Vikipedi

Efruz Bey

Ömer Seyfettin tarafından yazılan roman

Hürriyete Layık Bir Kahraman veya Efruz Bey, Türk yazar Ömer Seyfettin'in romanıdır. İlk olarak 10 Aralık 1919 tarihinde yayımlanmış, beğenilmesi üzerine öykünün ana kahramanı Efruz Bey'in yer aldığı beş hikâye daha yayımlanmıştır. Çoğu eleştirmen tarafından bu öykü dizisi bir roman olarak görülür.[1][2] Bunu 1942 yılında ilk belirten, önde gelen edebiyat araştırmacısı Pertev Naili Boratav olmuştur.[3]

Efruz Bey
2009 yılındaki bir derlemenin ön kapağı
YazarÖmer Seyfettin
ÜlkeTürkiye
DilTürkçe
TürRoman
Yayım1976
YayımcıBilgi Yayınevi
Sayfa213

Romanda Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemindeki siyaset, bilim, Türkçülük, köycülük, eğitim, felsefe gibi akımlar ele alınmış, bu akımlar ve onların temsilcisi olan gerçek kişiler, Efruz Bey'in eylemlerinde ve değişken kişiliğinde bir araya getirilmiştir.[4]

Pertev Naili Boratav'a göre eser, Ömer Seyfettin'in Don Kişot'u sayılmalıdır.[3]

Romanda Batı'nın ve aşırı batılılaşma yanlısı sözde aydının yol açtığı toplumsal değişim, kültürel bellek yitiminin sonucu olan yabancılaşma ve gündelik hayattaki görünümleri eleştirilir.[5]

Roman boyunca ironik tavırlarıyla ön planda olan Efruz Bey karakteri, Türk romanındaki belli başlı ironik eserlerdeki baş karakterler olan Abdülhak Şinasi Hisar’ın Fahim Bey ve Biz romanındaki Fahim Bey, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü romanındaki Halit Ayarcı, Yusuf Atılgan’ın Aylak Adam romanındaki Bay C ve Oğuz Atay'ın Tutunamayanlar romanındaki Turgut Özben karakterlerinin öncülü olarak gösterilebilir.[6]

Tasarımı değiştir

Ömer Seyfettin Vakit gazetesinde ilk tefrika edilmeye başlandığında yazdığı aşağıdaki tanıtım yazısında beş uzun öyküden oluşan bir roman olacağını belirtse de amacına ulaşamaz. Roman beş fasıldan ibarettir ki, her biri uzunca bir küçük hikâye addetmek mümkündür. Bu fasıllar şunlardır:

  1. Hürriyete Layık bir Kahraman
  2. Asiller Kulübü
  3. Bilgi Bucağında
  4. Açık Hava Mektebi
  5. Beyaz Serçe[7]

Yayımlanması değiştir

Hürriyete Layık Bir Kahraman, 10 Aralık 1919 tarihinde Vakit gazetesinde yayımlanmıştır. Ömer Seyfettin'in, öykünün ana kahramanı olan Efruz Bey'in diğer maceralarının anlatıldığı öyküler yazarının ölümünden sonra farklı mecralarda yayımlanmış olup, bu öykülerin adları ve ilk defa yayımlanma tarihleri aşağıdaki gibidir:

  • Asilzadeler (1-8 Temmuz 1926)
  • Bilgi Bucağında (19-30 Temmuz 1926)
  • Tam Bir Görüş (1926)
  • Açık Hava Mektebi (Mart 1927)
  • İnat (1938)[8]

Sağlığında ilk bölümü 14 parçada tefrika edilmiş, 2. ve 3. bölümleri de ölümünden 6 yıl sonra yine Vakit gazetesinde yayımlanmıştır. 4. bölüm ertesi yıl Resimli Ay dergisinde yayımlanmış, 5. bölüm ise yayımlanacağı açıklanmasına rağmen yayımlanmamıştır.[1]

Bu öykü dizisi daha sonra çeşitli yayınevleri tarafından Efruz Bey başlığıyla bir arada yayımlanmıştır.[8]

