Vikipedi

Avustralasya saçılma alanı

Avustralasya'nın büyük bir bölümünü içeren saçılma alanı

Avustralasya saçılma alanı, tektit saçılma alanlarının en genç ve en büyüğü olup, son tahminlere göre Dünya yüzeyinin %10 ila %30'unu kaplayabileceği düşünülmektedir.[1][2][3] Araştırmalar, tektitlerin oluşumuna neden olan çarpmanın yaklaşık olarak 788.000 yıl önce gerçekleştiğini ve muhtemelen Güneydoğu Asya'da meydana geldiğini göstermektedir.[4][5]

Avustralasya saçılma alanı. Gölgeli alanlar tektit buluntularını göstermektedir.

Giriş değiştir

Yaklaşık olarak 788.000 yıl öncesine dayanan saçılma alanı,[4] Güneydoğu Asya'nın büyük bir kısmını (Tayland, Laos, Vietnam, Kamboçya ve Güney Çin) kapsar. Çarpmadan kaynaklanan malzeme, Filipinler, Endonezya ve Malezya'yı da içerecek şekilde okyanus boyunca uzanmaktadır. Ayrıca, batıda Hint Okyanusu'na, güneyde ise Tazmanya dahil Avustralya'ya kadar uzanır. 1960'lardan beri, saçılma alanının güney Çin'deki Hainan Adası'ndan Avustralya'ya kadar uzandığı ve Dünya yüzeyinin yaklaşık %10'unu kapladığı kabul ediliyordu.[5] Bu oran daha sonra, Afrika ve Tazmanya'daki buluntularla %20'ye çıkarıldı. Tibet'in kuzeyinde, Guangşi'de ve Antarktika'daki ek buluntular, saçılma alanının büyüklüğünü Dünya yüzeyinin yaklaşık %30'una veya yaklaşık 150.000.000 km2 'ye (58.000.000 sq mi) (yaklaşık tüm dünya kara kütlesinin büyüklüğü kadar) çıkardı.[6][7]

Kaynak krater değiştir

Mevcut genel kanı, Avustralasya saçılma alanının kaynağı olan çarpma kraterinin Güneydoğu Asya'da bir yerde olduğu yönündedir. Avustralasya saçılma alanının devasa büyüklüğü nedeniyle, kaynak çarpma kraterinin bilinen diğer saçılma alanlarının kaynak kraterlerinden önemli ölçüde daha büyük olması gerektiği savunulmaktadır.[6][8][9][10] Bu kayıp kaynak krater için birçok yer önerilmiştir. Schmidt ve Wasson (1993), Mekong Vadisi'nin altında 14-17 km (8,7-10,6 mi) çapında bir kaynak krater olabileceğini öne sürmüşlerdi.[9] Hartung ve Koeberl (1994), Kamboçya'daki 35 × 100 km (22 × 62 mi) uzunluğundaki Tonlé Sap gölünü önermiş,[10] Glass (1994), kaynak kraterin 32-114 km (20-71 mi) çapında olduğunu ve Kamboçya'da bulunduğunu tahmin etmiş[8] ve Schnetzler (1996) ise güney Laos'ta 35-40 km (22-25 mi) çapında bir yapıyı öne sürmüştür.[11] Daha sonra Glass (1999) da güney Laos'u veya komşu bir bölgeyi olası bir kaynak olarak değerlendirmiştir.[12] Lee ve Wei (2000), Avustralasya saçılma alanı kaynağının Hindiçin'de bulunan büyük bir çarpma krateri olduğu ve çapının 90-116 km (56-72 mi) arasında olabileceği sonucuna varmıştır.[13] Önerilen diğer yerler, Ma ve diğerleri (2001) tarafından güney Laos ile Hainan arasında[14] veya Whymark tarafından iddia edildiği gibi muhtemelen Tonkin Körfezi'ndedir.[15] Daha yakın bir tarihte, 2020 yılında Sieh ve arkadaşları, çeşitli kanıtlara dayanarak kraterin güney Laos'taki Bolaven volkanik alanının altında gömülü olduğunu öne sürdü.[16][17] 1991 yılında Wasson ve arkadaşları, Tayland'ın merkezinde katmanlı tektitler üzerinde çalışmış[18][19] ve fark edilebilir büyük bir kaynak kraterin olmamasını, bölgeye yayılmış küçük, dağınık, çoklu çarpma olaylarının varlığıyla açıklamışlardır. Bu açıklama, özellikle saçılma alanındaki tektitlerin çarpmanın meydana geldiği dönemde Kamboçya kumtaşından farklı bir kimyasal bileşime sahip olmasından kaynaklanan bazı sorunları da beraberinde getirir.[10]

Güneydoğu Asya'da kolayca fark edilebilen bir kaynak kraterin olmaması, kraterin Güneydoğu Asya dışında bir yerde olabileceği öne sürülerek açıklanmaya çalışıldı. Güneydoğu Asya'nın dışında Avustralasya saçılma alanının kaynağı için önerilen bazı yerler arasında, Antarktika'daki Wilkes Toprakları krateri,[20] Kazakistan'daki Zhamanshin krateri[21] ve Sibirya'daki Elgygytgyn krateri bulunmaktadır.[22]

