Libya-Türkiye ilişkileri
Libya-Türkiye ilişkileri, Libya ile Türkiye arasında sürdürülen uluslararası politikaları içerir. Osmanlı İmparatorluğu'ndan bu yana iki ülke arasında önceki tarihsel bağlara sahip olan nispeten yakın bir ilişki yaşamışlardır. Bu tarihsel bağ nedeniyle, Libya ve Türkiye, diğer Arap devletleriyle karşılaştırıldığında bir Osmanlı mirasını paylaşmaktadır.
 | |
 Libya |
 Türkiye |
|---|---|
Tarihçe değiştir
Tarihi ilişkiler değiştir
Osmanlı İmparatorluğu, 16. yüzyılın ortalarında Libya kıyı bölgelerini fethetti ve Libya toplumu üzerinde büyük bir etki yarattı. O zamanlar Osmanlılar altında Trablusgarp Eyaleti, istikrarsız ve çeşitlilik gösterse de bir dereceye kadar özerkliğe sahipti.[1]
18. yüzyılda Karamanlı Ahmed Paşa, Libya'yı yöneten ve Osmanlı hakimiyetini kabul eden özerk Karamanlı Hanedanı'nı kurdu. Saltanatı döneminde Libya, güçlü Libyalı karakterlere sahip imparatorluğun en müreffeh kısımlarından[2] biriydi, ancak Osmanlı yönetimine karşı geldiği için dolaylı olarak merkezi yönetimden düşmanlık kazandı.[3] Ancak halefleri Ahmed kadar başarılı değildi ve hanedan 18. yüzyılın sonlarında çöktü ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından başlatılan Berberi Savaşları sonucu Karamanlı otoritesinin tamamen ortadan kalktı.[4] O zamana kadar, İtalyan işgaline kadar Libya'daki Osmanlı yönetimi güvence altına alındı, ancak kalkınma eksikliği nedeniyle anakaradan ihmal edildi.
Trablusgarp Savaşı'ndan sonra (1911-1912), İtalya Krallığı Libya'yı fethederken Osmanlı İmparatorluğu Afrika'daki son toprak parçasını kaybetti. İki ülkenin arasındaki bağlar yeniden kurulduğu 1947'ye kadar mevcut değildi.
Modern ilişkiler değiştir
Libya Krallığı'nın kurulmasıyla, Türkiye ve Libya samimi ilişkileri sürdürdüler, her ikisi de çoğunlukla Müslüman çoğunluklu uluslardı.
1969 yılında Libya'da kansız bir darbe meydana geldi ve bu sırada Kral İdris tıbbi tedavi için Ankara'daydı. Daha sonra, Kral İdris darbeyi kınadı, ancak bunu gerçekleştirenlere karşı olma yetkisi yoktu.[5] Sonunda, Libya Kralı Kahire'de öldüğü 1983 yılına kadar sürgünde yaşamak zorunda kaldı.[6]
Senussi Hanedanı'nın çöküşünden bu yana, Libya-Türkiye ilişkileri işbirlikler ve düşmanlıklar arasında gidip geldi. Muammer Kaddafi'nin 1974'te Türkiye'nin Kıbrıs harekâtı sırasında ABD'nin Türkiye'ye silah ambargosu uygulandığından Türkiye'ye ABD yapımı uçaklarına yedek parça sağlamasına ve Türk eşyalarını almayı tercih etmesine karşın daha sonradan Kürt bağımsızlığını desteklemek gibi Türkiye'yi Kürt meselesi için suçlayan anlaşmazlıklar da yarattı.[7] Bu, 2011 yılında sürgündeki Kürt Millî Kongresi Başkanı Cevad Mella tarafından yeniden doğrulandı.[8] Böylece, Türkiye ile Libya arasındaki ilişki 2011 yılına kadar zarar gördü.
Libya İç Savaşı değiştir
Türkiye, Fransa cumhurbaşkanı Sarkozy'yi Libya halkının özgürleşmesi konusunda Fransız çıkarlarını sürdürmekle suçladı[9] ve 20 Mart'ta gözlemci bir tutum aldı.[10] Türkiye, 2011 yılında Libya ile ilişkileri kesen ilk ülkeler arasında yer aldı ve Kaddafi'ye görevi bırakmasını ve sürgüne gitmesini teklif etti.[11] Kaddafi ise bunu reddetti.[12]
İkinci Libya İç Savaşı'nın patlak vermesiyle, Türkiye Trablus'taki BM tarafından tanınan Ulusal Mutabakat Hükûmeti'ni, Tobruk'taki Hafter yönetimindeki Temsilciler Meclisi'ne karşı desteklemektedir. Hafter'in Türkiye karşıtı tutumu, Türkiye ile Tobruk hükûmeti arasında süren düşmanlığa katkıda bulunmuş, Türkiye de Trablus'taki hükûmete silah ve mühimmat taşımıştır.[13][14]
Türkiye cumhurbaşkanı yardımcısı Fuat Oktay, dolaylı olarak Hafter'i, Libya için barışı önlemek isteyen ve Kasım 2018'de Libya'da barış konferansından ayrılan sorun çıkarıcı olarak suçladı.[15] Hafter, Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki Türkiye'ye karşı düşman olarak kaldı ve Tobruk merkezli kuvvetler genellikle Trablus'taki orduya silah taşıyan Türk gemilerini ele geçirdi.
