Gülten Akın
Gülten Akın Cankoçak (23 Ocak 1933, Yozgat[1] - 4 Kasım 2015, Ankara), Türk şair ve yazar.
Gülten Akın | |
---|---|
Doğum | 23 Ocak 1933 Yozgat, Türkiye |
Ölüm | 4 Kasım 2015 (82 yaşında) Ankara |
Defin yeri | Karşıyaka Mezarlığı, Ankara |
Meslek | Şair, avukat, öğretmen |
Milliyet | Türk |
Dönem | Cumhuriyet dönemi |
Konu | Kadın, kent yaşamı, gecekondu, göçmenlik, mahkûmiyet |
Önemli ödülleri | İlgili liste |
1950'li yıllarda yazmaya başladığı şiirleriyle, kısmen İkinci Yeni çizgisinde görülen, ancak 1970'li yıllardaki şiirlerinden itibaren bireycilikten toplumculuğa yönelen bir şairdir.[2]
Şiirleri pek çok dile çevrilen ve kırktan fazla şiiri bestelenen Gülten Akın, Fazıl Hüsnü Dağlarca'nın 2008 yılındaki vefatından sonra Milliyet gazetesinin yaptığı bir ankette en fazla oyu alarak yaşayan en büyük Türk şairi seçildi. Şiirinde bir doruk noktası olarak nitelenen Beni Sorarsan'ı 2013'te yayımladı.[3] Aksu Bora'nın annesidir.[4]
Hayatı
değiştir23 Ocak 1933 tarihinde Yozgat'ta doğdu. Yozgat'ın Sorgun ilçesinde ilköğrenimini tamamladı. 1940'lı yıllarda memleketi Yozgat'tan Ankara'ya göç etti[2] ve ortaöğrenimini Ankara Atatürk Anadolu Lisesi'nde tamamladı. 1955'te Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden mezun oldu.
1956'da Yaşar Cankoçak'la evlendi; bu evlilikten beş çocuk sahibi oldu. Kaymakam olan eşinin görevi nedeniyle 1958-1972 arasında Anadolu'nun çeşitli ilçelerinde yaşadı. Gevaş, Alucra, Gerze, Saray ilçelerinde ve Kahramanmaraş'ta yardımcı avukatlık, avukatlık ve öğretmenlik yaptı.
1972'de Ankara'ya yerleşerek Türk Dil Kurumu Derleme ve Tarama Kolu'nda çalıştı. Kültür Bakanlığı Yayın Danışma Kurulu üyeliğinde bulundu. Demokratik kitle örgütlerinin yeniden kuruluşu çalışmalarına katıldı. İnsan Hakları Derneği, Halkevleri, Dil Derneği gibi örgütlerde kurucu ve yönetici olarak görev aldı. 1978'de emekliye ayrıldı. 1980'lerde Ankara'da bir banka soygununa katıldığı gerekçesiyle tutuklanan ve dosyası Şentepe Devrimci Yol davasıyla birleştirilerek önce müebbet hapse mahkûm edilen sonra cezası Yargıtayca bozulan oğlunun cezaevi günlerinde yaşadıklarını şiirine yansıttı.[5] 42 gün (1986) adlı kitabında Mamak Cezaevi'nde süren açlık grevini anlattı.[6] Yaşamını Balıkesir'in Burhaniye ilçesinde sürdürdü.[7]
4 Kasım 2015'te tedavi görmekte olduğu hastanede öldü. Cenazesi 6 Kasım 2015 cuma günü Kocatepe Camii'nden kaldırılarak Karşıyaka Mezarlığı'na defnedildi.[8]
Edebî hayatı
değiştirİlk şiiri Çin Masalı, Nisan 1951'de Son Haber gazetesinde neşredildi. Henüz 18 yaşındayken kaleme aldığı, pek sözü edilmeyen bu şiiri kitaplarına almadı.[9] Kitaplarına aldığı ilk şiiri, 1952 yılında Ankara Hukuk Fakültesi'nde öğrenciyken Mülkiye dergisinde yayımlandı. Gülten Akın, Cemal Süreya, Sezai Karakoç ve Ece Ayhan ile aynı dönemde Ankara Üniversitesi'nde öğrenci oldu.[10] Mülkiye dergisi, bir yıl sonra Cemal Süreya’nın da ilk şiirini yayımladı.[1]
