Vikipedi

Azem Hajdari

Azem Hajdari (Arnavutça: ˈazɛm hajdaˈɾi, 11 Mart 1963 - 12 Eylül 1998), Arnavut siyasetçi. 1990-1991 yıllarında Arnavutluk'ta Marksizm-Leninizm'in çöküşüne yol açan öğrenci hareketinin lideriydi. Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti'nin sona ermesinin ardından Arnavutluk Demokratik Partisi'nin (PP) milletvekili oldu. Arnavutluk'ta demokratik dönemin başlangıcını simgeleyen siyasetçilerden biridir.[2][3] Arnavutluk Meclisi'nin bir üyesi ve Savunma Komisyonu Başkanı idi. 12 Eylül 1998'de Tiran'da gerçekleştirilen bir suikast sonucu öldürüldü.[4]

Azem Hajdari
Azem Hajdari'nin 10. ölüm yıldönümü anısına basılan pul.
Arnavutluk Milletvekili
Görev süresi
1991-1998
Başkan Sali Berisha
Başbakan Aleksandër Meksi
Arnavutluk Meclisi Savunma Komisyonu Başkanı
Kişisel bilgiler
Doğum 11 Mart 1963(1963-03-11)
Bayram Curri, Tropoja, Arnavutluk
Ölüm 12 Eylül 1998 (35 yaşında)
Tiran, Arnavutluk
Vatandaşlığı Arnavutluk
Milliyeti Arnavut
Partisi Arnavutluk Demokratik Partisi
(Partia Demokratike e Shqipërisë, PD)
Evlilik(ler) Fatmira Hajdari[1]
Çocuk(lar) Kirardi, Rudina ve Azem Jr.
Bitirdiği okul Tiran Üniversitesi - Felsefe, hukuk
Mesleği Siyasetçi
Dini İslam
İmzası

Hayatı

değiştir

11 Mart 1963 tarihinde Arnavutluk'un kuzeyinde, Kosova sınırındaki Tropoja beldesinin merkezi olan küçük Bayram Curri şehrinde doğdu. Aynı şehirde liseden mezun olduktan sonra, 1993 yılında Tiran Üniversitesi'nde öğrenim görmek için başkente gitti. Önce felsefe öğrenimi gören Hajdari, Siyasal ve Hukuk Bilimleri Fakültesi'nde eğitimine devam ederek 1995 yılında avukat olarak mezun oldu.[1]

Siyasi hayatı

değiştir

Azem Hajdari, 8 Aralık 1990'dan itibaren Arnavutluk'ta komünist rejimin devrilmesi için gerçekleştirilen öğrenci hareketlerinin liderliğini yürütüyordu. Azem Haydari tarafından yönetilen öğrenci hareketinin zirveye ulaştığı nokta, Tiran şehir merkezindeki Enver Hoca heykelinin 20 Şubat 1991 tarihinde devrilmesi oldu.[5][6]

1991 ile 1993 yılları arasında, ülkenin ilk yasal muhalefet partisi olan Arnavutluk Demokratik Partisi'nin başkan yardımcılığı görevini yürüttü. 22 Mart 1992 tarihindeki seçim zaferinin ardından Arnavutluk Demokratik Partisi'nin 92 milletvekilinden biri olan Azem Hajdari, partinin Başkanlık Divanı üyesi ve 1992-1996 yıllarında Kamu Düzeni ve Arnavutluk gizli servisi SHIK (Arnavutça: Shërbimi Informativ Kombëtar) Komisyonu Başkanı oldu.[1]

Komünist rejim yıkıldıktan sonra da Hajdari, ülkenin demokratikleşmesi ve Kosova'nın bağımsızlığı konuları başta olmak üzere siyasi mücadelesini sürdürdü.[1]

Komünizm sonrası yapılan 4 özgür seçimde de milletvekili seçildi.

Spor

değiştir

Arnavutluk'un ilk spor kulübü olarak 16 Şubat 1919 tarihinde kurulan KF Vllaznia'in 1995 ile 1998 yılları arasında başkanlığını yürütmüştür. Ayrıca Dövüş Sanatları Federasyonu başkanlığı da yapmıştır.

