Buhûrîzâde Mustafa Itrî
Buhûrîzâde Mustafa Itrî (Osmanlı Türkçesi: بخورى زاده مصطفى عطرى) (1640-1630 civarları, İstanbul – Ocak 1712, İstanbul), Osmanlı İmparatorluğu döneminde yaşamış Türk bestekâr, şair ve hattattır.
| Buhûrîzâde Mustafa Itrî بخورى زاده مصطفى عطرى | |
|---|---|
 Itrî'nin 100 liralık banknotun arka yüzünde yer alan portresi | |
| Genel bilgiler | |
| Doğum | Mustafa 1630-1640 civarları İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | Ocak 1712 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Tarzlar | Klasik Türk musikisi |
| Meslekler | Bestekâr, şair, hattat |
Itrî, yaklaşık 400 civarında eser bestelemiş olmakla birlikte, bu eserlerin yalnızca yirmisi günümüze ulaşabilmiştir. Buna rağmen, Klasik Türk musikisinin en önemli bestecilerinden biri olarak kabul edilmektedir.[1]
Hayatı
değiştirBuhûrîzâde Mustafa Itrî, 1630-1640 yılları arasında, İstanbul'un Mevlanakapı civarındaki Yayla (eski adıyla Yaylak) semtinde doğmuştur. Asıl adı Mustafa'dır. "Buhûrîzâde" lakabını, babasının koku ticaretiyle uğraşmasından dolayı almıştır. "Itrî" mahlasını ise çiçekçilik ve meyvecilikle ilgilenmesi nedeniyle aldığı rivayet edilmektedir.
Musiki eğitimini, dönemin önemli isimlerinden Kasımpaşalı Koca Osman Efendi'nin yanında almış, ayrıca Küçük İmam Mehmed Efendi'den de istifade etmiştir. Hâfız Post'un öğrencisi olduğuna dair güçlü kanaatler bulunmaktadır. Segâh makamında bestelediği Mevlevî Âyin-i Şerîfi nedeniyle Mevlevî tarikatına mensup olduğu düşünülmektedir.
Hayatı boyunca birçok padişah ve devlet adamının himayesini görmüş, özellikle IV. Mehmed ve I. Selim Giray ile yakın ilişkiler kurmuştur. Saraya olan yakınlığı sayesinde bir dönem Osmanlı İmparatorluğu'nda Esirciler Kethüdalığı görevini yürütmüş, ayrıca sarayda musiki dersleri vermiştir.
Itrî'nin Neva Kâr'ı, Klasik Türk musikisi repertuvarının en seçkin eserlerinden biri olarak kabul edilir. Bu eser, makamsal geçkileri, zengin melodik yapısı ve orijinalliği sayesinde başyapıt niteliği taşımaktadır. Kâr'ın güftesi, ünlü İranlı şair Hâfız-ı Şirâzî'ye aittir. Ayrıca Pençgâh makamında iki murabba, Isfahan, Râhatü'l-ervâh, Hisar, Bestenigâr, Dügâh, Bûselik ve Nikriz makamlarında murabba besteleri ile çeşitli makamlarda semâîleri ve birkaç saz eseri günümüze ulaşmıştır.
Itrî'nin küçük formdaki eserleri (şarkı, türkü, köçekçe vb.) günümüze ulaşmamıştır. Günümüze gelebilen eserlerinin tamamı büyük formlardadır. Segâh Bayram Tekbiri, Segâh Salât-ı Ümmiye, Cuma Salâtı ve Dilkeşhâverân Gece Salâsı gibi bazı cami musikisi eserleri, 20. yüzyılda Itrî'ye atfedilmiştir. Ancak, onun cami musikisine eser verdiğine dair tarihsel bir veri bulunmamaktadır. Besteciliği daha çok sanat musikisi alanındadır. Yalnızca birkaç tevşih ve ilahi bestelediği bilinmektedir; bu eserler de klasik üslubu andıran, oldukça sanatlı yapıdadır.
Itrî'nin mezarının, İstanbul'daki Mevlanakapı surlarının dışında bulunduğu belirtilmektedir. Ancak mezar bugün itibarıyla kayıptır. Edirnekapı Şehitliği yakınlarında bulunan ve zamanla Itrî'ye izafe edilen bir kabir ise gerçekte Buhurcu Şeyh Yakub Efendi'ye aittir. Bu kişinin Itrî ile herhangi bir ilgisi bulunmamaktadır.[2]
Eserleri
değiştirGünümüze ulaşan Itrî eserlerinin tamamı büyük formlardan oluşmaktadır. Sanat musikisinin klasik formlarında bestelediği bu eserler, yapısal ve melodik açıdan yüksek sanatsal nitelikler taşımaktadır.