Eleştirmen Cahit Kavcar, Belleten dergisindeki "Efruz Bey Üzerine" makalesinde öykü dizisini çeşitli yönlerden incelerken, "Gayet Büyük Bir Adam" öyküsünün de romanın başında yer alması gerektiğini belirterek 8 öykü ile bir roman olarak değerlendirilmesi gerektiğini savunur ve sıralamayı şöyle yapar:

  1. Gayet Büyük Bir Adam
  2. Hürriyete Layık bir Kahraman
  3. Asiller Kulübü
  4. Tam Bir Görüş
  5. Bilgi Bucağı
  6. Açık Hava Mektebi
  7. İnat
  8. Sivrisinek[9]

Tanıtımda yazarının bildirmesine ve eleştirmenlerin roman için yeterli olgunlukta olduğunu belirtmesine rağmen, Ömer Seyfettin'in ölümü nedeniyle eserin parçalı yayımlanması, eserin roman olduğunun unutulmasına neden olmuş, bölümler çeşitli yayınlarda farklı kıtapiara dağılmış ve ayrı öyküler gibi değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmede, her bir bölümün kendi içinde bütünlük taşımasının ve öykü olarak okunabilmesinin de etkisi bulunmaktadır.[1] Ayrıca Cevdet Kudret gibi önemli bir edebiyatçı ve edebiyat tarihçisi de, Efruz Bey'in yeni bir roman tekniğiyle yazıldığını öne sürmektedir.[2]

Konusu değiştir

Fikirleri, karakteri, tavırları, hatta kılığı bile değişken biri olan Efruz Bey, yağcı, yaltakçı, liyakatsiz biridir. Efruz, her devirde her nabza göre şerbet veren, yüzsüz ve onursuz bir kişiliktir. Üst düzey kişilere yakın olmaya çalışır, değişken durumlara göre çıkarını kollar, yüzsüzlüğü yardımıyla ün peşinde koşar.[10]

Asıl adı Ahmet olan ve zengin bir ailenin oğlu olarak Nişantaşı'nda yaşayan Efruz Bey, okumayı sevmeyen ve gereksiz gören, bilgi sahibi olmadan fikirler beyan eden ve görüşlerini çeşitli seminerlerde dile getirmekten çekinmeyen, kibirli ve kurnaz bir adamdır.

Hürriyete Layık Bir Kahraman'da Efruz Bey, İkinci Meşrutiyet'in ilan edilmesi sonrasında hemen meşrutiyet taraftarı olur, anayasayı kendisinin ilan ettirdiğini öne sürerek halk kahramanı olur. Üç gün sonra tutuklanıp kısa süre sonra serbest kalınca halk bu kahramanı hemen unutur.

Asilzadeler'de zengin arkadaşlarıyla birlikte soyluluk unvanı seçen ve kendisine "Prens Efruz dö Kızıl" unvanını layık gören Efruz Bey, arkadaşlarının yasadışı kumar oynatmaktan yakalanmasıyla bu sevdasından vazgeçer.

Bilgi Bucağında adlı öyküde Efruz Bey, Türk Ocakları'nı ima ederek Bucak adı verilmiş dernekte çeşitli konularda konferanslar vermekte ve anlattığı yanlış bilgilerle, konu hakkında bilgisiz insanları kandırmaktadır. Yayımladığı kitap satmayınca Bucak'tan kovulur ve uzun süre ortalıkta görünmez.

Tam Bir Görüş öyküsünde köylülüğü ve köylüleri öven Efruz Bey, arkadaşlarıyla gittiği bir köyde bu görüşlerinde haksız olduğunu gösteren olaylar yaşar.

Açık Hava Mektebi'nde tembel bir okul müdürüyle birlikte Hayırsızada'da okul kurup öğretmenlik yapma planları kuran Efruz Bey, okul müdürü vazgeçince yine de planını gerçekleştirmek için yola çıkar, sandalı Yalova'ya sürüklenince bu niyetinden vazgeçer.

