Tenten'in ideolojisi

Tenten'in ideolojisi konusu, Belçikalı yazar ve çizer Hergé tarafından 1929 yılında yaratılan kahraman olan Tenten'in öykülerindeki ideolojik vurguları kapsar. Karakter, ilk çıkışından son macerasına kadar yaratıcısı olan Hergé'in yaşadığı siyasi ve sosyal etkilerin izlerini taşır.

Esrarengiz Yıldız macerasının özgün hâlinde, "kötü adamlar" ABD bayrağı taşırken, Hergé daha sonra bunu hayali bir başka bayrakla değiştirir.

İlk maceralar

Hergé 1927 yılında Le Vingtième Siècle (Yirminci Yüzyıl) isimli gazetenin çocuk eki olan Le Petit Vingtième’de çizer olarak çalışmaya başlar. Derginin başında Katolik rahip Norbert Wallez bulunmaktadır.

İlk Tenten kitabı olan Tenten Sovyetler'de macerası çizere çalışmakta olduğu dergi yönetimi tarafından sipariş edilmiş ve Sovyetler Birliği karşıtı olması istenmiştir. Bu önyargılı bakışa rağmen işe koyulan Hergé o sırada Avrupa'da pek bilinmeyen bir ülke olan Sovyetler Birliği için elindeki sınırlı kaynakları kullandı. Başlıca kaynak olarak 1928 yılında Belçika'nın Moskova elçisi olan Joseph Douillet tarafından yazılan Moscou sans voiles (Gizemin ardındaki Moskova) eserinden faydalanır. Ancak bu eser komünist sistemin açlık, yoksulluk ve terörden başka bir şey getirmediğine dair yüzeysel ve yanlı bir eserdir. Bu eserin izleri macerada hissedilmektedir.

Hergé ikinci Tenten macerasının onu çok etkileyen ABD’de geçmesini ister. Ancak patronu Wallez karşı çıkar. Onun yerine o dönemde Belçika sömürgesi olan Kongo ile ilgili bir macera çizmesini ister. Koloni o dönemde beyaz Belçikalı işçilere gereksinim duymaktadır. Tenten Kongo'da macerası dönemdeki baskın sömürgeciliğin izlerini taşır. Hergé daha sonra verdiği röportajda Kongo ile o dönemde hiçbir bilgiye sahip olmadığını itiraf edecektir. Maceranın 1946 yılındaki renkli yeniden basımı sırasında kitaptaki Afrika halkını aşağılayıcı unsurlar ve ırkçılıkla eleştirilen vurgular değiştirilecektir.

Tenten Amerika'da (1931-1932) ve Kara Ada (1937-38) dönemi

Bir sonraki macera için Hergé Tenten'i ABD'ye göndermeyi başarır. 1932 yılında basılan macera önceki maceralar gibi bilgi eksiklikleriyle dolu olsa da kitaptaki hakim hava değişmiştir. Eserde yazar ABD'deki kızılderili yerli kabilelerin, siyahların ve mavi yakalı işçilerin tarafında yer alır. Linç eylemlerini, kızılderililerin topraklarının gasp edilmesini ve vahşi kapitalizmi eleştirir.

Tenten'in beşinci macerası olan Mavi Lotus (1934-1935) ise daha ilginçtir. Öykü Çin'de geçmektedir. Hergé bu öyküyü yazabilmek için Brüksel’de bulunan bir Çinli öğrenci olan Zhang Chongren (Geleneksel Çince: 張充仁) ile tanıştırılır. Hergé öyküde geçen ülkeyi bu sefer çok iyi anlatmak ister. Macera genel olarak emperyalizm karşıtı olarak değerlendirilebilir. Çin üzerinde kurulmaya çalışılan Japonya ve Avrupa egemenliği, Mançurya’nın Japonya tarafından ilhak edilmesi, Çinlilerin Avrupalılar ve Japonlar tarafından horlanması eleştirilir. Macerada gösterilen Japonların çoğu asker veya devlet ajanıdır ve sürekli olarak kötü kişiler olarak tanıtılırlar. Ayrıca savaş çıkartmak için Japonlar tarafından bahane olarak kullanılan Mukden Olayı'nın arka planı anlatılır.