Suikast girişimleri

değiştir

Öğrenci hareketleri dönemi

değiştir

Azem Hajdari, öğrenci hareketlerine karışmasının ilk günlerinden itibaren ölüm tehditleri almaya başladı. 22 Mart 1991'de, kopmuş bir horoz kafası ve kanla "Azem Hajdari, ölüme mahkum edildin." yazılmış mektup içeren bir paket aldı.[4]

Tropoja saldırısı

değiştir

4 Haziran 1998'de 22.30 sularında Hajdari, içlerinde Jozefina Topalli ve Vili Minarolli gibi başka DP üyeleri de dahil olmak üzere, silahlı kişiler tarafından pusuya düşürüldü. Arnavutluk Radyo ve Televizyonu'nun eski Genel Müdürü Bardhyl Pollo ağır yaralandı.[4]

Parlamentoda vurulması

değiştir
 
Hajdari'nin Sosyalist Parti milletvekili Gafur Mazreku tarafından vurularak ağır yaralandığı Meclis binası.

18 Eylül 1997 tarihindeki suikast girişimi, Arnavutluk Sosyalist Partisi milletvekili Gafur Mazreku'nun silahından çıkan beş kurşunla gerçekleşti. Hajdari, katma değer vergisinde önerilen bir artış nedeniyle ihtilaf halinde olduğu Başbakan Fatos Nano'nun Sosyalist milletvekillerinden Gafur Mazreku ile parlamento binası içinde dövüştü.[7] Mazreku Hacdari'yi beş kez tabancayla vurdu ve salondan kaçtı. Hajdari ağır yaralı olarak kaldırıldığı bir askerî hastanede kurtarıldı. Mazreku, yakındaki Arnavut telgraf ajansı binasına sığındı ve burada polise teslim oldu.[8]

Mazreku parlamento tarafından önce sekiz yıl hapse mahkûm edildi.[9]

17 Aralık'ta Tiran'daki mahkemede savcı 16 yıl hapis istedi ve mahkeme Mazreku'yu cinayet teşebbüsü nedeniyle on bir yıl hapse mahkûm etti. Mazreku, Hajdari'nin sözlü saldırıya uğraması ve yumruklaması sonrasında intikam almak için ateş ettiğini savundu.[10] Ancak Hajdari, saldırının siyasi olarak motive edildiğini iddia etmişti.[11]

Mazreku'nun cezası en son 12 yıl hapis cezası olarak onandı, ancak Sosyalist başbakan Fatos Nano tarafından verilen af ile 5 yıl sonunda salıverildi.[12]

Suikast

değiştir

Hajdari, 12 Eylül 1998 tarihinde Tiran'daki Arnavutluk Demokratik Partisi'nin bürosundan çıktığı sırada uğradığı bir suikast sonucunda vurularak öldürüldü. Hajdari'nin iki koruma görevlisinden Besim Çera öldü, ağır yaralanan Zenel Neza ise hayatta kaldı. Yakındaki bir arabada bekleyen üç kişilik suikast ekibi içinde silahı kullanan Fatmir Haklaj idi.[12] Hajdari, Demokrat üyesi Besnik Docaj tarafından hastaneye kaldırıldı. Ağır yaralanan Cangu da kaldırıldığı hastanede daha sonra öldü.[13]

Hajdari, göğüs ve midede çok sayıda yara nedeniyle oluşan travma ve kanama nedeniyle şiddetli şoktan öldü.[13] Hajdari, eşi Fatmira Hajdari ve iki çocuğu tarafından yaşatılmaya devam etti. Ölümünden sonra Azem Hajdari'ye Demokrasi Şehiti ödülü verildi.[12]

Suikast sonrası

değiştir

Cinayet iki gün süren şiddetli protestoları tetikledi. Hajdari'nin 14 Eylül 1998'deki cenaze töreni sırasında silahlı DP destekçileri devlet daireleri, başbakanlık binası, parlamento binası ve Arnavutluk Devlet Televizyon ve Radyosu binası önünde gösteriler düzenledi, bazılarını ele geçirdi.[14] Protestolar ve ayaklanmalar sırasında yaralıların 3 ilâ 7, ölenlerin ise 14 ila 76 arasında olduğu tahminleri yapılıyordu.[15] 72 saat sonunda, hükûmet düzeni sağladı ve DP destekçileri tarafından ele geçirilen tankları ve zırhlı personel taşıyıcıları geri aldı. Şubat 2002'de bir Tiran bölge mahkemesi tarafından Jaho Mulosmani dahil beş kişi cinayetten hapse mahkûm edildi.[16]