Hafter liderliğindeki 2019-20 Batı Libya Taarruzu'nun ardından, Türkiye derin endişeler gösterdi ve Hafter'i Libya'yı istikrarsızlaştırdığı gerekçesiyle gizlice kınadı.[16] Kasım 2019'da Türkiye, güvenlik ve askeri işbirliği anlaşmasına ek olarak Libya'nın uluslararası kabul görmüş hükûmeti ile Akdeniz'deki deniz sınırları konusunda bir anlaşma imzaladığını belirtti.[17]
2019'da Birleşmiş Milletler, Ürdün, Türkiye ve Birleşik Arap Emirlikleri'nin sistematik olarak Libya silah ambargosunu ihlal ettiğini bildirdi.[18] Ayrıca, Libya Ulusal Ordusu'nun Türk yetkililerin yıllarca Libya'daki terörist gruplara destek vermekle suçladı ve bu desteğin sadece lojistik destekten paralı askerleri taşımak için askeri uçakların yanı sıra Libya'da terörizmi desteklemek için silah, zırhlı araçlar ve mühimmat taşıyan gemiler kullanarak doğrudan müdahaleye dönüştüğünü belirtti.[19] Ancak bu suçlamalar, Hafter yanlısı güçlerin, Libya'nın uluslararası kabul görmüş hükûmetini destekleyen Hafter karşıtı güçlerin Hafter yanlısı güçleri geri çekmeyi başardıktan sonra stratejik Geryan kasabası üzerindeki kontrolünü kaybettikten sonra yapıldı. Yenilgisine misilleme olarak Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısır tarafından desteklenen Hafter, Türkiye'yi tehdit ederek karşılık verdi ve tüm Türk gemilerini ve şirketlerini hedefleme, Türkiye'ye ve Türkiye'den uçuşları yasaklama ve Türk vatandaşlarını Libya'da tutuklanacağını açıkladı. Hafter'in Geryan'ı kaybetmesinden sonraki diğer yanlış suçlamalar, Ulusal Mutabakat Hükûmeti ve Geryan'daki yetkililer tarafından yalanlandı.[20]
2 Ocak 2020'de Türkiye Büyük Millet Meclisi, başkentte BM tarafından tanınan hükûmeti desteklemek için Libya'ya asker yerleştirme tasarısını onayladı. Mevzuat 325-184 oyla kabul edildi, ancak konuşlandırmanın ayrıntıları miktar ve zamanlama açısından henüz açıklanmadı.[21] 6 Ocak'ta Türk birlikleri Libya'ya gönderilmeye başladı.[22] 8 Ocak 2020'de Türkiye cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Hafter'i destekleyen Rusya devlet başkanı Vladimir Putin arasındaki görüşmelerden sonra, Türkiye ve Rusya Libya'daki tüm tarafları 12 Ocak gece yarısından itibaren ateşkes ilan etmeye çağırdı.[23]
Kaynakça değiştir
- ^ Akiba, Jun. "Administration of Justice in Ottoman Libya, 1835-1911". 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020 – www.academia.edu vasıtasıyla.
- ^ Oyeniyi, Bukola A. (31 Mart 2019). "The History of Libya". ABC-CLIO. 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020 – Google Books vasıtasıyla.
- ^ "Libya - Karamanlis". countrystudies.us. 18 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ John, Ronald Bruce St (26 Mart 2013). "Libya and the United States, Two Centuries of Strife". University of Pennsylvania Press. 27 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020 – Google Books vasıtasıyla.
- ^ "1969: Bloodless coup in Libya". 1 Eylül 1969. 20 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020 – news.bbc.co.uk vasıtasıyla.
- ^ Ap (26 Mayıs 1983). "King Idris, Ousted in '69 by Qaddafi, Dies in Cairo". 12 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020 – NYTimes.com vasıtasıyla.
- ^ Kinzer, Stephen (9 Ekim 1996). "Tirade by Qaddafi Stuns Turkey's Premier". 26 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020 – NYTimes.com vasıtasıyla.
- ^ "Jawad Mella says Muammar Gaddafi is the only world leader who truly supports the Kurds". ekurd.net. 4 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ Traynor, Ian (24 Mart 2011). "Turkey and France clash over Libya air campaign". 22 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020 – www.theguardian.com vasıtasıyla.
- ^ "Turkey to make 'necessary contribution' to protect Libyan people". Trend.Az. 20 Mart 2011. 1 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ "Turkey says offered Gaddafi "guarantee" to quit Libya". 10 Haziran 2011. 11 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020 – www.reuters.com vasıtasıyla.
- ^ "Turkey recognises Libyan rebels". France 24. 3 Temmuz 2011. 10 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ "Haftar displeasure over Qatar, Turkey on display at Palermo". english.alarabiya.net. 14 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ "Haftar accuses Turkey of violating arms embargo on Libya - AW staff". AW. 23 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ "Turkey's Vice President Oktay storms out of Libya conference in Italy - Turkey News". Hürriyet Daily News. 13 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ "Turkey raises concern over tension in Libya". yenisafak.com. Yeni Şafak. 8 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ "Turkey and Libya sign deal on maritime zones in the Mediterranean". Reuters. 28 Kasım 2019. 30 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ "Libya arms embargo being systematically violated by UN states". The Guardian. 9 Aralık 2019. 25 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ "Libyan National Army: Turkey supports terrorists, directly interferes in Libya". egypttoday. 29 Haziran 2019. 14 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ "Haftar vows attacks on Turkish assets in Libya". france24. 29 Haziran 2019. 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ "Turkey's parliament approves military deployment to Libya". www.aljazeera.com. 2 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ "Turkey deploys troops to bolster Libyan government". BBC News. 6 Ocak 2020. 6 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ "Turkey, Russia call for ceasefire in Libya on Jan 12". Reuters. 8 Ocak 2020. 10 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
Dış bağlantılar değiştir
- Libya - Türkiye Siyasi İlişkileri 28 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.