Günümüze Ulaşan Eserlerinden Bazıları
değiştir- Segâh Mevlevî Âyini
- Rast Na't-ı Mevlânâ
- Nühüft İlâhî
- Nevâ Kâr
- 2 adet Pençgâh Beste
- Hisar Devr-i Kebîr Beste ve Aksak Semâî
- Bûselik Hafîf Beste
- Segâh Ağır Semâî
- Bayâtî Çember Beste
- Bestenigâr Darb-ı Fetih Beste
- Dügâh Hafîf Beste
- Isfahan Zencîr Beste ve Ağır Aksak Semâî
- Nikriz Muhammes Beste
- Râhatü'l-ervâh Zencîr Beste
- Irak Aksak Semâî
- Rast Aksak Semâî
- Nühüft Aksak Semâî
- Rehavî Peşrev
- Nühüft Peşrev ve Saz Semâîsi
Itrî'ye Yanlışlıkla Atfedilen Eserler
değiştirAşağıdaki eserler, uzun yıllar Itrî'ye ait sanılmış olmakla birlikte, yapılan araştırmalar neticesinde farklı bestekârlara ait olduğu anlaşılmıştır:
- Segâh Kurban Bayramı Tekbiri
- Segâh Salât-ı Ümmiye
- Dilkeşhâverân Gece Salâtı
- Mâye Cuma Salâtı
- Segâh Yürük Semâî – Tûtî-i mucize-gûyem (Bestekârı: Koca Osman Efendi)
- Acemaşîrân Yürük Semâî – Bileydi dil gibi diler (Bestekârı: Hâfız Post)
Popüler kültürde
değiştir
1 Ocak 2009 tarihinde tedavüle giren 100 Türk lirasının arka yüzünde, notalar, kudüm ve ud gibi geleneksel enstrümanlar ile ney üfleyen bir Mevlevî derviş figürü eşliğinde Buhûrîzâde Mustafa Itrî'nin portresine yer verilmiştir. Ancak banknot tasarımında, Itrî'nin başında bulunan destâr (Mevlevî sarığı) ile ilgili tarihî bir hata olduğu belirtilmiştir. Zira bu tür bir başlık, yalnızca Mevlevî tarikatında şeyhlik makamına ulaşan kişiler tarafından takılabilmektedir. Itrî'nin Mevlevî olduğu düşünülse de, Mevlevî şeyhi olduğuna dair herhangi bir kayıt bulunmamaktadır.[3]
Türk edebiyatının önemli isimlerinden Yahya Kemal Beyatlı, "Itrî" adlı şiirinde onun Türk mûsikisindeki yerini yüceltmiştir. Ayrıca Rüştü Şardağ ve Yılmaz Öztuna tarafından Itrî'nin hayatını konu alan biyografik kitaplar kaleme alınmıştır.
2012 yılı, UNESCO tarafından Buhûrîzâde Mustafa Itrî ve şair Nâbi adına anma yılı ilan edilmiştir. Bu karar, 25 Ekim – 10 Kasım 2011 tarihleri arasında düzenlenen UNESCO'nun 36. Genel Konferansı'nda alınmıştır.[4] Anma yılı kapsamında, 2 Mart 2012 tarihinde Ankara'da UNESCO Türkiye Millî Komisyonu ve Yunus Emre Enstitüsü iş birliğiyle resmi bir açılış etkinliği düzenlenmiştir.[5][6]
Aynı yıl içerisinde, Itrî'nin hayatı ve geçim kaynakları hakkında detaylı bilgilerin yer aldığı Itrî İzleri adlı kitap yayımlanmıştır. Bu eser, Recep Uslu, Nilgün Doğrusöz ve Ali Tan tarafından hazırlanmıştır.
Ayrıca, Mustâbey adı verilen bir armut çeşidinin de Itrî tarafından yetiştirildiği kabul edilmektedir.[2]
2013 yılında Ertan Tekin, Murat Aydemir ve Çağ Erçağ tarafından hazırlanan Itrî & Bach adlı albüm, Kalan Müzik etiketiyle yayımlanmıştır. Postmodern klasik müzik türünde değerlendirilen albümde, aynı yüzyılda fakat farklı coğrafyalarda yaşamış iki büyük bestecinin eserlerinden ilham alınarak sentezlenmiş 14 parça yer almaktadır.[7]
Kaynakça
değiştir- ^ Hürriyet Daily News (28 Şubat 2012). "UNESCO celebrates 300th anniversary of Mustafa Itri". 28 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2012.
- ^ a b Murat Bardakçı. "Itrî Yılı". Habertürk. 4 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2012.
- ^ Bardakçı, Murat (6 Mayıs 2012). "Adından başka hiçbirşeyi bilinmeyen Itrî hakkındaki ilk belgeyi yayınlıyorum". Habertürk. 20 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2025.
- ^ "UNESCO 36. Genel Konferansı" (PDF). unesco.org.tr. 13 Haziran 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2012.
- ^ "Anma Yılı Açılış Etkinliği" (PDF). unesco.org.tr. 13 Haziran 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2012.
- ^ "2012–2013 UNESCO Yıldönümleri". unesco.org.tr. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2012.
- ^ "Itri & Bach – Ertan Tekin". Kalan Müzik. 14 Şubat 2013. 1 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2022.