Gülten Akın'ın şiirleri daha sonra Hisar, Varlık, Yeditepe, Türk Dili gibi dergilerde neşredildi. İlk şiirlerinin konusu daha çok doğa, aşk, ayrılık, özlem iken, ilerleyen dönemlerde daha toplumsal sorunların ağır bastığı görüldü. 1980 öncesinde halkın yaşadıkları, onun da hayatına ve şiirine yansıdı. Daha sonraki şiirlerinde toplumsal sorunlara yöneldi. Gezip gördüğü yerlerden aldığı esinle zenginleşen ve coşkulu bir insan sevgisiyle yoğrulan şiiri, toplumsal sorunları, yaşam-halk ilişkisini öne çıkardı.
Şiirlerinde büyük ölçüde folklor öğelerinden yararlandı. Şiir üzerine yazılarını bir araya getiren 1983 tarihli Şiiri Düzde Kuşatmak başlıklı kitabında, halk kaynağına inme isteğini, "Halkta var olan öz ve biçimi diyalektik olarak yükseltmek, şiiri yükseltirken halkın yaşamının ve yaşam biçimlerinin yükselmesine yardımcı olmak" sözleriyle açıklar.[11] 1978 tarihli Yaşam Öyküsü başlıklı kısa özyaşamöyküsünde geçen “Hemen bütün dizelerimin temelinde birtakım olgular, gerçekler vardır benim için” cümlesi de teknik açıdan aynı yönteme işaret ediyor.[12]
Şiirleri pek çok dile çevrildi ve kırktan fazla şiiri bestelendi. Bestelenen şiirlerinden biri, Sezen Aksu'nun 1993 tarihli albümüne adını veren Deli Kızın Türküsü'dür.
2008'de Fazıl Hüsnü Dağlarca'nın ölümünden sonra Milliyet gazetesinin yaptığı yaşayan en büyük şair araştırmasında en çok oyu alan Gülten Akın,[13] şiirinde bir doruk noktası olarak nitelenen Beni Sorarsan, 2013'te yayımlandı ve bu kitabı ile Metin Altıok Şiir Ödülü'ne layık görüldü.[14]
Akın, şiir dışındaki edebi türlere fazla ilgi göstermedi ancak yedi adet kısa oyun yazdı. Ürettiği tiyatro metinlerinde kadın, evlilik, düzene yönelik eleştiriler, yoksulluk, yalnızlık, yaşlılık ve yabancılaşma gibi konular üzerinde durdu.[7]-
Ölümünden sonra
değiştirBalad Şiir Vakfı tarafından 2023 yılında Akın'ın adına şiir ödülü verilmeye başlandı.[15]
Eserleri
değiştirBazı şiir kitapları
değiştir- Rüzgâr Saati (1956)
- Kestim Kara Saçlarımı (1960)
- Sığda (1964)
- Kırmızı Karanfil (1971)
- Maraş'ın ve Ökkeş'in Destanı (1972)
- Ağıtlar ve Türküler (1976)
- Seyran Destanı (1979)
- İlahiler (1983)
- Sevda Kalıcıdır (1991)
- Sonra İşte Yaşlandım (1995)
- Sessiz Arka Bahçeler (1998)
- Uzak Bir Kıyıda (2003)
- Kırmızı Karanfil, 1956 - 1971 Toplu Şiirler I (2004) ISBN 978-975-08-0854-1
- Ağıtlar ve Türküler, 1972 - 1983 Toplu Şiirler II (2004) ISBN 978-975-08-0855-X
- Uzak Bir Kıyıda, 1991 - 2013 Toplu Şiirler III (2004) ISBN 978-975-08-0856-8
Düz Yazıları
değiştir- Şiiri Düzde Kuşatmak (1996) ISBN 978-975-363-480-3
Bestelenmiş şiirleri
değiştir- Büyü Yavrum - Grup Yorum (1987), Edip Akbayram, Kemal Sahir Gürel (1988)
- Deli Kızın Türküsü - Sezen Aksu (1993)
- Siyah Beyaz (1989) - Sevinç Eratalay
