ya nominal bir ৳101 karşılığında kiraladı. Ordu 1983'te hükümeti devraldığında, Hüseyin Muhammed Erşad bu düzenlemeyi doğruladı.

20 Nisan 2009 tarihinde, Askeri Araziler ve Kantonlar Müdürlüğü, Ziya'dan kanton konutunu boşaltmasını isteyen bir bildiri verdi. Bildirimde belirtilen çeşitli iddialar ve usulsüzlükler: Birincisi, Ziya'nın evden siyasi faaliyetler yürütmesi tahsisin bir koşuluna aykırıydı. İkincisi; başkentte iki hükümet binası tahsisi yapılamaz. Üçüncüsü; bir sivil, bir kanton içinde ikamet eden bir kira alamaz. Ziya, 13 Kasım 2010'da evi boşalttı. Daha sonra kardeşi Sayeed Iskandar'ın Gulshan mahallesindeki evine taşındı.

2014 seçimlerini boykot

değiştir

Ziya'nın partisi, partizan olmayan bir geçici hükümet altında yönetilmediği sürece 2014 Bangladeş genel seçimlerine katılmama konusunda bir duruş sergiledi, ancak o zamanki Başbakan Şeyh Hasina talebi reddetti. Hasina liderliğindeki Bangladeş Avami Birliği, seçimleri 232 sandalyede (300 sandalyeden) kazandı. Dakka'dan yapılan resmi sayımlar, buradaki katılımın ortalama %22 civarında olduğunu öne sürdü.

2016 yılında BNP, Ziya'nın başkanlık görevini sürdürdüğü yeni Ulusal Daimi Komite'yi duyurdu.

2017'de polis, Ziya'nın evinde "devlet karşıtı" belgeler için yapılan aramaya baskın düzenledi.

2018'deki suçlamalar ve hapis cezası

değiştir

3 Temmuz 2008'de, 2007-08 geçici hükümet yönetimi sırasında, ACC, Ziya ve diğer beş kişiyi, yetimler için hibe olarak yabancı bir bankadan gelen Tk 2.1 crore'u zimmete geçirmekle suçlayan bir rüşvet davası açmıştı. Davaya göre; 9 Haziran 1991'de, 1.255 milyon dolarlık (Tk 4.45 crore) hibe, Birleşik Suudi Ticaret Bankası'ndan Başbakanlık Yetimhane Fonu'na devredildi -(zimmete para geçirme planının bir parçası olarak hibenin devredilmesinden kısa bir süre önce dönemin Başbakanı Ziya tarafından oluşturulan bir fon). 5 Eylül 1993'te, Bogra'da bir yetimhane inşa etme bahanesiyle Başbakanlık Yetimhane Fonu'ndan Ziya Yetimhane Vakfı'na 2.33 kronluk bir çek verdi. Nisan 2006'ya kadar, yatırılan miktar tahakkuk eden faizle birlikte 3.37 krona yükseldi. Nisan, Haziran ve Temmuz 2006'da, paranın bir kısmı diğer üç sanığın (Salimul, Mominur ve Sharfuddin) banka hesaplarına farklı işlemlerle aktarıldı. 15 Şubat 2007'de, FDR hesaplarından ikisinden ödeme emirleri yoluyla Tk 2.10 crore çekildi. Ziya, miktarı bir kamu fonundan özel bir fona aktararak bu parayı zimmetine geçirmekle suçlandı.

8 Şubat 2018'de, Avami Birliği hükümeti yönetimi sırasında Ziya, bu yolsuzluk davasında beş yıl hapis cezasına çarptırıldı. Karardan önce Bakshibazar mahkeme binasına cep telefonu bozucuları yerleştirildi. Partisi, kararın siyasi olarak önyargılı olduğunu iddia etti. Ziya, karardan sonra Eski Dakka Merkez Hapishanesine gönderildi. Tüm mahkûmlar 2016 yılında Keraniganj'da yeni inşa edilen Dakka Merkez Hapishanesine nakledildiğinden beri hapishanedeki tek mahkûm olarak hapsedildi. 11 Şubat 2018'de Dakka Özel Yargıç Mahkemesi 5, Dakka Merkez Hapishanesi yetkililerini Ziya'ya birinci sınıf bölünme sağlamaya yönlendirdi. 31 Ekim 2018'de Yüksek Mahkeme, ACC'nin revizyon talebinde bulunmasının ardından hapis cezasını 10 yıla çıkardı.

