Ginseng
Ginseng, Panax cinsinden bitkilerin köküne verilen ad. Panax quinquefolius (Amerikan ginsengi), Panax ginseng (Kore ginsengi) gibi türleri vardır. Ginsengin bitki bilimindeki adı olan Panax, Yunanca "tam iyileşme" anlamına gelen "panacea" sözcüğünden türetilmiştir.
| Ginseng | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Panax quinquefolius yaprak ve meyvesi | |||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Türler | |||||||||||||
| Metne bakınız. | |||||||||||||
Büyük kazık köklü, çok yıllık otsu bir bitkidir. 6-8 yaşındaki bitkilerin köklerinin çapı 10 santimetreyi bulmakta olup, beyaz veya kırmızı renklidir. Bitkinin yaşlı, etli ve çatallı kökleri, ilaç olarak kullanıldığından, Çin, Japonya, Kore gibi Uzakdoğu ülkelerinde yabani olarak bulunmasının yanı sıra, kültürü (yetiştirilmesi) de yapılmaktadır.
Piyasa şartlarında Sibirya ginsengi olarak adlandırılan Eleuterococcus senticocus, bitki bilimi açısından ginseng değildir.
Ginseng geleneksel tıpta yüzyıllardır kullanılagelmiş olsa da tıbbi etkinliğine dair çağdaş bilimsel araştırmalar yetersizdir.[1] Ginsengin herhangi bir tıbbi sorunu iyileştirmede etkili olduğuna dair belirgin bir bulgu yoktur. ABD Gıda ve İlaç Dairesi tarafından reçeteli ilaç olarak kullanımı onaylanmamıştır.[2] Besin takviyesi olarak yaygın kullanılmasına karşın çözümlemeler, üretim uygulamalarındaki tutarsızlıklar nedeniyle ginseng ürünlerinin zehirli metaller veya ilgisiz dolgu bileşikleri ile kirlenmiş olabileceğini göstermiştir.[3] Aşırı kullanımı yan etkilere yol açabilir ve reçeteli ilaçlarla etkileşimlere girebilir.[2]
Etimoloji değiştir
İngilizce ve Türkçedeki ginseng kelimesi, Çince rénshēn (kısaca: 人参; geleneksel: 人蔘) kelimesinden kökenini alır. Rén "insan" (adam) ve shēn bir tür "ot" anlamındadır; bu şekilde insan ayağına benzeyen çatallı kazık köküne atıf yapılmıştır. "İnsan otu" anlamındadır.[4] İngilizce ve Türkçe söylenişi Kanton Çincesinde jên shên (Jyutping: jan4sam1) ve Hokkien söylenişinde "jîn-sim" olarak yapılan güney Çince söylenişinden gelmektedir.
Botanik/cins adı Panax ise "her şey-iyileştirme" anlamında yunanca bir kelimedir kısaca "her şeyi iyileştiren" demektir. "Panacea" kelimesi ile aynı kökeni taşır; çünkü Linnaeus bu adı koyarken Çin tıbbında bu bitkinin kas gevşetici olarak da kullanıldığının farkındaydı ve bu sebeple bu cinse bu ad konulmuştur
Panax ginseng, yanında pek çok bitki ginseng kökü olarak bilinip karıştırılmaktadır. En bilinen örnekler Xiyangshen, olarak bilinen Panax Ginsengin yakın akrabası ve neredeyse aynı etkilere sahip Amerikan Ginsengi 西洋参 olarak da bilinen Panax quinquefolius dur; bunun yanında Japon ginsengi 东洋参 (Panax japonicus), veliaht prens ginsengi 太子參 (Pseudostellaria heterophylla) ve Sibirya ginsengi 刺五加 Eleutherococcus senticosustur. Hepsinin adı ginseng olsa da bu bitkilerin her biri farklı fonksiyonel yararlara sahiptir. Gerçek ginseng Panax cinsine mensuptur.[5]
Geleneksel kullanım değiştir
Hem Amerikan ginsengi (Panax quinquefolius) hem Asya ginsengi (Panax ginseng) kökleri adaptojen, afrodizyak, besleyici uyarıcı,[kaynak belirtilmeli] tip II diyabet tedavisinde ve erkeklerde cinsel iktidarsızlıkta ağızdan alınarak kullanılmaktadır. Kökler çoğunlukla kuru formda bütün veya dilimlenmiş olarak kullanılmaktadır. Ginseng yaprakları, pahalı olmasa da kimi zaman kök gibi kullanılmakta ve çoğu halde kurutulmuş form halinde satılmaktadır. Yapraklarından çay yapılmaktadır.
