Kalkandelen

Kuzey Makedonya'nın kuzeybatısında bir şehir

Kalkandelen veya iki dilli kullanımda Tetova (Arnavutça: Tetova / Tetovë; Makedonca: Tетово Tetovo), Kuzey Makedonya'nın kuzeybatısında bir şehirdir. Şar Dağları’nın eteklerine kurulu olup Pena Nehri kenarındadır.

Kalkandelen
Tetovë
Тетово
Şehir
Kalkandelen Belediyesi
Komuna e Tetovës
Општина Тетово
Kalkandelen bayrağı
Bayrak
Kalkandelen arması
Arma
Makedonya üzerinde Kalkandelen
Kalkandelen
Kalkandelen
Kalkandelen’in Kuzey Makedonya'daki konumu
Ülke Kuzey Makedonya
BölgePolog
BelediyeKalkandelen
İdare
 • Belediye başkanıBilal Kasami (BESA)
Yüzölçümü
 • Toplam1.080 km²
Rakım468 m
Nüfus
(2002)[1]
 • Toplam86.680
Zaman dilimiUTC+01.00 (OAS)
 • Yaz (YSU)UTC+02.00 (OAYS)
Alan kodu(+389) 044
Plaka koduTE

Coğrafya değiştir

Kuzey Makedonya’nın kuzeybatısında, Polog Bölgesi sınırları içinde yer alır. Başkent Üsküp ve Manastır'dan sonra ülkenin üçüncü büyük şehridir. Belediye yüzölçümü 1.080 kilometrekare olup denizden yüksekliği (rakım) 468 metredir.

İklim değiştir

Kalkandelen, yarı karasal bir iklime sahiptir. Bu iklim yapısında yaz ayları nispeten nemli ve sıcak; kış ayları soğuk ve kar yağışlıdır. İlkbahar ve sonbahar sık sık yağışlar görülür.


  Kalkandelen iklimi  
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 3 7 13 17 22 27 30 30 26 19 10 5 17,41
Ortalama sıcaklık (°C) 0 3 7,5 11,5 16 20 22,5 22,5 18,5 13 5,5 1,5 11,79
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) −3 −1 2 6 10 13 15 15 11 7 1 −2 6,16
Kaynak: Kalkandelen Hava Durumu Zoover


Tarih değiştir

Erken Tarih değiştir

Kalkandelen yakınlarında Baltepe muhitinde bazı arkeolojik buluntular elde edilmiştir.[2]

Roma İmparatorluğu Dönemi değiştir

Kalkandelen, MÖ 168 tarihinde Roma egemenliğine geçmiştir. Hunlar, Ostrogotlar, Keltler gibi kavimlerin Roma topraklarına yoğun saldırılar düzenlediği dönem olan 3. ve 4. yüzyıldan sonra şehir güçlendirilmiş surlar, kaleler, hisarlar, hâkim tepelerle donatılmıştır. Bu savunma çalışmaları Kalkandelen ve civarındaki birçok köyü kapsamıştır.[3]

Osmanlı İmparatorluğu Dönemi değiştir

 
Alaca Cami
 
Harabati Baba Tekkesi

14. yüzyılda Kalkandelen, bölgedeki birçok şehir gibi, Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katılmıştır. 1452 yılına ait ve “Kalkandelen Nahiyesi” adıyla belirtilen şehre dair ilk Osmanlı kayıtlarında şehirde 146 Hristiyan aile ve 60 Müslüman aile var olmuştur. 1545 yılında 99 Hristiyan aile ve 101 Müslüman aile; 1568 yılında 108 Hristiyan aile ve 329 Müslüman aile Kalkandelen’de yaşamıştır.[4]

Türk egemenliğiyle beraber şehirde birçok açıdan değişiklikler, yenilikler görülmüştür. Ticaret açısından gelişmeye başlayan şehirde ticaretaileler artmış; yeni binalar, hamam gibi yapılar kurulmuştur. Bu dönem ayrıca, Kalkandelen’deki Müslüman ve Türk nüfusun da artıp baskın nüfus hâline gelmesini sağlamıştır. Söz konusu durumla bağlantılı olarak şehirde birçok cami, mescit, dinî yapı kurulmuştur. Bunlar içinde 1438 yılında yapılan Alaca Cami birçok yönüyle önemlidir.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Kalkandelen, önemli bir ticaret merkezi olduğu gibi, tarım, zanaat açısından da ön plana çıkmıştır. Bunların yanında şehir, askerî üs özelliği de taşımıştır.

Balkanlar’daki Bektaşi dergâhlarının en önemlilerinden olan Harabati Baba Tekkesi 1538 yılında kurulmuştur.

Yugoslavya Krallığı Dönemi değiştir

Osmanlı İmparatorluğu dönemi sonrasında, küçüklü büyüklü birçok muharebe sonrasında Kalkandelen bölgesi, Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı egemenliğine girmiştir. 1918 sonrasında Yugoslavya Krallığı olarak 1943 yılına dek egemenlik sürmüştür.

Yugoslavya Dönemi değiştir

1943 yılı ile beraber Yugoslavya Krallığı ortadan kalkmış, yerine Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti kurulmuştur. Kalkandelen’in de dâhil olduğu bölge, bu kez de sosyalist Yugoslavya idaresine girmiştir.