30 Ekim 2018'de, başka bir davada (Ziya Charitable Trust Graft Case) Ziya 7 yıl ağır hapis cezasına çarptırıldı. Halide ayrıca Gatco Greft Davası, Niko Greft Davası, Barapukuria Kömür Madeni Greft Davası, Darussalam Polis Karakolu Davaları, Jatrabari Polis Karakolu Davaları, İsyan Davası, Denizcilik Bakanı Davasına Bombalı Saldırı, Khulna Kundaklama Davası, Comilla Kundaklama Davası, Sahte Doğum Günü Davasını Kutlamak, Ulusal Bayrağı Zayıflatmak Davası ve Kredi Temerrüt Durumu davalarından yatgılanmıştır.

Ziya'nın 2018 genel seçimlerinde Feni-1, Bogra-6 ve Bogra-7 seçim bölgeleri için yarışmak üzere adaylık belgeleri reddedildi. Anayasanın 66 (2) (d) maddesine göre, "ahlaki ahlaksızlık içeren bir suçtan hüküm giymiş bir kişi, iki yıldan az olmamak üzere hapis cezasına çarptırılan bir milletvekili olarak veya milletvekili seçilmekten diskalifiye edilebilir, serbest bırakılmasının üzerinden beş yıl geçmedikçe". Partisi bu genel seçimleri Avami Birliği'ne kaybetti.

Ziya, 1 Nisan 2019'da tıbbi tedavi için Bangabandhu Şeyh Mujib Tıp Üniversitesi'ne kabul edildi. Yüksek Mahkeme ve Yüksek Mahkeme, insani gerekçelerle kefalet talebini toplam dört kez reddetti.

25 Mart 2020'de Ziya, Gülşen'deki evinde kalması ve ülkeyi terk etmemesi şartıyla altı aylığına hapishaneden serbest bırakıldı. Hükümet bu yürütme kararını Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu'nun (CrPC) 401 (1) maddesi uyarınca vermiştir. Kasım 2021 itibarıyla, Serbest bırakılma süresi şimdiye kadar dört kez uzatıldı.

Hastalığı

değiştir

Ziya, kronik böbrek rahatsızlıkları, dekompanse karaciğer hastalıkları, kararsız hemoglobin, diyabet, romatoid artrit ve yaşa bağlı diğer komplikasyonlardan muzdariptir. Nisan 2021'de Ziya'nın evindeki birkaç personelin COVID-19 testi pozitif çıktı. Ziya'nın da virüse yakalandığı tespit edildi ancak hiçbir semptom göstermedi ve daha sonra iyileşti. 28 Kasım'da Ziya'nın tedavisi için oluşturulan sağlık kurulu, karaciğer sirozundan muzdarip olduğunu açıkladı. Tıbbi bakım için yurtdışına uçmaya izin verilmesi talebi mahkeme tarafından reddedildi. Ziya, 27 Nisan-19 Haziran 2021, 12 Ekim-3 Kasım 2021 ve 14 Kasım 2021'den beri Dakka'daki Evercare Hastanesinde tedavi gördü. 9 Ocak 2022'de Ziya, yoğun bakım ünitesinden (YBÜ) transfer edildi.

Doğum tarihi tutarsızlığı

değiştir

Ziya, Bangladeş siyasetinde tartışma konusu olan 15 Ağustos'u kendisinin doğum günü olarak iddia ediyor. 15 Ağustos, Ziya'nın siyasi rakibi Şeyh Hasina'nın babası Şeyh Mucibur Rahman da dahil olmak üzere birçok yakın aile üyesinin öldürüldüğü gündür. Ölümlerin bir sonucu olarak, 15 Ağustos resmen Bangladeş Ulusal Yas Günü ilan edildi. Ziya'nın hükümet tarafından verilen kimlik belgelerinin hiçbiri 15 Ağustos'taki doğum gününü göstermemektedir. Halide Ziya'nın babası, kızının doğum tarihinin 5 Eylül 1945 olduğunu iddia etmiş ve "kızının politikacılar tarafından sömürüldüğünü" söylemiştir. Olgunluk sınavı sertifikası, 9 Ağustos 1945 doğum tarihini listeler. Evlilik cüzdanında ise 5 Eylül 1945 yazmaktadır. Ziya'nın pasaportunda doğum tarihi 19 Ağustos 1945 olarak belirtilmektedir. Ziya'nın siyasi müttefiki Kader Sıddıki, onu 15 Ağustos'ta doğum gününü kutlamamaya çağırdı. Yüksek Mahkeme bu konuda Ziya aleyhine bir dilekçe verdi.