Diğer taraftan, Hajdari suikastının ardından terör olayları hız kazandı. Hemen ertesi gün başbakanlık binası önünde gerçekleştiren barışçı gösteride, başbakanlık korumaları tarafından topluluğa saldırıldı ve beşi çocuk onu kadın olmak üzere 40 kişi hastanelik edildi, Skender Kalenja öldürüldü. İki gün sonrasında 14 Eylül 1998'de Azem Hajdari, Besim Çera ve Skender Kalenja'nın cenaze törenine katılan 20 kişi silahlı saldırı sonucu yaralanarak hastaneye kaldırıldılar. Yaralıların ifadelerine göre canaze kalabalığına ateş edenler polis ve askerlerdi. Aynı gün Adem Shehu polis tüfekleri ile vurularak öldürüldü. Bir DP destekçisi ve Bağımsız Sendika lideri, Azem Hajdari'nin cenazesinden evine dönerken öldürüldü. Yine aynı gün, DP'nin Burrel şubesi üyesi Isuf Uka, Tiran sokaklarında öldürüldü. Uka, arkadaşı Azem Hajdari'nin ölümü nedeniyle düğün gününü ertelediğini açıklamıştı.[12]

17 Eylül 1998'de siyasi savcılık bürosunun kovuşturması nedeniyle ana muhalefet lideri ve Arnavutluk eski Cumhurbaşkanı Sali Berisha ile milletvekilleri Pjetër Arbnori, Myftar Memia, Vili Minarolli, Demi ve Jemin Gjana'nın meclis dokunulmazlıklarının iptali talep edildi. Parlamento çoğunluğu, Arnavutluk Demokratik Partisi genel başkanı Sali Berisha'yı darbe örgütlemekle suçlayan özel görevli siyasi savcıların talebine uyarak dokunulmazlığını kaldırdı.[12] Berisha, Arnavutluk Sosyalist Partisi'ni ve liderlerini cinayetten sorumlu tuttu. On iki kişi şiddete karıştığı iddiasıyla tutuklandı.[17]

20 Eylül 1998'de bağımsız telsiz İletişim direktörü Alfons Zeneli ve Arnavutluk Telgraf Ajansı eski direktörü Ilir Zhilla, silahlı ayaklanmanın organizatörlerinin suçlanmasıyla tutuklandı. Savcılık, Antoneta Malja, Luan Malltezi, Mentor Shehu, Arta Sakja vb.Gibi diğer birçok gazeteci ve gazetecinin ceza takibini açıkladı.[12]

24 Eylül 1998'de, ülkenin üçüncü güçlü partisi olan Yasallık Hareketi Partisi (Arnavutça: Partia Lëvizja e Legalitetit, PLL) başkanı ve Tiran eski polis şefi Sali Şehu (Mart 1997'deki komünist ayaklanmanın en zor günlerinde Tiran'ı savunmuştu) silahlı ayaklanma örgütlediği iddia edilerek tutuklandı.[12]

Ekim 1998'de Başbakan Pandeli Majko, Arnavutluk demokrasisinin kahramanı Azem Hajdari'ye 14 Eylül 1998'de saygılarını gösteren tüm devlet idaresi memurlarını görevden almak için resmî emir verdi.[12]

Azem Hajdari'nin hayatta kalan koruması Zenel Neza ABD'den sığınma talebinde bulundu.[12]

Hem sosyalist başbakan Fatos Nano'nun eski yakın koruması hem de demokrat cumhurbaşbakanı Sali Berisha'nın eski koruma müdürü olan Haxhia hakkında, Tiran'da gıyabında açılan mahkemede 25 yıl ağır hapis cezasına çarptırıldı ve cezası kesinleşince İnterpol tarafından kırmızı bülten çıkarıldı.[18] Albay rütbeli İzet Haxhia hakkında vur emri verilip, başına 200 bin dolarlık ödül kondu. Haxhia, ailesini geride bırakarak ülkeyi terk etti. 1999 yılında sahte pasaport ve kimlikle kaçak olarak Türkiye'ye geçti.[19] Suikastten 8 yıl sonra 4 Haziran 2006'da İzet Haxhia, Kuşadası'nda 7 yıldır saklandığı arkadaşına ait bir otelde yakalanarak tutuklandı ve Aydın E Tipi Kapalı Cezaevi'ne kondu.[18] 5 yıl sonra salıverilen Haxhia, hayatına Kuşadası'nda koruma müdürlüğü yaparak devam etmeye başladı. 2015'e kadar suskunluğunu koruyan Haxhia, bu tarihte basına verdiği bir röportajda, ülkede iç karışıklığa yol açan Hajdari suikastının, ABD ve Yunanistan'ın müdahil olduğu uluslararası bir senaryo olduğunu, Azem Hajdari ve korumasını pusuya düşüren kişinin dönemin Cumhurbaşkanı Sali Berisha olduğunu iddia etti.[19]