Kuzey Makedonya Cumhuriyeti Dönemi değiştir

 
Alışveriş merkezi ve önü
 
Posta merkezi ve civar
 
Kültür evinden görünüm

1991 yılında Kuzey Makedonya’nın Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nden bağımsızlığını ilan etmesiyle Kalkandelen, bağımsız Kuzey Makedonya Cumhuriyeti içinde bugününe gelmiştir.

Nüfus değiştir

2021 sayımlarına göre Kalkandelen Belediyesi’nin toplam nüfusu 63.176 kişidir. Bu nüfusun etnik dağılımı şu şekildedir: Arnavutlar 41.356 (%65,5); Makedonlar 14.116 (%22,3); Türkler 1.745 (%2,8); Romanlar 1.877 (%3,0) ve diğerleri.[5]

Tarihî Durum değiştir

Tarih Boyunca Kalkandelen’in Nüfus Yapısı
Yıl Toplam Makedonlar Arnavutlar Türkler Sırplar Romanlar Boşnaklar
1452[4] b.y. 146 aile1 b.y. 60 aile2 b.y. b.y. b.y.
1545[4] b.y. 99 aile1 b.y. 101 aile2 b.y. b.y. b.y.
1900[6] b.y. 8.5003 500 9.000 b.y. 1.200 b.y.
1931[7] 70.983 24.8845 37.645 20.0006 b.y. b.y. b.y.
1948 17.259 5.992 9.975 302 384 48 1
1953 20.594 7.916 7.174 4.472 503 227 58
1961 25.357 11.631 6.435 b.y. 839 15 74
1971 35.745 14.415 15.388 b.y. 920 823 57
1981 46.523 21.741 17.817 b.y. 877 1.709 694
1994 50.344 19.439 25.128 2.073 830 2.260 b.y.
2002[8] 52.915 28.897 18.555 1.878 587 2.352 156
2021[9] 63.176 14.116 41.356 1.745 248 1.877 188
1 Kayıtta “Hristiyan aile” olarak geçer.
2 Kayıtta “Müslüman aile” olarak geçer.
3 ”Васил К'нчов, Македонија. Етнографија и статистика” adlı eserde “Hristiyan Bulgar” olarak kaydedilmiştir.
4 “Димитар Мишев, La Macédoine et sa Population Chrétienne” adlı eserde 6.688 kişi “Bulgar Egzarsistler” ve 1.720 kişi “Bulgar Patriyarkist Sırboman” olarak kaydedilmiştir.
5 Bütün Güney Slav halkları “Makedon” olarak kaydedilmiştir.
6 Arnavutlar dışındaki bütün Müslümanlar olarak alınmıştır.

Eğitim değiştir

Kalkandelen’de 12 ilköğretim okulu; 9 bölgesel okul; 1 ilköğretim devlet müzik okulu; 6 ortaöğretim okulu ve 2 üniversite vardır.

Üniversitelerden Kalkandelen Devlet Üniversitesi, gelişkin bir yükseköğretim kurumudur. Bu devlet üniversitesinde bugün 11 fakülte, 1 enstitü ve sağlık alanında kurumları destekleyen 2 enstitü bulunur. Üniversite, 12.000’den fazla öğrenciye; büyük sayıda da tam düzende olmayan öğrenciye sahiptir.[10]

Diğer üniversite olan Güneydoğu Avrupa Üniversitesi, 2002 yılının Aralık ayında açılmıştır. Bu üniversitede 5 fakülte ve 2 eğitim birimi vardır.[10]

Kardeş Şehirler değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ 2002 nüfus sayımı sonuçları 22 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Makedonya Cumhuriyeti Devlet İstatistik Enstitüsü (Makedonca) (İngilizce)
  2. ^ Историски осврт 1 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kalkandelen Belediyesi resmî sitesi (Makedonca)
  3. ^ Дарко Гавровски, Тетовски древности. Полог од Праисторијата до 7.век н.е., со посебен осврт на тетовскиот крај, Тетово 2009 (Antik Kalkandelen: Tarih Öncesinden 7. Yüzyıla Kadar Kalkandelen Bölgesi Özellikleriyle Polog Vadisi) (Makedonca)
  4. ^ a b c Chapter One: Colonisation and Islamicisation, s. 55-56. 8 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  5. ^ "MakStat database". 25 Aralık 2022 tarihinde [makstat.stat.gov.mk/PXWeb/pxweb/en/MakStat/MakStat__Popisi__Popis2021__NaselenieVkupno__PodatociNaselenie/T1503P21.px/table/tableViewLayout2/?rxid=46ee0f64-2992-4b45-a2d9-cb4e5f7ec5ef kaynağından] |url= değerini kontrol edin (yardım) arşivlendi. 
  6. ^ Васил Канчов, Македония. Етнография и статистика, София 1900 10 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Bulgarca)
  7. ^ Aşağı Polog Genel Nüfus Sayımı
  8. ^ Министерство за Локална Самоуправа. База на општински урбанистички планови 15 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Makedonca)
  9. ^ ""Total resident population of the Republic of North Macedonia by ethnic affiliation, by settlement, Census 2021". 29 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2023. 
  10. ^ a b Образованието во тетово 1 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kalkandelen resmî internet sitesi (Makedonca)
  11. ^ Тетово се збратимува со турскиот град Коња 12 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Утрински весник (Makedonca)