Ödüller ve onurlar

değiştir
  • 24 Mayıs 2011'de New Jersey Eyalet Senatosu, Ziya'yı "Demokrasi Savaşçısı" olarak onurlandırdı. Eyalet Senatosu ilk kez herhangi bir yabancı lideri bu kadar onurlandırdı ve eyaletin artan göçmen nüfusunu ve Güney Asya'dan gelen torunlarını yansıtıyor.

İsimler

değiştir
  • Begüm Khaleda Zia Salonu, Kushtia İslam Üniversitesi'nde bir yurt.
  • Deshnetri Begum Khaleda Zia Salonu, Chittagong Üniversitesi'nde bir yurt.
  • Begüm Khaleda Zia Salonu, Jahangirnagar Üniversitesi'nde bir yurt.
  • Begum Khaleda Zia Salonu, Rajshahi Üniversitesi'nde bir yurt.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "'বেগম খালেদা জিয়া: হার লাইফ, হার স্টোরি'র মোড়ক উন্মোচন" (Bengali). banglanews24.com. 11 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2024. 
  2. ^ Sumon Mahmood (8 Şubat 2018). "এই প্রথম দণ্ড নিয়ে বন্দি খালেদা" (Bengali). bdnews24.com. 17 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2024. 
  3. ^ a b c d e f Islam, Sirajul; Asiatic Society of Bangladesh, (Ed.) (2003). Banglapedia: national encyclopedia of Bangladesh (İngilizce). Dakka: Asiatic Society of Bangladesh [en]. ISBN 978-984-32-0576-6. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2024. 
  4. ^ Skard, Torild; Skard, Torild (2014). Women of power: half a century of female presidents and prime ministers worldwide. Bristol: Policy Press. ISBN 978-1-4473-1578-0. 
  5. ^ "Bangladesh ex-PM son detained" (İngilizce). Al Jazeera. 16 Nisan 2007. 1 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2024. 
  6. ^ "Ex-PM sued on corruption charges in Bangladesh" (İngilizce). International Herald Tribune. The Associated Press. 2 Eylül 2007. 12 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ Anis Ahmed (3 Eylül 2007). "Bangladesh ex-PM Khaleda Zia arrested on graft charge" (İngilizce). Reuters. 6 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2014. 
  8. ^ "Eski Başbakan'ın oğlu tutuklandı". Sabah (gazete). 9 Mart 2007. 5 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2024. 
  9. ^ "Bangladesh billed as most corrupt country for 5th time, 1st lead" (İngilizce). bdnews24.com. 17 Ekim 2005. 25 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2024. 
  10. ^ Md Sanaul Islam Tipu (30 Ekim 2018). "No one should abuse state power in such manner" (İngilizce). dhakatribune.com. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  11. ^ "2020 Country Reports on Human Rights Practices: Bangladesh". U.S. Department of State, Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor. 30 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  12. ^ "Bangladesh: Guarantee Access to Health Care and Fair Trial Rights to Detained Former Prime Minister Begum Khaleda Zia" (İngilizce). Amnesty International. 19 Aralık 2019. 8 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  13. ^ "Three dozen cases Khaleda Zia faces" (İngilizce). The Business Standart. 8 Şubat 2020. 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  14. ^ Staff Correspondent (2 Nisan 2019). "Khaleda taken to BSMMU" (İngilizce). The Daily Star. 25 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  15. ^ Staff Correspondent (26 Mart 2020). "Khaleda Zia freed, gets back home" (İngilizce). The Daily Star. 28 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  16. ^ Vaishali Basu Sharma (29 Aralık 2022). Şu anda 76 yaşında olan Halide Ziya, serbest bırakılmasından bu yana herhangi bir siyasi hamle yapmaktan kaçındı. Siyasete yeniden girmeye yönelik herhangi bir girişim, hapse geri dönüş anlamına gelmektedir."How Are Bangladesh's Political Parties Preparing for the Next General Elections?" (İngilizce). The Wire. 29 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  17. ^ "Ministry agrees to extend Khaleda Zia's release period by another 6 months" (İngilizce). dhakatribune.com. 18 Eylül 2022. 8 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  18. ^ "#14: Begum Khaleda Zia, Prime Minister of Bangladesh". Forbes. 14 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2014. 
  19. ^ "#29 Khaleda Zia, Prime minister, Bangladesh". Forbes. 5 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2014. 