Kızı Rudina Hajdari, 30 yaşını bitirir bitirmez 9 Eylül 2017 tarihinde milletvekili seçildi.[20]

Davanın yeniden açılması

değiştir

Eşi Fatmira Hajdari, beş kişinin suikastten sorumlu olarak cezalandırılmasından 12 yıl sonra, gerçeğin hâlâ ortaya çıkmadığını düşündüğünü, olayın savcılık tarafından yeterince incelenmediğini, olay ve delillerin dikkate alınmadığını ve yeniden soruşturma açılması gerektiğini açıklamıştır.[1]

Türkiye, Arnavutluk'un kara kutusu olarak tanımlanan Haxhia'yı 2018 yılında yeniden yargılanması şartıyla ülkesine iade etti.[21]

Izet Haxhia'nın talebi üzerine inceleme yapan Temyiz Mahkemesi, Azem Hajdari dosyasının ilk derece mahkemesinde en baştan yargıla ma yapılmasına karar vererek, verilmiş hükmü bozup davayı yeniden açmış oldu. Karar üzerine Haxhia'nın avukatı, ellerindeki yeni bulgularla müvekkilinin masum olduğunu kanıtlayacaklarını ve çağrılacak tanık listesinin başında Sali Berisha olduğunu ifade etti, ayrıca soruşturma dosyasında olan örneğin eski İçişleri Bakanı Perikli Teta'nın günlüğü gibi kanıtların ilk mahkeme tarafından dava dosyasından çıkarıldığını da ekledi.[7]

Anısı

değiştir
 
Azem Hajdari'nin Tiran'daki mezarı.
 
Azem Hajdari'nin anısına adanan Tiran'daki anıt.

Hajdari'nin ölümünden 20 gün sonra sonra 2 Ekim 1998 tarihinde Tiran fahri vatandaşlığına layık görüldü[22] ve ölümünün 10. yılı anısına 10 Eylül 2008'de Cumhurbaşkanı Bamir Topi tarafından "Gjergj Kastrioti Skënderbeu" nişanıyla onurlandırıldı.[1]

Yine ölümünün 10. yılı anısına, suikastın gerçekleştiği yere Hajdari ve Besim Çera'yı onurlandıran bir anıtın açılışı, Meclis Başkanı Jozefina Topalli tarafından gerçekleştirildi.[23][24] (41°19′38″K 19°49′19″D / 41.32722°K 19.82194°D / 41.32722; 19.82194)

Yönetmenliğini Saimir Kumbaro'nun yaptığı Azem, sen yaşıyorsun adlı 2008 yapımı bir belgesel gerçekleştirildi. Ölümünün 10. yıldönümünden iki gün önce 10 Eylül 2008'de gerçekleştirilen belgesel filmin galasına, bir konuşma yapan Başbakan Sali Berisha'nın aralarında bulunduğu devletin önde gelenleri de katıldı.[25] Belgeselde Hajdari'nin siyasi faaliyetleri ve suikastıyla ilgili konular yer alır.[2][26]

Azem Hajdari, doğumunun 50. yıldönümünde farklı etkinliklerle anıldı ve Cumhurbaşkanı Bujar Nishani, Meclis Başkanı Jozefina Topalli ve Başbakan Sali Berisha'nın katılımıyla yapılan törende Cumhurbaşkanı Nishani, 12 Eylül 1998'de öldürülen Hajdari'yi ülkedeki en prestijli ödüllerden olan Ulusal Bayrak nişanıyla onurlandırdı ve nişanı, Haydari'nin eşi Fatmira Haydari'ye takdim etti.[27]