1935- 1936 yıllarında çizdiği Kırık Kulak macerası kurgusal Güney Amerika cumhuriyeti olan San Theodoros'da geçer. Burada petrol bölgelerini elde edebilmek için Batılı işadamları tarafından kışkırtılan savaş eleştirilir. Bu işadamları ve silah tüccarları savaştırmaya çalıştıkları iki ülkeye de silah satmaya çalışmakta, amaçlarını gerçekleştirmek için her türlü yolsuzluğu yapmaktadırlar. Macerada Paraguay – Bolivya arasında 1932 yılında çıkan Chaco Savaşına gönderme yapılır.

Bu dönemde çizdiği Kara Ada macerası ise Alfred Hitchcock'un 39 Basamak adlı filmini çağrıştırır.

II. Dünya Savaşı

Tenten'in çok sayıda macerası II. Dünya Savaşından ve Belçika'nın Nazi işgali altında kalmasının yarattığı ortamdan etkilenecektir. Hergé savaş döneminde Belçika’nın tarafsızlığından yanadır. 1938- 1939 yılındaki Ottokar'ın Asası macerası Nazi karşıtı olarak değerlendirilebilir. Macerada Müsstler isimli lider kurgusal bir Balkan ülkesi olan Bordurya’nın komşusu Sildavya’yı ilhak etmesini sağlamaya çalışır. Müsstler faşist eğilimli bir SA örgütü benzeri bir yapının lideridir.

1939-1940 yılında yazdığı ve çizdiği Kara Altın Diyarında adlı maceranın ilk hali bitmemiştir. Öykü savaş öncesinde Nazi seferberlik dönemini anlatmakta ve İngiltere denetimindeki Filistin’de geçmektedir. II. Dünya Savaşı'nın başlaması ve Belçika'nın yenilmesi, Hergé’nin macerayı tamamlayamamasına yol açar. Savaştan sonra macerayı yeniden yazan Hergé, 1950 yılında çıkacak öyküde hayali bir Arap Krallığı olan Khemed'de yerel Araplar arasında çıkan bir iç savaşı anlatır. Öykünün ilk hâlinde Araplarla Yahudiler arasındaki silahlı mücadele senaryosu terk edilmiştir.

Savaş döneminde Hergé, Nazi işgalcilerle işbirliği içindeki Le Soir gazetesinde çalışır. Bu dönemde Tenten maceraları siyasi konulardan uzak duracak ve uyuşturucu kaçakçılığı (Altın Kıskaçlı Yengeç), define avcılığı (Tekboynuzun Esrarı ve Kızıl Korsan'ın Hazinesi) ve gizemli olaylar (7 Kristal Küre) ile ilgilenecektir.

Bu dönemde diğerlerinden farklı olan macera Esrarengiz Yıldız'dır. Hergé, sansürü aşabilmek için olabildiğince fantastik öğeler katsa da kutup bölgesine düşen meteora ulaşabilmek için yarışan iki ekipten birisi Avrupa ve Nazi yanlısı ülkelerden oluşurken, "kötü" olarak yansıtılan diğer ekip ise ABD'lidir. Macerada ayrıca Tenten bir Nazi yapımı uçak olan Arado Ar 196 kullanır.

Hergé açısından kötü şöhrete sebep olacak olan en önemli etkense işbirlikçi Le Soir gazetesinde çalışması olur. Savaşın sona ermesinin ardından o ve çalışma arkadaşları yoğun sorgulamaya maruz kalacaktır. Hergé 1973 yılında verdiği röportajda Avrupa ülkelerinin Nazilerin öncülüğünde kurulan yeni düzende başarısız olan demokrasiye göre daha iyi durumda olacağına inandığını belirtecek ve büyük bir hata yaptığını itiraf edecektir.

