Çambeli, Posof
Çambeli, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.
| Çambeli | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Çambeli Çambeli'nin Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Posof |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 1361 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 137 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75800 |
Tarihçe değiştir
Çambeli köyünün eski adı Sakire’dir. Gürcüce bir kelime olan Sakire (საკირე), kireç ocağını anlamına gelir.[3] Nitekim Gürcü araştırmacı ve gazeteci Konstantine Martvileli, köyde eskiden bir kireç ocağı bulunduğunu yazmıştır.[4] Günümüzde Gürcistan'da da Sakire adını taşıyan köyler bulunmaktadır. Bu yer adı Türkçeye aynı şekilde girmiştir. Niteki 1595 tarihli Osmanlı mufassal defteri ile 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Sakire (سكره) şeklinde geçer.[5][6]
Bugün Gürcistan’ın değişik yerlerindeki Sakire adını taşıyan birkaç köy vardır. Sakire (საკირე), Gürcüce “kireç ocağı” (კირი: kireç) anlamına gelmektedir. Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli Sakire’nin bir Gürcü köyü olduğunu, eskiden bu köyde bir kireç ocağı (“sakire”) bulunduğunu yazar.[7] Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği toprakların 1595 tarihli tahriri olan Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan’da köyün adı aslına uygun biçimde Sakire (سكره) olarak kaydedilmiştir.[8] Daha geç tarihli Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır adlı Osmanlı tahrir defterinde ise, Sakire’nin (ساكره) yazılışı biraz farklılık gösterir.[9] "Elif" harfi eklenerek ilk hecenin "sa" biçiminde okunması kesinleştirilmiştir. 93 Harbi'nde bölgeyi ele geçiren Ruslar da köyün adını Sakire (Сакире) olarak kaydetmiştir.[10]
Sakire'nin Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır'daki Osmanlıca yazılış biçimi, 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında da korunmuştur.[11] Köyün adı sonradan Sağre biçimini almıştır. Nitekim İçişleri Bakanlığı’nın 1968’de yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün eski adı Sağre, yeni adı da Çambeli olarak verilmiştir.[12]
Tarihsel Samtshe bölgesinin Tao-Klarceti kısmında (Posof vadisi) yer alan köydeki kale ve kilise kalıntıları, köyün köklü bir geçmişi olduğunu göstermektedir. Osmanlı Devleti'nin Gürcü atabeglerin yönetimi altındaki toprakları 16. yüzyılın ikinci yarısında ele geçirmesinden sonra Sakire de hemen sonrasında kurulan Çıldır Eyaleti sınırları içinde kaldı. Yerleşim, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahririnde Poshov livasında Kuzey nahiyesine bağlı bir köy olarak kaydedilmiştir. Bu deftere göre o tarihte köyün nüfusu 10 haneden oluşuyordu ve Sumare veled-i Mahnia, Çaduna(?) veled-i Matata, Gogina veled-i Lala, Hadar(?) birader-i o, Cilasun veled-i İlarion, Abudara(?) veled-i Cilasun, Bayındur veled-i Vepha, Enuka veled-i Rubena, Gogiça veled-i o, Leşkere veled-i Mahnia köydeki kayıtlı erkek adlarıydı.[13] Daha geç tarihli Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır adlı Osmanlı tahririne göre de Sakire aynı idari konuma sahiptir.[9]
Uzun süre Osmanlı egemenliğinde kalan yerleşim, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. Savaşın hemen sonrasında, 1878’de köyde 29 hane yaşıyordu.[14] Rus kayıtlarında da Sakire olarak geçen köy, Ardahan sancağının (okrug) Posof kazasına (uçastok) bağlıydı. Köyde 1886’da 297, 1896’da 375 ve 1906’da 432 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Türklerden oluşuyordu.[10][15] Bununla birlikte, I. Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli köyde o tarihte 45 hanede 473 Müslüman Gürcü'nün yaşadığını belirtmiştir.[7]
I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından yerleşim bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti tarafından fiilen yeniden Türkiye’ye katıldı.[16] 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla yerleşimin de içinde yer aldığı Ardahan ve Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı.
