Vikipedi

(614689) 2020 XL5

Asteroit


(614689) 2020 XL5 12 Aralık 2020 tarihinde Hawaii'de bulunan Haleakala Gözlemevi'nde Pan-STARRS 1 araştırması kapsamında keşfedilen bir Dünya'ya yakın cisim ve Dünya truvalısı asteroittir. Güneş-Dünya çevresinde iribaş yörüngede salınım halindedir ve kütleçekim etkisi ile Dünya ve Güneş'in çift merkezi aracılığıyla hareket eden dinamik olarak kararlı olan L4 (60° önünde) noktasında hareket etmektedir.

(614689) 2020 XL5
Keşif[1][2]
KeşfedenPan-STARRS
Keşif yeriHaleakala
Keşif tarihi12 Aralık 2020
Adlandırmalar
MPC belirtmesi(614689) 2020 XL5
Alternatif adlandırma
2020 XL5 · P11aRcq[3][4]
Dünya truvalısı[5] · NEO
Apollo[6]
Yörünge özellikleri[6]
Dönem 13 Ocak 2023 (JD 2460200,5)
Belirsizlik parametresi 0
Gözlem yayı8,88 y (3.243 gün)
İlk önkeşif tarihi23 Aralık 2012
Günöte1,388 AU
Günberi0,6132 AU
1,000 AU
Dış merkezlik0,38721
1 y (365,6 g)
187,16°
0° 59d 4.441s / gün
Eğiklik13,846°
153,589°
87,996°
Dünya MOID007.649 AU (1,1443×1012 km)
Venüs MOID002.726 AU (4,078×1011 km)[2]
Fiziksel özellikler
C-tipi asteroit[7]
20–23[2]
18,58+0,16
-0,15 (r-bandı)[7] 20,29[6]
Ortalama çap
1,18±0,08 km[7]
0,06±0,03[7]
  Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

2020 XL5'in truva yörüngesinin kararlılık analizi kapsamında, Venüs ile gireceği tekrar eden yaklaşımlar sebebiyle kütleçekimsel olarak tedirgin edilinceye kadar en az dört yüz yıl boyunca Dünya'nın L4 noktası civarında kalacağı değerlendirilmektedir.

12 km (7,5 mi)'lik çapıyla birlikte, 2010 TK7'nin [7][8] ardından Dünya truvalısı olarak keşfedilen ikinci ve en büyük cisimdir.

Keşfi değiştir

2020 XL5, Pan-STARRS araştırması kapsamında Hawaii'de bulunan Haleakala Gözlemevi'nde 12 Aralık 2020 tarihinde keşfedilmiştir. İlk olarak Crater takımyıldızında 21,4 kadir büyüklüğünde gözlenmiştir.[1] Asteroid, Dünya'dan 068 AU (10.200 milyon km; 6.300 milyon mi) uzaklıktan, dakikada 3,02 yay saniyelik bir gökyüzü hızıyla hareket etmektedir.[9]

Daha sonrasında, Küçük Gezegen Merkezi'nin Dünyaya Yakın Cisimler Onay Sayfasında (İng. Near-Earth Object Confirmation Page) (NEOCP) P11aRcq olarak yer almıştır.[4] İki gün boyunca Višnjan'da(120) ve Cerro Tololo'da (807) takip gözlemleri yürütülmüş ve 26 Kasım 2020 tarihinde yapılan Mount Lemmon Araştırması (G96) kapsamındaki gözlemler neticesinde tanımlanmıştır. Listeleme 2020 XL5 adıyla 14 Aralık 2020 tarihinde onaylanmış ve yayımlanmıştır.[1]

Adlandırma ve numaralandırma değiştir

Bu küçük gezegene Küçük Gezegen Merkezi tarafından 28 Mart 2022 tarihinde daimi olarak 614689 numarası verilmiş olup, adlandırma yapılabilir duruma gelmiştir.[10] Dünya'ya yakın cisimler için Uluslararası Astronomi Birliği adlandırma konvansiyonuyla uyumlu olarak cisme mitolojik bir isim verilecektir.[11]

Yörünge ve sınıflandırma değiştir

 
2020 XL5'in karasal gezegenler dahil günmerkezli yörüngesinin bir diyagramı

2020 XL5'in yörüngesi 0 belirsizlik parametresiyle ve 8 yıllık uzun dönemli gözlem yayıyla birlikte kesin olarak bilinmektedir. Pan-STARRS dahil çeşitli gökyüzü araştırmaları tarafından Aralık 2012 tarihinden itibaren kimi ön keşif gözlemleriyle tespit edilmiştir.[6][12]