  20. ^ Hasibur Rahman Bilu, Bogra (1 Aralık 2008). "Khaleda Zia claims to be self-educated" (İngilizce). The Daily Star. 8 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  21. ^ "Bogra:Khaleda Zia" (İngilizce). bogra.org. 26 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  22. ^ a b c d "একনজরে খালেদা জিয়া" (Bengali). Jugantor. 8 Şubat 2018. 13 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  23. ^ "Tarique 'gave up Bangladesh nationality'" (İngilizce). The Daily Star. 23 Nisan 2018. 23 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  24. ^ "Khaleda Zia's son Arafat Rahman Coco dies" (İngilizce). bdnews24.com. 24 Ocak 2015. 21 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2019. 
  25. ^ "Khurshid Jahan dies at CMH, 3rd Lead" (İngilizce). bdnews24.com. 13 Haziran 2006. 14 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2019. 
  26. ^ "Ex-MP Sayeed Iskander passes away" (İngilizce). The Daily Star. 24 Eylül 2012. 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  27. ^ Staff Correspondent (19 Temmuz 2008). "Shamim Iskander arrested for ill-gotten wealth" (İngilizce). The Daily Star. 7 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  28. ^ Court Correspondent (19 Ağustos 2018). "Charges pressed against Shamim Iskander, wife" (İngilizce). The Daily Star. 7 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  29. ^ "Khaleda spends quality time with relatives at BSMMU" (İngilizce). The Daily Star. 5 Haziran 2019. 6 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  30. ^ "1981: Bangladeshi president assassinated" (İngilizce). BBC News. 30 Mayıs 1981. 17 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2024. 
  31. ^ Shakhawat Liton;Chaitanya Chandra Halder (3 Mayıs 2014). "Ershad wanted to grab power after Zia killing" (İngilizce). The Daily Star. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  32. ^ a b c Rizvi, Gowher (1991). "Bangladesh: Towards Civil Society". The World Today (İngilizce). 47 (8/9): 155-160. ISSN 0043-9134. Erişim tarihi: 24 Şubat 2021. 
  33. ^ a b c d e AKM Jamal Uddin (Ocak 2006). The Movement for the Restoration of Democracy in Bangladesh 1982-1990 (PDF). Doktora Tezi (İngilizce). White Rose eTheses Online. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  34. ^ "Bangladesh Confines Opposition Leaders". The New York Times. 4 Mart 1985. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  35. ^ "Move Against Opposition Before Bangladesh Vote" (İngilizce). The New York Times. 14 Ekim 1986. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  36. ^ "Bangladesh Frees Dissident Leaders" (İngilizce). The New York Times. 11 Aralık 1987. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  37. ^ Khāna, Manajura Raśīda (2012). Āmāra sainika jībana: Pākistāna theke Bāṃlādeśa (Bengali). Ḍhākā: Prathamā Prakāśana. s. 196. ISBN 978-984-33-3879-2. 
  38. ^ a b c d Dieter Nohlen; Florian Grotz; Christof Hartmann (2001). Elections in Asia and the Pacific: a data handbook (İngilizce). Oxford ; New York: Oxford University Press. ss. 525, 537. ISBN 978-0-19-924958-9. OCLC 48628222. 
  39. ^ Barbara Crossette (1 Mart 1991). "General's Widow Wins Bangladesh Vote". The New York Times. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  40. ^ Jackson, Guida M. (23 Eylül 1999). Women Rulers Throughout the Ages: An Illustrated Guide (İngilizce). ABC-CLIO. s. 433. 
  41. ^ "Begüm Khaleda Zia" (İngilizce). Iowa State University. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  42. ^ Hossain, Golam (Şubat 1995). "Bangladesh in 1994: Democracy at Risk". Asian Survey (İngilizce). 35 (2): 176. doi:10.2307/2645027. ISSN 0004-4687. Erişim tarihi: 7 Nisan 2022. 
  43. ^ Kabir Ahamed (2013). "Bangladesh Education Statistics 2012". Bangladesh Bureau of Educational Information and Statistics. s. 261. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  44. ^ "BB Orders & Other Statutes" (İngilizce). Bangladesh Bank. Erişim tarihi: 6 Nisan 2022. 
  45. ^ Bhattacharya, Debapriya (1998). Export Processing Zones in Bangladesh: Economic impact and social issues (PDF) (İngilizce). International Labour Office. s. 9. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  46. ^ Hossain, Golam (1 Şubat 1995). "Bangladesh in 1994: Democracy at Risk". Asian Survey (İngilizce). 35 (2): 171-178. doi:10.2307/2645027. ISSN 0004-4687. 