Savaş sonrası

Hergé, savaştan sonra kendine ait olan ve Fransız Direniş üyesi Raymond Leblanc ile birlikte kurduğu Tenten adlı dergide çizer. Savaş sonrası dönemdeki maceralar sürekli olarak tekrarlanmakta olan görece daha az siyasi konulardır:

• Irkçılık karşıtlığı: Çinegenelerin durumunun işlendiği Kastafiore'nin Mücevherleri
• Diktatörlük karşıtlığı: Turnösol Olayı macerasında diktatörlük karşıtıdır ve Soğuk Savaş döneminde kitle imha silah üretimi süreci derinlemesine anlatılır.
• Uluslararası insan kaçakçılığı ve modern kölelik: Ambardaki Kömür macerasında işlenir. Ne var ki Hergé işlediği bu önemli konuyu ele alışıyla eleştirilecektir. Kaçakçılık kurbanı Afrikalılar maceranın ilk hâlinde çok bozuk bir Fransızcayla konuşuyor şekilde ve akılsız olarak resmedilir. Aldığı eleştiriler üzerine Hergé maceranın sonraki baskısında düzenleme yapacaktır.
• Petrol zenginliği ve siyasi etkileri: Kara Altın Diyarında ve önceki Kırık Kulak macerası
• Silah tüccarlığı: Ambardaki Kömür ve Sidney'e 714 Sefer Sayılı Uçuş maceraları. Bu son macerada Hergé, milyoner Laszlo Carreidas karakteri için Fransız uçak sanayicisi Marcel Dassault'u örnek almıştır.

Tenten'in son macerası Tenten ve Pikarolar da ideolojik olarak tartışmalıdır. Macera hem sol hem sağ eğilimli olarak değerlendirilmektedir. Macerada Tenten, arkadaşlarının haksız yere suçlanması üzerine istemeye istemeye bir yolculuk yapmak zorunda kalır. Sonunda kendisini bir devrimin içinde bulur. Ancak ana karakterler arasında iyiler ve kötüler yoktur. İktidardaki General Tapioca diktatörlükle yönetilen Bordurya tarafından desteklenmekteyken, Tenten'in arkadaşı olan General Alcazar ise uluslararası tekellerin desteğine sahiptir. Hergé özellikle Latin Amerika’da bu dönemde sürekli olarak yaşanan darbeleri çok anlamlı bir şekilde eleştirir. Darbeden önce halk sefalet içerisinde yaşarken, darbeden sonra değişen sadece polislerin üniformaları ve şehrin adı olur.

Cinsel ayrımcılık

Tenten öykülerinde neredeyse hiç kadın karakter olmamasından dolayı Hergé cinsel ayrımcılık yapmakla eleştirilmiştir. Öne çıkan tek kadın karakter Bianca Castafiore'dir. Tenten ve Kaptan Haddock'u Turnösol Olayı macerasında saklamış olmasına rağmen kendisini beğenmiş ve düşüncesiz olarak gösterilmiştir. Konuyla ilgili düşüncelerini açıklayan Hergé ise, Tenten'in maceralarında sadece erkeklere yer olduğunu belirtecektir.

Tenten ve Yahudiler

Tenten’in maceralarında Yahudilerin resmedilişlerinden ötürü Hergé Yahudi karşıtlığıyla itham edilmiştir. Bu eleştiriler maceraların basıldığı dönemdeki Le Soir gazetesinin Belçika’nın Nazi işgali altında kaldığı dönemde Almanlarla işbirliği yapmış olmasına bağlanır. Ancak savaştan önceki Tenten maceralarında da buna dair işaretler vardır. Örneğin Kırık Kulak macerasında heykelciği satan dükkân sahibi geleneksel Yahudi elbiseleri giymekte ve malını sattıktan sonra Tenten’in ardından ellerini ovuşturmaktadır.

Nazi işgali döneminde yazılan Esrarengiz Yıldız macerası Yahudi karşıtlığının yoğun olduğu bir maceradır. 11 Kasım 1941 günü Le Soir'da yayınlanan macerada dünyanın sonunun geleceğini duyan iki kötü görünüşlü Yahudi birbirlerine sevinçle artık borçlarını ödemek zorunda olmadıklarını müjdelerler. Ayrıca aynı macerada rakip ekibin sponsoru iş insanı Blumenstein, Yahudi ismini çağrıştırmaktadır. İsim sonraki maceralarda Bohlwinkel olarak değiştirilecektir. Bu ekibin kayığında ise ilk başta ABD bayrağı bulunmaktaysa da daha sonra kurgusal bir ülke bayrağıyla değiştirilecektir. Hergé, savaştan sonra Nazilerin yaptığı Yahudi katliamı ortaya çıkınca eserlerinde kimi değişiklikler yapar.