Verilen ödüller

değiştir

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b c d e f g "Fatmira Hajdari: Pse duhet rihetuar vrasja e Azemit" [Fatmira Hajdari: Azem cinayetinin neden yeniden soruşturulması gerekiyor] (Arnavutça). Shekulli. 13 Eylül 2010. 24 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020. 
  2. ^ a b "Azem Hajdari" (İngilizce). The New York Times. 19 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ Moses, Greg (24 Temmuz 2008). "Who Killed Azem Hajdari" (İngilizce). dissidentvoice.org. 26 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020. 
  4. ^ a b c "Azem Hajdari, sot me emrin e Heroit" (Arnavutça). Infoarkiv.com. 23 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020. 
  5. ^ "Komünist diktatör Enver Hoca'nın 'yıkılışı'nın üzerinden 24 yıl geçti". Türkiye Gazetesi. 21 Şubat 2015. 26 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020. 
  6. ^ "Komünist lider Enver Hoca'nın 'yıkılışı'nın üzerinden 24 yıl geçti". Timetürk. 21 Şubat 2015. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020. [ölü/kırık bağlantı]
  7. ^ a b "Rihapet dosja e vrasjes së Azem Hajdarit" [Azem Hajdari'nin cinayet dosyası yeniden açıldı] (Arnavutça). Gazeta Mapo. 18 Mart 2019. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 
  8. ^ "Azem Hajdari and Gafur Mazreku fight" (İngilizce). Hellenic Resources Network. 18 Eylül 1997. 7 Kasım 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 
  9. ^ Partos, Gabriel (23 Eylül 1998). "Obituary: Azem Hajdari" (İngilizce). Londra: The Independent. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 
  10. ^ Europa Publications Limited (1999). Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States (İngilizce). Europa Publications Limited, Taylor & Francis Group. s. 111. ISBN 978-1-85743-058-5. 29 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 
  11. ^ "Newsline". rferl.org. 18 Aralık 1997. 15 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 
  12. ^ a b c d e f g h i "On the political assassinations, arrests and persecution of the opposition by the neo-communist regime in Albania" (İngilizce). Hartford-hwp.com. 26 Ekim 1998. 18 Kasım 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 
  13. ^ a b "Mulosmani: Haklaj ekzekutoi me dy armë Azem Hajdarin". Gazeta Shqip (Arnavutça). 3 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 
  14. ^ "Albanians Clear the Way For the Arrest Of Ex-President" (İngilizce). The New York Times. 19 Eylül 1998. 29 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 
  15. ^ United Nations High Commissioner for Refugees. "Refworld | Selected Political and Human Rights Issues" (İngilizce). UNHCR. 18 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2011. 
  16. ^ "On the political assassinations, arrests and persecution of the opposition by the neo-communist regime in Albania" (İngilizce). hartford-hwp.com. 18 Kasım 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 
  17. ^ Jeffries, Ian (2002). Eastern Europe at the Turn of the Twenty-first Century: A Guide to the Economies in Transition (İngilizce). Routledge. ISBN 978-0-41523-671-3. 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 
  18. ^ a b "Aydın: İzet Haxhia'nın Kuşadası'nda Bir Otelde Yakalanması". haberler.com. 5 Haziran 2006. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2020. 
  19. ^ a b Gözalan, Hakan; Karahan, Halil; Şen, Atakan (17 Ağustos 2015). "Arnavutluk'un kara kutusu sessizliğini bozdu". İhlas Haber Ajansı. 20 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2020. 
  20. ^ "Rudina Hajdari" (Arnavutça). Arnavutluk Cumhuriyeti Meclisi. 20 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2020. 
  21. ^ "Türkiye, Arnavutluk'un Kara Kutusunu 12 Yıl Sonra İade Etti". İhlas Haber Ajansı. 15 Mayıs 2018. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2020. 
  22. ^ a b "Azem Hajdari" (PDF) (Arnavutça). Tirana gov. 2 Ekim 1998. 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  23. ^ "Kryetarja e Kuvendit në takimin festiv me mijra e mijra të rinj në përkujtim të Ditës Kombëtare të Rinisë" [Meclis Başkanı, Ulusal Gençlik Günü anısına binlerce gencin katılımıyla gerçekleşen festival toplantısında] (Arnavutça). parlament.al. 8 Aralık 2008. 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  24. ^ "Kryetarja e Kuvendit Jozefina Topalli viziton shtëpinë e Heroit të Demokracisë" [Meclis Başkanı Jozefina Topalli Demokrasi Kahramanı'nın evini ziyaret etti] (Arnavutça). parlament.al. 12 Eylül 2008. 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  25. ^ "Kryeministri Berisha ndjek premierën e filmit dokumentar kushtuar tribunit të lirisë Azem Hajdari, në 10 vjetorin e vdekjes së tij" [Başbakan Berişa, ölümünün 10. yıldönümünde özgürlük kürsüsü Azem Hajdari'ye ithaf edilen belgesel filmin galasını takip ediyor] (Arnavutça). 10 Eylül 2008. 28 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2011. 
  26. ^ "About Azem Hajdari". The New York Times (İngilizce). 19 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020. 
  27. ^ a b "Azem Haydari 50. yaşında anıldı". Yeniçağ Gazetesi. 12 Mart 2013. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020. 

Konuyla ilgili yayınlar

değiştir

Dış bağlantı

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Azem Hajdari ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Azem_Hajdari&oldid=33402210" sayfasından alınmıştır