2020 XL5'in Güneş'e olan 1,0001 AU ortalama mesafedeki yörüngesi her 365,8 gün, yaklaşık olarak bir Dünya yılında tamamlanır. Yörünge, 0,388'lik yüksek dışmerkezlik ve ekliptik düzleme göre 13,8°'lik yörünge eğimine sahiptir. Yörüngesi Venüs ve Dünya'nın yörüngesiyle kesişerek, Güneş'e olan mesafesi 0,61 AU günberiden 1,39 AU günöteye kadar değişmektedir. Dünya'nın yörüngesiyle kesişimi esnasında yarı büyük ekseninin az bir miktarda da olsa 1 AU'dan daha büyük hale gelmesi nedeniyle aynı zamanda bir Apollo asteroidi olarak sınıflandırılır.[6]

Truva yörüngesi değiştir

 
Dünya'nın Lagrange noktalarını gösteren etkin potansiyel grafiği (ölçeklendirilmemiştir); L4 ve L5 etrafındaki konturlar iribaş döngü yollarını temsil etmektedir.
 
1600'den 2500 yılına kadar 2020 XL5'ın yörüngesinin Güneş'e ve Dünya'ya göre konumunu gösteren bir animasyonu       Güneş ·       Dünya ·       2020 XL5

Truva cisimleri en basit tanımıyla; dinamik olarak kararlı bir Lagrange noktasında bulunan bir konumda (Güneş'in ve Dünya'nın birleşik çekim kuvvetinin iki merkezden etki ettiği yerler), büyük bir cismin 60 derece ilerisinde (L4) veya gerisinde (L5), bir tür 1:1 yörünge rezonansında salınmakta olan cisimlerdir.[5]

26 Ocak 2021'de amatör astronom Tony Dunn, 2020 XL5'in nominal yörüngesinin Dünya'nın önünde bulunan L4 Lagrange noktası etrafında librasyon yapıyor gibi göründüğünü ve bunun bir Dünya truvalısı olmasından şüphelendiğini bildirdi.[5] Daha sonra yapılan analizler, mevcut yörünge parametrelerine dayanarak oluşturulan modellere göre cismin istikrarının en az birkaç bin yıl daha devam edeceğini doğrulamıştır.[13][14] Bu durum 2020 XL5'in, iki bin yıl içinde kararsız hale geleceği tahmin edilen L4 noktasında ilk keşfedilmiş Dünya truvalısı olan 2010 TK7'dan daha kararlı olduğunu göstermektedir.[15] Ek takip gözlemleri ve ön gözlemler 2020 XL5'in truva olduğunu doğrulayarak en az 4.000 yıl sonra yörüngesinden çıkacağını göstermiştir.[12][16] Sayısal simülasyonlar, 2020 XL5'in muhtemelen 15. yüzyıldan beri L4 Langrange noktasına yakalandığını göstermektedir.[16]

2020 XL5'in yüksek yörünge eksantrikliği, Dünya ve Lagrange noktaları ile eşleşen bir referans çerçevesinde geniş, iribaş şeklindeki salınım yörünge hareketiyle sonuçlanır. Venüs'ün yörüngesiyle 0,0273 AU (4,1 milyon km; 2,5 milyon mi) minimum yörünge kesişme mesafesiyle (MOID) kesişmesine rağmen[2], gezegenden kaynaklanan pertürbasyonlar şu anda ihmal edilebilir düzeydedir, çünkü nominal yörüngesi onu Venüs'ün yörünge düzleminden ya çok yükseğe ya da çok alçağa getirmektedir.[17] Venüs'ün 2020 XL5'in yörüngesi üzerindeki etkisi, yükselen düğüm boylamı yüzlerce yıl boyunca ilerledikçe zamanla daha da artacak, 2020 XL5'in Venüs MOID'ini düşürecek ve sonunda onu birkaç bin yıl içinde Dünya'nın L3 noktasına göndererek truva yörüngesinin dengesini bozacaktır.[17]

Fiziksel özellikleri değiştir

2020'den 2021'e kadar yapılan optik gözlemlerin fotometrik ölçümleri, 2020 XL5'in karbonlu C-tipi asteroitlere benzeyen bir renk ölçeği sergilediğini göstermektedir. 2020 XL5in faz eğrisinin C-tipi asteroitlerinkine benzer şekilde davrandığı varsayıldığında, asteroidin mutlak büyüklüğü (H) 18,6'dır ve bu da tipik bir C-tipi asteroidin 0,06'lık geometrik albedosu için yaklaşık 118 km (73 mi) ortalama çapa karşılık gelir.[12] Bu da 2020 XL5'i, 0,3 km (0,19 mi) büyüklüğündeki 2010 TK7'den üç kat daha büyük olan, bugüne kadar bilinen en büyük Dünya truva asteroidi yapmaktadır.[12]