  47. ^ Islam, Sirajul; Asiatic Society of Bangladesh, (Ed.) (2003). Banglapedia: national encyclopedia of Bangladesh. Dakka: Asiatic Society of Bangladesh. ISBN 978-984-32-0576-6. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  48. ^ a b Alastair Lawson (4 Ekim 2001). "Analysis: Challenges ahead for Bangladesh" (İngilizce). BBC News. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  49. ^ Xinhua News Agency (27 Ekim 2006). "Violence Breaks out in Bangladesh's Capital Dhaka" (İngilizce). china.org.cn. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  50. ^ "Renewed violence hits Bangladesh" (İngilizce). BBC News. 28 Ekim 2006. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  51. ^ Pinaki Roy (28 Ekim 2006). "Hasan 'unwilling' to be caretaker chief" (İngilizce). The Daily Star. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  52. ^ "KM Hasan steps aside for the sake of people" (İngilizce). The Daily Star. 29 Ekim 2006. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  53. ^ Haroon Habib (22 Mart 2012). "President takes over in Bangladesh" (İngilizce). The Hindu. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  54. ^ Waliur Rahman (8 Ocak 2007). "Is Bangladesh heading towards disaster?" (İngilizce). BBC News. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  55. ^ "Iajuddin wants to open talks with alliances" (İngilizce). The Daily Star. 30 Kasım 2006. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  56. ^ a b "Khaleda going to Saudi Arabia" (İngilizce). bdnews24.com. 7 Ağustos 2012. 22 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  57. ^ a b "CPC, Bangladesh Nationalist Party to further cooperation". Xinhua Tongxunshe. 18 Ekim 2012. 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  58. ^ Staff Correspondent (21 Ekim 2012). "Khaleda seeks China's help" (İngilizce). The Daily Star. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  59. ^ "Stalled Padma Bridge Project" (İngilizce). Daily Sun. 20 Eylül 2012. 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  60. ^ "Chinese Help for 2nd Padma Bridge Assured: BNP" (İngilizce). The New Nation. 21 Ekim 2012. 18 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2012. 
  61. ^ "China ready to help build 2nd Padma bridge: BNP" (İngilizce). News Today. 23 Ekim 2012. 31 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2012. 
  62. ^ "Khaleda Zia arrives in the capital, meets Sushma" (İngilizce). Deccan Herald. 28 Ekim 2012. 19 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2012. 
  63. ^ "India and Bangladesh Embraceable you" (İngilizce). The Economist. 30 Temmuz 2011. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. Mrs Zia's family dynasty ... is as against India as Sheikh Hasina's is for it. 
  64. ^ Indo Asian News Service (29 Ekim 2012). "Khaleda Zia assures counter-terror cooperation to India" (İngilizce). Yahoo News. 7 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2012. 
  65. ^ Subhojyoti Ghosh (29 Ekim 2012). "ভারতবিরোধী কর্মকাণ্ডে বাংলাদেশের মাটি ব্যবহার করতে দেওয়া হবে না: খালেদা জিয়া" (Bengali). BBC Bengala. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
Onursal unvanlar
Önce gelen
Sheikh Fazilatunnesa Mujib 		Bangladeş'in First Lady'si
1977–1981 		Sonra gelen
Rowshan Ershad
Parti siyasi görevi
Önce gelen
Abdus Sattar 		Bangladeş Milliyetçi Partisi Başkanı
1984–günümüz 		Görevde
Önce gelen:
Kazi Zafar Ahmed 		Meclis Lideri
1991 - 1996 		Sonra gelen:
Şeyh Hasina
Önce gelen
Zafar Imam 		Feni-1 Milletvekili
1991–2001 		Sonra gelen
Sayeed Iskander
Bogra-6 Milletvekili
2001–2006 		Sonra gelen
Muhammad Jamiruddin Sircar
Önce gelen
Şeyh Hasina 		Meclis Lideri
2001–2006 		Sonra gelen
Şeyh Hasina
Önce gelen
Sayeed Iskander 		Feni-1 Milletvekili
2008–2014 		Sonra gelen
Shirin Akhter
Siyasi görevi
Önce gelen
Kazi Zafar Ahmed 		Bangladeş Başbakanı
1991–1996 		Sonra gelen
Muhammad Habibur Rahman
Başbakan vekili olarak
Önce gelen
Şeyh Hasina 		Muhalefet Lideri
1996–2001 		Sonra gelen
Şeyh Hasina
Önce gelen
Latifur Rahman
Başbakan vekili olarak 		Bangladeş Başbakanı
2001–2006 		Sonra gelen
Iajuddin Ahmed
Başbakan vekili olarak
Önce gelen
Şeyh Hasina 		Muhalefet Lideri
2008–2014 		Sonra gelen
Rowshan Ershad
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Begüm_Halide_Ziya&oldid=33514028" sayfasından alınmıştır