Ebubekir Ratib Efendi
Ebubekir Ratib Efendi (ö. 1799), 18. yüzyılda yaşamış, Osmanlı devlet adamı, sefâretnâme yazarı.
| Ebubekir Ratib Efendi | |
|---|---|
| |
| Avusturya imparatoru Leopold'a takdimi | |
| Osmanlı Devleti Viyana Elçisi | |
| Görev süresi 1791-1791 | |
| Hükümdar | III. Selim |
| Kişisel bilgiler | |
| Ölüm | 1799 Rodos |
1791-1792 yıllarında Viyana'ya geçici elçi olarak görev yaptı. Osmanlı Devleti'nin Avusturya Devleti nezdinde görevlendirdiği son geçici elçi idi. Görevinin bitiminde, Avrupa'nın o zamanki askeri, ekonomik ve sosyal örgütlenmesine dair yazdığı çok detaylı seferatname ve takrirler III. Selim devrindeki yeniden yapılanmaya önemli ölçüde kaynaklık etmiştir[1]
Yaşamı değiştir
Tosya'da doğdu. Babası, ilmiye sınıfından "Çilingir" lakaplı Hacı Ali Efendi idi.[1] İlköğrenimini memleketinde yaptıktan sonra öğrenimine devam etmek için on beş yaşında İstanbul'a geldi ve Amedi kaleminde görev aldı. Arapça ve Farsça öğrendi.[2] Tercümanlar vasıtasıyla Batı'daki fikir akımlarını ve yayınlarını takip etti. III. Mustafa'nın saltanatının son yıllarında Şehzade Selim'e talik yazı hocası olarak tayin edildi.
1779 yılında Divan-ı Hümayun Amedcisi oldu, bu görevi yedi yıl sürdürdü. 1788'de Osmanlı- Rus Savaşı sırasında ordunun bulunduğu Silistre'ye sipah kâtibi olarak gitmeye memur edildi. Rus seferine hareketinden önce şehzade Selim'in XVI. Louis'e göndermek istediği mektupları kaleme aldı. III. Selim tahta çıktığında onu tezker-i evvel görevi ile İstanbul'a getirtti. Bir süre sonra da Rikab Reisülküttaplığı'na atandıysa da ayın akrep burcunda olduğu gerekçesiyle görevinin ertelenmesini isteyince padişahı kızdırdı ve Bozcaada'ya sürüldü.[1] 1791'de sürgünlüğüne son verilerek Ordu'da Yeniçeri Kâtibi oldu. Aynı yıl Avusturya ile yapılan Ziştovi Antlaşması Ziştovi Anlaşması'nın 13. maddesinde alınan karara dayanılarak orta elçilikle Viyana'ya gönderildi.
III. Selim'in mektubunu Avusturya İmparatoru II. Leopold'e teslim ederek elçilik görevine başladı. Kendisine elçiliğin yanı sıra Avrupa'ya ait birçok konu hakkında bilgi getirmesi görevi de verilmişi. Elçilik görevinin bitiminde Padişaha iki sefâretnâme sunarak bu görevi yerine getirdi. Sunduğu bilgiler Nizam-ı Cedit hareketine önemli ölçüde kaynaklık etti.[1]
Viyana'dan döndükten sonra Ratip Efendi'ye hükûmette görevler verilerek III. Selim döneminde gerçekleştirilen ıslahat hareketinde birikimlerinden yararlanıldı. Ancak yenilik hareketlerine karşı olanlar ve siyasi rakipleri on beş ay sonra onu azlettirip Rodos'a sürdürdüler. Ebûbekir Râtip Efendi üç yıla yakın kaldığı Rodos'ta 8 Temmuz 1799'da Kaptan-ı Derya Küçük Hüseyin Paşa tarafından boğularak öldürttürüldü.[1] İstanbul'a getirilen kesik başı Kanlıca'da Atâullah Efendi Dergâhı haziresine defnedildi.[2]
Sefaretnameleri değiştir
Ratip Efendi'nin birinci sefarenamesi Büyük Lâyiha' adını taşır; 490 büyük sayfadan ve iki fasıldan oluşur. Eserde Avusturya Devleti’nin askerî teşkilâtını ve sosyal yapısını ayrıntılı olarak açıklanmış; ekonomisiyle ilgili bilgiler verilmiş, Avusturya'nın dışında Rusya, Fransa ve Prusya'nın askerî durumlarından söz edilmiştir. Ratip Efendi askerî ve ekonomik bilgileri muhtemelen, ona eşlik eden teknik heyetin çevirdiği eserlerden derlemiştir.[2] bütçe açığının azaltılması, damga resimlerinin konulması, iç ticaretin ve yerli sanatlarının geliştirilmesi, yerli malının kullanımının teşviki gibi temel konularda padişaha tavsiyeler de yer almaktadır.
İkinci seferatnamesi ise kendi adını taşır ve 10 Kasım 1791 tarihinde Şumnu'dan hareketinden itibaren başlayıp, İstanbul'a dönene kadar 227 gün süren seyahat notlarını içerir. Viyana’dan ve gördüğü öteki şehirlerden, buralardaki önemli bina ve kurumlardan, okullardan, özellikle Osmanlı Devleti’nde istihdam edilecek tercümanların yetiştirildiği Şark Akademisi'nden; katıldığı bale, opera, tiyatro, karnaval gibi gösterilerden bahseder.
Ratip Efendi'nin ayrıca üç dilde şiirleri bulunur, ancak divanı yoktur.
Kaynakça değiştir
- ^ a b c d e Gümüş, Musa. "Osmanlı Devleti'nde Sefaretname Geleneği ve Etkileri, Karşılaştırmalı İki Örnek Yirmi Sekiz Çelebi Mehmet ve Ebubekir Ratıp Efendiler". Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl 5, Şubat 2007. 31 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2020.
- ^ a b c Arıkan, Sema. "Ebûbekir Râtib Efendi". Türk Diyanet Vaksı İslam Ansiklopedisi, Cilt 10, Yıl 1994. 23 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2020.
- Türkiye Tarihi 3, Hüseyin G. Yurdaydın, Sina Akşin, Zafer Toprak, Ayla Ödekan, Metin Kunt Suraiye Faroqhi, 2.250
Dış bağlantılar değiştir
- Cahit Bilim, Ebubekir Ratıb Efendi Nemçe Sefaretnamesi[ölü/kırık bağlantı], Belleten LIV/(209)