2020 XL5 sadece alacakaranlıkta, düşük irtifalarda görülebildiğinden, atmosferik bozulmalar ve Güneş'ten saçılan ışık asteroidin ışık eğrisinin doğru fotometrisini engellemektedir ki bu nedenle kendi ekseni etrafındaki dönüşü hakkında net bir bilgi elde edilememiştir.[12]

Keşif görevi değiştir

2020 XL5'in yüksek yörünge eğimi nedeniyle, alçak Dünya yörüngesinden (LEO) asteroide yapılacak bir buluşma görevi minimum 103 km/s (64 mi/s) toplam delta-v gerektirecektir ki bu değer düşük enerjili bir yörünge için ideal bir hedef olarak kabul edilemeyecek kadar yüksektir. Öte yandan, 2020 XL5'e LEO'dan bir yakın geçiş yörüngesi, minimum 33 km/s (21 mi/s) toplam delta-v ile daha uygulanabilir olabilir.[12]

Ayrıca bakınız değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ a b c "MPEC 2020-X171 : 2020 XL5". Minor Planet Electronic Circular. Minor Planet Center. 14 Aralık 2020. 8 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
  2. ^ a b c d "(614689) = 2020 XL5". Minor Planet Center. International Astronomical Union. 9 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
  3. ^ "2020 XL5". NEO Exchange. Las Cumbres Observatory. 14 Aralık 2020. 4 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 
  4. ^ a b Gray, Bill (14 Aralık 2020). ""Pseudo-MPEC" for P11aRcq". Project Pluto. Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. [ölü/kırık bağlantı]
  5. ^ a b c Hecht, Jeff (4 Şubat 2021). "Second Earth Trojan Discovered". Sky & Telescope. 4 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
  6. ^ a b c d e "JPL Small-Body Database Browser: 2020 XL5" (2021-11-09 last obs.). Jet Propulsion Laboratory. 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
  7. ^ a b c d e Santana-Ros, T.; Micheli, M.; Faggioli, L.; Cennamo, R.; Devogèle, M.; Alvarez-Candal, A.; ve diğerleri. (February 2022). "Orbital stability analysis and photometric characterization of the second Earth Trojan asteroid 2020 XL5" (PDF). Nature Communications. 13 (447). ss. L25. Bibcode:2022NatCo..13..447S. doi:10.1038/s41467-022-27988-4. PMC 8807697 $2. PMID 35105878. 5 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Nisan 2024. 
  8. ^ Chang, Kenneth (2 Şubat 2022). "Astronomers Find a New Asteroid Sharing Earth's Orbit - The Trojan asteroid 2020 XL5, which follows the same path around the sun as our planet, was revealed only after a decade of searching". The New York Times. 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2022. 
  9. ^ "2020XL5 Ephemerides". Near Earth Objects – Dynamic Site (Ephemerides at discovery (obs. code F51)). Department of Mathematics, University of Pisa, Italy. 3 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 
  10. ^ "M.P.C. 139917" (PDF). Minor Planet Circular. Minor Planet Center. 28 Mart 2022. s. 1529. 18 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Nisan 2022. 
  11. ^ "Rules and Guidelines for Naming Non-Cometary Small Solar-System Bodies" (PDF). IAU WG Small Body Nomenclature. International Astronomical Union. 20 Aralık 2021. s. 8. 20 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Nisan 2022. 
  12. ^ a b c d e f Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Santana-Ros20222 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  13. ^ Vitagliano, Aldo (28 Ocak 2021). "Re: Could newly-discovered 2020 XL5 be an Earth Trojan?". groups.io. 29 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 
  14. ^ de la Fuente Marcos, Carlos; de la Fuente Marcos, Raúl (18 Şubat 2021). "Transient Terrestrial Trojans: Comparative Short-term Dynamical Evolution of 2010 TK7 and 2020 XL5". Research Notes of the American Astronomical Society. 5 (2). s. 29. Bibcode:2021RNAAS...5...29D. doi:10.3847/2515-5172/abe6ad.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  15. ^ Connors, Martin; Wiegert, Paul; Veillet, Christian (July 2011). "Earth's Trojan asteroid". Nature. 475 (7357). ss. 481-483. Bibcode:2011Natur.475..481C. doi:10.1038/nature10233. PMID 21796207. 
  16. ^ a b Hui, Man-To; Wiegert, Paul A.; Tholen, David J.; Föhring, Dora (November 2021). "The Second Earth Trojan 2020 XL5". The Astrophysical Journal Letters. 922 (2). ss. L25. arXiv:2111.05058 $2. Bibcode:2021ApJ...922L..25H. doi:10.3847/2041-8213/ac37bf. 
  17. ^ a b Dunn, Tony (2 Ocak 2021). "Re: Could newly-discovered 2020 XL5 be an Earth Trojan?". groups.io. 5 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 

Dış bağlantılar değiştir

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=(614689)_2020_XL5&oldid=32570659" sayfasından alınmıştır