İnat adlı öyküde Efruz Bey, bir hikâyesini eleştirdiği yazarla çayır ve çimen sözcüklerinin anlamı üzerine uzun ve anlamsız bir tartışmaya girer, haksız olduğunu kabul etmez.

Romanda yer alan gerçek kişi ve eserler değiştir

Romanda adı geçen veya bazı özellikleriyle benzerlik gösteren gerçek kişiler, çoğu romanda görüldüğü gibi olayları yönlendiren roman karakterleri değildir. Düşünceleriyle, yaşayışlarıyla, yapıtlarıyla ve bazı özellikleriyle romanda yer alırlar ve çoğunlukla Efruz karakteri üzerinde etkileri ile romanı yönlendirirler. Bu etki Efruz Bey üzerinde bazen doğru orantılı, bazen ters orantılı olur.

Tahir Alangu'nun belirttiğine göre, bazı karakterlerin de hangi gerçek kişilerden esinlendiği ancak dönemde yaşayanlar tarafından anlaşılabilmektedir. Örneğin Asilzadeler bölümündeki Azizüssücufuzzırtaf, Cavalı zengin bir Müslümanın o dönem Kabataş Lisesinde öğretmenlik yapan oğlu Osman-ül-Uttas'tır. Alangu da lisede onun öğrencisidir.[1][11]

Ömer Seyfettin'in gerek askerlik yaptığı yıllar ve şehirlerdeki, gerek İstanbul'da öğretmenlik ve muharrirlik yaptığı yıllardaki otobiyografik izlerinin hikâyeleriyle gösterdiği koşutlukların incelendiği bir makale Hars dergisinde yer almıştır.[12]

Ayrıca bakınız değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ a b c d e Aydoğan, Yrd. Doç. Dr. Bedri (2012). "Ömer Seyfettin'in Efruz Bey Romanında Gerçek Kişiler (20-22 Ekim 2011)" (PDF). Adana: Çukurova Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. ss. 264-266. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Mayıs 2021. 
  2. ^ a b Cevdet Kudret (1981). Türk Edebi atında Hikaye ve Roman. 2 (4 bas.). İstanbul: Varlık Yayınları. s. 39. 
  3. ^ a b Boratav, Pertev Naili (1942). "Efruz Bey". Yurt ve Dünya dergisi. ss. 15-16. 
  4. ^ "Efruz Bey". D&R. 1 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ Akın Okay, Dr. Yeliz (Ağustos 2019). "Ömer Seyfettin Hikâyelerinde Aşırı Batılılaşma Sonucu Olarak Toplumsal Amnezi Ve Gündelik Hayat Görünümleri". Türkiye Sosyal Araştırmalar dergisi (2): 331-350. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2021. 
  6. ^ Dede, Kader (Aralık 2020). "Bir Toplumsal İroni Romanı Olarak Efruz Bey" (PDF). Türk Dili dergisi, 828. ss. 80-90. 12 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Mayıs 2021. 
  7. ^ Seyfettin, Ömer (1976). Efruz Bey (3 bas.). Bilgi Yayınları. 
  8. ^ a b Argunşah, Hülya (1999). Bütün Eserleri: Hikâyeler (2007 bas.). İstanbul: Dergâh Yayınları. ISBN 978-975-995-078-1. 
  9. ^ Kavcar, Cahit (1972). "Efruz Bey Üzerine". Belleten. 
  10. ^ "Efruz Bey Hakkında". Edebiyat ve Sanat Akademisi. 27 Nisan 2019. 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ Alangu, Tahir (26 Mart 1957). "Ömer Seyfettin ve Kabataş Lisesi". Vatan gazetesi (1940). 
  12. ^ Cansız, Songül (2020). "Kisa Bir Ömrün Uzun Hikâyesi: Hikâyelerinde Ömer Seyfettin". Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi. 3 (1). ss. 26-64. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2021. 

Dış bağlantılar değiştir

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Efruz_Bey&oldid=30779435" sayfasından alınmıştır