- Beni Unutma (1989) - Sevinç Eratalay
- Ertuğrul'a Ağıt - Grup Yorum
Ödülleri
değiştir- 1955 - Varlık şiir yarışmasında birincilik ödülü
- 1965 - Türk Dil Kurumu Şiir Ödülü, Sığda ile[16]
- 1972 - TRT Sanat Ödülleri Yarışması'nda Başarı Ödülü, Maraş'ın ve Ökkeş'in Destanı ile
- 1977 - Yeditepe Şiir Armağanı, Ağıtlar ve Türküler ile
- 1991 - Halil Kocagöz Şiir Ödülü
- 1992 - Sedat Simavi Edebiyat Ödülü
- 1999 - Altın Portakal Şiir Ödülü
- 2003 - Dünya gazetesi Yılın Telif Kitabı Ödülü
- 2008 - Erdal Öz Edebiyat Ödülü
- 2014 - Metin Altıok Şiir Ödülü
Kaynakça
değiştir- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 3 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2015.
- ^ a b "Nilüfer İlhan, Gülten Akın Şiirinde Kent, Göç ve Gecekondu Algısı, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 1/4 Yıl:2012'2" (PDF). 9 Ocak 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2015.
- ^ "Çağlayan Çevik, Biz de Sizi Konuşuyorduk, Radikal Kitap Eki 12.11.2013". 12 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2015.
- ^ "İnceliklerin Şairi Son Yolculuğuna Uğurlandı". Milliyet. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2020.
- ^ "Ece Temel Kuran, Ellerini Görsem Oğlumun, Bir Gün gazetesi, 09.12.2005". 9 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2015.
- ^ "Erhan Üstündağ 42 Gün: Gülten Akın'dan Mamak Açlık Grevi, Biamag Cumartesi, 11.09.2008". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2015.
- ^ a b "Melih Erzen, Gülten Akın'ın Tiyatro Eserleri Üzerine İçerik Bağlamında Bir Değerlendirme, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/4 Spring 2013" (PDF). 15 Ocak 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2015.
- ^ "Gülten Akın'ın yeri ve zamanı - K24". T24. 8 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2021.
- ^ Akın, Gülten (1996). Şiir üzerine notlar. 1. baskı. Beyoğlu, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ISBN 975-363-503-6. OCLC 42002121. 28 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2021.
- ^ Akın, Gülten (1996). Şiiri düzde kuşatmak. 1. baskı. Beyoğlu, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ISBN 975-363-480-3. OCLC 40492609. 28 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2021.
- ^ "Türkiye Yazıları". Sayı: 20. Kasım 1978.
- ^ "Miraç Zeynep Özkartal, 'Dağlarca'nın Halefi Gülten Akın mı?, Milliyet gazetesi, 28.12.2008". 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2015.
- ^ "Metin Altıok Ödülü Gülten Akın'a, Radikal Kitap 05.06.2014". 9 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2015.
- ^ "2023 Gülten Akın Ödüllü Şiir Yarışması". 20 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2023.
- ^ Erken, Birgül (2010). Gülten Akın’ın Hayatı, Eserleri ve Sanatı (Yüksek Lisans). Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Edebiyatı Bilim Dalı. s. 52.