Diğer eserlerinde ise Hergé baskı gören azınlık haklarına sahip çıkar. Örneğin Ambardaki Kömür macerasında Müslüman tacirler tarafından satılmak isteyen masum Müslümanların dramını gösterir, Kastafiore’nin Mücevherleri’nde de Çingeneleri savunur.

Finans dünyası

Hergé’nin Tenten maceralarında eleştirdiği bir diğer kurum da büyük şirketlerdir. Ona göre bu şirketler ülkelerin ve etnik azınlıkların hayatlarını daha fazla kâr için olumsuz yönde etkilemekteydi. Hergé büyük şirketleri ahlaksızca yöntemler kullanmakla ve suç örgütleriyle bir arada olmakla itham eder.

Bu değerlendirmeler Tenten Amerika'da macerasıyla başlar. Burada topraklarında petrol bulunan yerli kızılderililer silah zoruyla ordu birliklerince topraklarından uzaklaştırılırlar. Ertesi gün orada kapsamlı bir şehir kurulmuştur bile. Petrol şirketi patronları Tenten’e rüşvet vererek gördüklerini anlatmamasını isterler. Ayrıca Tenten başıboş kedi, köpek ve farelerden tavşan eti konservesi üreten bir fabrikayı ziyaret eder.

Kırık Kulak macerasında rakip ABD ve İngiliz petrol şirketleri kurgusal iki Latin Amerika ülkesini petrol bulunduğu sanılan bir bölgeyi ele geçirmek için savaş çıkartmaya çalışırlar. Öyküde 1932 yılındaki Paraguay – Bolivya arasında yaşanan Chaco Savaşından esinlenilmiştir. Petrol için bir başka savaş da Kara Altın Diyarında macerasında kurgusal bir Arap Krallığında yaşanır.

Tenten'in maceralarında büyük şirket sahipleri bulundukları konumları yasadışı işlerle uğraşmak için kullanır. Rastapopoulos saygın bir armatör ve iş insanı olmasına rağmen uyuşturucu ve insan kaçakçılığı şebekesinin yöneticisidir. Japon iş insanı Mitsuhirato hem bir uyuşturucu kaçakçısı hem de sabotördür. Esrarengiz Yıldız macerasında Tenten’in rakibi ekip büyük bir uluslararası banka tarafından desteklenmektedir. Bu banka yetkilileri Tenten ve ekibini geciktirmek için sabotaj dahil ellerinden gelen her şeyi yaparlar. Hergé’nin büyük şirketlere saldırısı özellikle gizemli akanlık maceraları olan Hedef Ay ve Ay'a Ayak Basıldı’dan sonra gelir. Maceralarda büyük patronlar önce cana yakın ve dost yanlısı olarak tanıtılır, daha sonra kirli işleri ortaya çıkar. Rastapoppulos ve Mitsuhirato’nun dışında Laszlo Carreidas'ın Sidney'e 714 Sefer Sayılı Uçuş macerasında İsviçre bankalarındaki gizli hesapları ortaya çıkar. Tenten ve Pikarolar macerasında gerilla komutanı Alcazar Latin Amerika tarihinde kirli bir tarihe bir sahip olan gerçek United Fruit Company’den esinlenen United Banana Company tarafından desteklenir. Ayrıca General Alcazar’ın düşmanı iktidardaki General Tapioca ise Loch Lomond viski şirketince desteklenir.

Konuyla ilgili yazılan eserler

• Farr, Michael, Tintin: The Complete Companion, John Murray Publishers Ltd, 2001, ISBN 0-7195-5522-1
• Sadoul, Numa, Entretiens avec Hergé, Casterman, 1989, ISBN 2-203-01708-2
• Peeters, Benoît, Tintin and the World of Hergé, Bullfinch Press, 1992, ISBN 0-316-69752-4