Ginseng içeriği enerji içeceklerinde ve çoğunlukla "çay" varyetesi olarak klinik dozajın altında kullanılmakla tıbbi etkileri ölçülememiştir.[6][kaynak belirtilmeli] Yine bir kısım kozmetik ürünlerinde kullanılmaktadır ancak bu ürünlerde ginseng kullanımının klinik tıbbi bir etkisi tespit edilmemiştir.
Yan etkileri değiştir
Sports Nutrition FAQ adlı UMass Amherst tarafından basılan esere göre, P. ginseng'in en çok bilinen yan etkisi uykusuzluk, uyuma zorluğudur.[7] Ancak bazı kaynaklar bunun aksi yönde hiçbir uykusuzluk sorununa ginsengin neden olmadığını belirtmektedir.[8] Diğer yan etkiler ise bulantı, ishal, baş ağrısı, epistaxis (burun kanaması),[9] hipertansiyon, düşük tansiyon ve mastalji (meme ağrısı)nı içerir.[10] Ginseng antidepresanlarla birlikte karıştırılarak kullanılırsa, kullanılan depresyon hastalarında mani başlangıcına neden olabilir.[11]
Ginseng'in alternatifleri değiştir
Ginsenge alternatif olan çeşitli benzer adaptojen etkilere sahip bitkiler de bulunmaktadır. Bu bitkilerin ginsenge yanında tercih edilmesinin bir diğer sebebi de ucuzluklarıdır. Ancak her ne kadar insanlarla ginseng diye anılsalar da tamamen ginsengden farklı bitkilerdir. Ayrıca ginsenoit adlı maddeye çoğunda rastlanmaz, sadece Gynostemma pentaphyllum aslı bitkide kısmen ginsenge benzer ginsenoitler bulunur ancak ginseng kadar ginsenoitlerinin tek başına etkisi tespit edilememiştir.Bu ürünlerin her birinin farklı bir kullanım alanları olup, kullanmadan evvel yararlanılacak alan tespit edilip ona göre bu bitkiler seçilmelidir.[12]
- Schisandra chinensis (Çin ginsengi)
- Gynostemma pentaphyllum (Güney ginsengi, jiaogulan)
- Eleuterococcus senticocus (Sibirya ginsengi)
- Pseudostellaria heterophylla (Prens ginsengi)
- Withania somnifera (Hint ginsengi, ashwagandha)
- Pfaffia paniculata (Brezilya ginseng, suma)
- Lepidium meyenii (Peru ginsengi, maca, maca turpu)
- Oplopanax horridus (Alaska ginsengi)
Bazı aşağıda verilen ginseng diye ifade edilen türlerinde adaptojen etkisi bulunmaktadır. Bu türlerden Panax notoginseng ginseng ailesindendir ancak adaptojen etkisi yoktur.:
- Angelica sinensis (kadın ginsengi, dong quai)
- Panax notoginseng (san qi, tian qi or tien chi adı ile Çin'de bilinir, Yunnan Bai Yao'adlı ilacın hemostatik içeriği)
Kaynakça değiştir
- ^ "Asian Ginseng". US National Institutes of Health. Ağustos 2020. 20 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2020.
- ^ a b "Ginseng". Drugs.com. 28 Mayıs 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2020.
- ^ "Herbal supplements filled with fake ingredients, investigators find". CBS News. 3 Şubat 2015. 3 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2020.
- ^ Oxford Dictionaries Online, s.v. "ginseng 9 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.".
- ^ Chinese Medical Herbology and Pharmacology, by John K. Chen, Tina T. Chen
- ^ "Safety issues associated with commercially available energy drinks".
- ^ "http://www.umass.edu/cnshp/faq.html". 30 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2012.
|başlık=dış bağlantı (yardım) - ^ "The Ginseng Book." Stephen Fulder, PhD
- ^ "Ginseng definition - Medical Dictionary definitions of some medical terms defined on MedTerms". 3 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2012.
- ^ "http://www.aafp.org/afp/20031015/1539.html". 24 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2012.
|başlık=dış bağlantı (yardım) - ^ Fugh-Berman, Adriane (2000). "Herb-drug interactions". The Lancet. 355 (9198). ss. 134-138. doi:10.1016/S0140-6736(99)06457-0. PMID 10675182. 1 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2012.
- ^ David Winston-Steven Maimes (2007). Adaptogens: Herbs for Strength, Stamina, and Stress Relief. Healing Arts Press.
Dış bağlantılar değiştir
Vikitür'de Panax ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Wikimedia Commons'ta Panax ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
