Türk Ütopyaları

Türk Ütopyaları. Kaynak Yayınları. s. 408. İlk baskısı 2014’te Kaynak Yayınları tarafından yapılan Türk Ütopyaları’nın (alt başlığı: “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Ütopya ve Devrim”) yazarı Sadık Usta’dır.

WorldCat'in verdiği bilgiye göre dünyanın en tanınmış üniversitelerinin yanı sıra, Amerikan Kongre Kütüphanesi'nde de bulunan Türk Ütopyaları, yayımlanmasından itibaren Türkiye’de birçok dönem ödevine, yüksek lisans ve doktora tezine kaynaklık etmiştir. Eser genel olarak iki ana bölümden oluşmaktadır. Kitap, yayımlanmasının ardından televizyon kanalı Habertürk TV’de program sunan Okan Bayülgen’in de dikkatini çekmiş ve kitabın yazarı Usta, dört hafta üst üste ütopya konulu programlarda eserine ve ütopyalara ilişkin bilgiler de vermiştir.

Yazar, kitabın Önsöz’ünde, söz konusu eseri, 2011’de Frankfurt Johann Wolfgang Goethe Üniversitesi tarih bölümünde yüksek lisans tezi olarak sunduğunu belirtmektedir.

Usta, bu çalışmayla öteden beri gelen “Türklerin ütopyalarının olmadığı” tezine itiraz ettiğini, bunu da Tanzimat’tan bu yana kesintisiz olarak devam eden ve metin olarak kaleme alınmış Türk ütopyalarıyla ortaya koyduğunu belirtmektedir.

“Ütopyaların, tıpkı roman ve polisiye gibi, esas olarak “Batı toplumlarının ürünü olduğu, Doğu toplumlarınınsa onu ancak taklit edebileceği” tezi, öteden beri Türk aydınları arasında yaşam alanı bulabilmektedir. Hatta bu aydınların bir kısmı Türklerin ütopya yazamayacaklarını bile iddia etmektedir. Avrupamerkezci bakış açısının bir yansıması olarak ortaya çıkan bu sivil toplumcu tez, ne yazık ki Türkiye’nin akademisyen çevrelerinde de belli oranda etkilidir.”

Ayrıca yazar bu çalışmasında, Türklerin sadece ütopik eserler kaleme almadıklarını aynı zamanda kitabın alt başlığından da (Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Ütopya ve Devrim) anlaşılacağı gibi tarihte önemli ütopik eserlerle toplumsal devrimlerin birbirilerini etkilediklerini kanıtlamayı amaçladığını vurgulamaktadır.

“Birincisi Türkiye’de ütopya vardır; ikincisi de bu eserler (ütopyalar), Türkiye’nin 200 yıllık devrim ve siyasi düşünce tarihini derinden etkilemiştir. Sadece ütopyalar mı? Tabii ki değil; aynı zamanda bu ütopyaları yazan yazarlar da. Her şey ortada; Namık Kemal’lerin, İsmail Gaspıralı’ların, Tevfik Fikret’lerin, Hüseyin Cahit Yalçın'ların, Abdullah Cevdet’lerin, Kılıçzade Hakkı’ların ve Ahmet Ağaoğlu’ların hayatlarına bakmak yeterlidir.

Türkiye’de devrim tarihi ile ütopyaların tarihi bir sarmaşık gibidir; birbirinden ayrılmaz biçimde iç içe geçmişlerdir.”

Beş kısımdan oluşan Birinci Bölüm’de yazar, genel olarak dünya ütopya yazınına teorik katkıda bulunan düşünürlerin metinlerinden örneklerle, ütopyanın kavramsal açıdan teorik çerçevesini çizmekte, sonra Batı Aydınlanmasının Türkiye’yi düşünsel açıdan nasıl etkilediğine değinmektedir. Üçüncü kısımda yazar, Türk ütopya yazarlarının kaleme aldıkları eserlerin, düşünsel anlamda Türkiye’nin modernleşmesine nasıl katkıda bulunduklarını örneklerle incelemektedir. Son iki kısımdaysa yazar, özellikle 1908 Jön Türk Devrimi’nden itibaren ütopya yazınında yoğun bir verimliliğin baş gösterdiğini ve ütopya yazarlarının siyasi açıdan aktif olduklarını aldıkları görevlerle ortaya koymaktadır. Son kısımda ise yazar, ütopik eserlerde dile gelen görüşlerle Kemalist Devrim programının nasıl örtüştüklerini maddeler halinde sıralamaktadır.

Kitabın ikinci bölümünde yazar, bugün birçoğu bilinmeyen veya matbu olarak bulmakta sıkıntı çekilen ve Tanzimat’tan itibaren yazılmış önemli ütopik eserleri, günümüz Türkçesine aktararak ekler halinde vermektedir. Bu bölümde yer alan önemli yazarlar ve kitaba alınmış eserleri şunlardır:

Ziya Paşa (1825-1880), Muhterem Edebiyatçı Merhum Ziya Paşa’nın Rüyası. Yazar bu eseri, 1868’de Londra’da kaleme almıştır.

Namık Kemal (1840-1888), Rüya. Yazar bu eseri, 1869’da kaleme almıştır.

İsmail Gaspıralı (1851-1914), Darürrahat Müslümanları. Yazar bu eseri ,1906’da Bahçeşehir’de kaleme almıştır.

Hüseyin Cahit Yalçın (1875-1957), Hayal Edilmiş Hayat. Yazar bu eseri, 1901’de kaleme almıştır.

Kılıçzade Hakkı (1872-1960), Pek Uyanık Bir Uyku. Yazar, 1912’de kaleme aldığı bu eseri, Doktor Abdullah Cevdet’in yayımladığı İçtihad dergisinde beş bölüm olarak tefrika ettirmiştir.

Ahmet Ağaoğlu (1869-1939), Serbest İnsanlar Ülkesinde. Yazar bu eseri 1930’da kaleme almıştır.