İçişleri Bakanlığı’nın 1968’de yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün eski adının Sağre, yeni adının Çambeli olarak verilmiş olması, köyün adının bir süre önce değiştirilmiş olduğunu göstermektedir.[12]
Köydeki tarihsel kalıntılardan biri olan Sakire Kilisesi, bugünkü köyün merkezinin 1 km doğusuna, çayırlıkta yer alır. Hayli zarar görmüş kilisenin ebatlarını saptamak artık mümkün değildir. Günümüze yüksekliği 5-6 metreye ulaşan duvarları kalmıştır. Kilisenin duvarlarının dışarıdan büyük ebatlı ve özenle yontulmuş gri taşlarla kaplandığı, geriye kalan örnek taştan anlaşılmaktadır. Kilisenin çevresinde çatı örtüsünün ve duvarlarının parçalarını görmek mümkündür. Çambeli’de ikinci bir köy kilisesi daha vardır. Bu kiliseden de geriye sadece yıkıntılar kalmıştır.[17][18] I. Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı köyde küçük bir kalenin bir bütün olarak durduğunu yazar.[7] Ne var ki bu kalenin akıbeti bugün bilinmemektedir.
Köyün merkezinin 2 kilometre kuzeydoğusunda yer alan Caki Kalesi ya da Cakistsihe de köyün sınırları içinde kalır. Küçük ebatlı (25 × 20 m) bir kale olan Cakistsihe, harç kullanılarak inşa edilmiştir. Gürcistan-Türkiye sınırı yakınında, bir akarsuyun sağ kıyısında, bir tepede yer alan kalenin bir de kilisesi vardır. Tek nefli bir yapı olan Caki Kalesi Kilisesi, kalenin batı kısmında bir yamaçta yer alır. Kiliseden geriye sadece yıkıntıları kalmıştır.[19]
Coğrafya değiştir
Çambeli köyü, Ardahan il merkezine 89 km, Posof ilçe merkezine ise 8 km uzaklıktadır.[20]
Nüfus değiştir
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 137[2] |
| 2021 | 140[2] |
| 2020 | 137[2] |
| 2019 | 138[2] |
| 2018 | 138[2] |
| 2017 | 135[2] |
| 2016 | 135[2] |
| 2015 | 150[2] |
| 2014 | 159[2] |
| 2013 | 185[2] |
| 2012 | 190[2] |
| 2011 | 203[2] |
| 2010 | 203[2] |
| 2009 | 218[2] |
| 2008 | 230[2] |
| 2007 | 227[2] |
| 2000 | 285[20] |
| 1990 | 434[21] |
| 1985 | 510[22] |
Kaynakça değiştir
- ^ "Cambeli, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Posof Çambeli Köy Nüfusu". Nufusune.com. 17 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ "საკირე" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt ISBN 0-9535878-3-5
- ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde” ("არტაანის მხარეში"), Sakartvelo gazetesi, 7 Ekim 1917, sayı 220.
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 459.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 762.
- ^ a b c Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde”, Sakartvelo gazetesi, 7 Ekim 1917, sayı. 220.
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, 1. Cilt, s. 325.
- ^ a b Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 264.
- ^ a b ""Poshov kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 26 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2019.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 762.
- ^ a b Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 746.
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; 3. cilt, s. 459; 1. cilt, s. 325; 2. cilt, s. 318.
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, 3. Cilt, s. 459.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 114, ISBN 9786052100271.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Tao-Klarceti Anıtlarının 2012-2013 Yılları Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), (Yayıma hazırlayanlar) Teimuraz Hutsişvili, Bebur Gozalişvili, Ana İmedaşvili, Şalva Koğuaşvili, Davit Maisuradze, Levan Tsikarişvili, Tiflis, 2019, s. 19-20, ISBN 9789941963902.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 230-231, ISBN 9789941478178.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 232, 410, ISBN 9789941478178.
- ^ a b "Çambeli Köyü". YerelNet.org.tr. 2 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.