Persepolis

Başlığın diğer anlamları için Persepolis (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Persepolis (Pers dilinde: Parsa, Farsça: تخت جمشید/پارسه, Taht-ı Cemşîd), İran'ın Fars Eyaleti'nde, Şiraz kentinin yaklaşık 60 km kuzeydoğusunda yer alan, antik dünyanın en görkemli şehirlerinden biridir. Ahameniş İmparatorluğu'nun tören başkenti olarak M.Ö. 6. yüzyıl sonlarında I. Darius tarafından kurulmuş olan Persepolis, yalnızca bir kraliyet kompleksi değil; aynı zamanda Pers kültürünün, mimarisinin ve siyasi gücünün simgesidir. Büyük taş teras üzerine inşa edilen şehirde, Apadana Sarayı, Uluslar Kapısı, Kral Yolu ve çeşitli kabartmalar gibi anıtsal yapılar yer alır. Bu yapıların çoğu, farklı milletlerden gelen elçilerin Pers kralına hediyeler sunduğu sahnelerle bezeli kabartmalarla süslenmiştir. Persepolis, 1979 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası ilan edilmiştir.

Persepolis

UNESCO Dünya Mirası
Konum	Mervdeşt, İran
Kriter	Kültürel: i, iii, vi
Referans	114
Tescil	1979 (3. oturum)
Bölge	Asya-Pasifik
Koordinatlar	29.935°K 52.890°D / 29.935; 52.890

Persepolis, Nisan 2005

Kuruluşu

Pers İmparatorluğu'nun görkemli tören başkenti olan Persepolis, MÖ 6. yüzyılın sonlarına doğru Pers Kralı I. Darius (Dara) tarafından, Mervdeşt ovasında, doğal bir kayalık teras üzerine kurulmuştur. Şehrin stratejik konumu, hem savunma açısından avantaj sağlamış hem de imparatorluk içindeki farklı kültürleri bir araya getirecek bir merkez olmasına olanak tanımıştır. Darius, Persepolis’i yalnızca siyasi bir merkez değil, aynı zamanda kraliyet törenlerinin ve dini ritüellerin gerçekleştirileceği kutsal bir alan olarak tasarlamıştır.

Darius’un ölümünden sonra tahta geçen oğlu I. Serhas (Xerxes), babasının başlattığı inşaatları tamamlamakla kalmamış, şehre yeni yapılar da eklemiştir. Özellikle Ülkeler Kapısı (Gate of All Nations) ve hazine binaları onun döneminde inşa edilmiştir. Daha sonraki hükümdarlardan I. Artakserkses (Artaxerxes I) de Persepolis’i genişletmiş ve Ahameniş mimarisinin en seçkin örneklerinden bazılarını şehre kazandırmıştır. Her yeni kral, Persepolis’e kendi izini bırakmak istemiş, bu da kentin zamanla hem mimari hem de sembolik açıdan zenginleşmesini sağlamıştır. Persepolis’in kuruluşu, sadece bir şehir inşasından ibaret değil; aynı zamanda Pers İmparatorluğu’nun kültürel, dini ve siyasi vizyonunun somut bir yansımasıdır.

Anlatım

Saray

Persepolis'teki kraliyet sarayları, yaklaşık 15 metre yüksekliğinde yapay bir teras üzerine inşa edilmiştir. Bu geniş teras, doğal kayalık zemin üzerine taş bloklar ve toprak dolgularla güçlendirilerek oluşturulmuş, uzunluğu yaklaşık 450 metre, genişliği 300 metre civarındadır. Ana kompleks, iki geniş taş merdiven ile zeminden ulaşılabilecek şekilde tasarlanmıştır. Bu merdivenlerin her iki yanında yer alan duvarlar, dikkatle oyulmuş rölyeflerle süslenmiştir. Rölyeflerde, Ahameniş kralına bağlı farklı milletlerden elçilerin ellerinde hediyelerle krala doğru ilerledikleri sahneler işlenmiştir.

Terasın üzerinde bulunan yapılar arasında Apadana Sarayı, Taht Salonu (Yüz Sütunlu Salon), Hazine Odası, Kraliyet Sarayı (Takaht), Ülkeler Kapısı ve Kraliçe Sarayı gibi önemli bölümler yer alır. Bu yapılar, yalnızca törenler için değil, aynı zamanda devlet yönetimi ve diplomatik kabul merasimleri için de kullanılmıştır. Sarayların mimarisi, Pers sanatı ile Mezopotamya ve Yunan etkilerinin sentezini yansıtır. Özellikle sütun başlıklarında görülen boğa, griffon ve aslan figürleri, Ahameniş ikonografisinin önemli unsurlarındandır.

Bazı tarihçilere göre, Kiros’un Pasargadai’daki anıt mezarı ile Persepolis'teki saraylar arasında stilistik benzerlikler bulunmaktadır. Antik kaynaklar ve arkeolojik bulgular, bu devasa yapıların inşasında yalnızca Pers değil, Babil, Lidya ve Yunan kökenli mimar ve taş ustalarının da görev aldığını göstermektedir. Bu da Persepolis’in çok kültürlü yapısını ve İmparatorluk içindeki sanat anlayışının çeşitliliğini yansıtır.

Tören salonu

Darius'un Mısır'daki ocaklardan getirilen blok taşlarla yapılmış "Apadana" denilen tören salonu 10.000 kişi alıyordu. Bu kadar büyük bir kapalı salon başka hiçbir sarayda görülmemiştir. Hazine sarayının geniş avlusuna açılan 4 büyük ahşap kapısı vardı ve bunlar renkli ve süslü alçılarla kaplıydı.

Persepolis'te büyük sütun kaideler üzerinde, Perslerin inançlarını yansıtan heykeller vardır. Bunlar iyilik sembolü olan yarı insan bir savaşçı ile kötülük sembolü olan bir canavarın mücadelesini ve iyilik sembolünün zaferini gösterir.

Kral mezarları

Persepolis'in yakınındaki kayalık dağın yamaçlarında birbirinden 8–10 km uzaklıkta, kayalar oyularak yapılan ve saray görünümlü iki kaya mezar vardır. Frigya kral mezarlarına benzeyen bu mezarlar "Taht-ı Cemşid" ve "Nakş-ı Rüstem" olarak anılırlar. Bunlardan biri I. Darıus'un mezarıdır.

MÖ 331'de Büyük İskender Persleri yenerek şehri yaktı. Bundan sonra şehir toprak yığınları altında kendi haline terkedildi. 1930'larda başlayan arkeolojik çalışmalarla şehir yeniden ortaya çıkarılmıştır.

Persepolis panorama

Dış bağlantılar

• Persepolis22 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Persepolis, Şiraz22 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.