Brunhes-Matuyama kutup değişimi değiştir

Çarpmanın, 781.000 yıl önce gerçekleşen Brunhes-Matuyama kutup değişimi'ni tetiklemiş olabileceği öne sürülmüştür.[23] Bu öneri, Brunhes-Matuyama kutup değişimi ile Avustralasya tektitlerinin pelajik derin çökeltilerin çekirdeklerindeki varlığının görünüşte aynı zamanda meydana gelmesi ve Fildişi Sahili saçılma alanı dahil olmak üzere diğer iki saçılma alanı tektitlerinin derin deniz çekirdeklerinde diğer manyetik kutup değişimiyle görünen ilişkisine dayanmaktadır.[24] 1985 yılında Muller ve diğerleri,[25] manyetik kutup değişimlerini çarpma olayına bağlı ve onu takip eden küçük bir buzullaşma ile ilişkili jeomanyetik alan şiddetindeki azalmanın sonucu olarak açıklayan bir jeofiziksel model önerdiler. 1990'ların başında Schneider ve diğerleri,[26] derin deniz çekirdeklerinin ayrıntılı bir izotopik, jeofiziksel ve paleontolojik analizini yaptılar ve Avustralasya çarpma olayının Brunhes-Matuyama kutup değişimi'nden yaklaşık 12.000 yıl önce gerçekleştiğini, çarpma zamanı civarında alan şiddetinin arttığını ve ardından 4.000 yıl boyunca artmaya devam ettiğini tespit ettiler. Ayrıca, Muller ve diğerlerinin 1985 modelinde öngörüldüğü gibi, çarpmayı takiben iklimde fark edilebilir bir soğuma (küçük buzullaşma) belirtisi olmadığını buldular. Aynı zamanda, çarpmadan sonraki kritik bir zamanda aslında buzulların eridiğini tespit ettiler ve bu bulgulara dayanarak, Avustralasya çarpma olayı ile Brunhes-Matuyama kutup değişimi'nin birbirleriyle ilişkili olmadığını savundular.[26] Fildişi Sahili saçılma alanı ile Jaramillo kutup değişiminin başlangıcı arasındaki ilişkiye dair benzer bir çalışma da, daha önce ima edildiği gibi eşzamanlı olmadıklarını ortaya koymuştur. Aralarında 30.000 yıllık bir zaman farkı vardır.[27]

Homo erectus değiştir

 
Çin'in güneyindeki Guangşi Zhuang Özerk Bölgesi

Çin'in güneyindeki Baise, Guangşi'de bu tektitlerle birlikte bulunan arkeolojik eserler, çarpma sırasında ve sonrasında bölgede bir Homo erectus popülasyonunun yaşadığını göstermektedir.[28][29][30][31] Enkaz alanında taş aletler ve muhtemelen çarpma sonucu çıkan yangınların neden olduğu bir kömür tabakası bulunmuştur. Yangınların ardından meydana gelen orman yok oluşunun, bu popülasyonun alet yapımında kullandıkları taşlara erişimini kolaylaştırdığı öne sürülmüştür.[28]

Ayrıca bakınız değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ Glass, B.P. ve Wu, J., 1993. Coesite and shocked quartz discovered in the, Australasian and North American, microtektite layers. Geology, 21(5), s.435-438.
  2. ^ Prasad, M.S., Gupta, S.M. ve Kodagali, V.N., 2003. Two layers of Australasian impact ejecta in the Indian Ocean?. Meteoritics & Planetary Science, 38(9), s.1373-1381.
  3. ^ Prasad, M.S., Mahale, V.P. ve Kodagali, V.N., 2007. New sites of Australasian microtektites in the central Indian Ocean: Implications for the location and size of source crater. Journal of Geophysical Research: Planets, 112, no. E06007, s.11
  4. ^ a b Jourdan, F., Nomade, S., Wingate, M.T., Eroglu, E. ve Deino, A., 2019. Ultraprecise age and formation temperature of the Australasian tektites constrained by 40Ar/39Ar analyses. Meteoritics & Planetary Science, 54(10), s.2573-2591.
  5. ^ a b Westgate, J.A., Pillans, B.J., Alloway, B.V., Pearce, N.J. ve Simmonds, P., 2021. New fission-track ages of Australasian tektites define two age groups: discriminating between formation and reset ages. Quaternary Geochronology, 66, no. 101113, s.18
  6. ^ a b Povenmire H., Liu W. ve Xianlin I., 1999. Australasian tektites found in Guangxi Province, China. 29 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 30th Annual Lunar and Planetary Science Conference, Houston, Mart 1999, no. 1072, s.1
  7. ^ Soens, B., Van Ginneken, M., Chernonozhkin, S., Slotte, N., Debaille, V., Vanhaecke, F., Terryn, H., Claeys, P. ve Goderis, S., 2021. Australasian microtektites across the Antarctic continent: evidence from the Sør Rondane Mountain range (East Antarctica). Geoscience Frontiers, 12(4), no.101153, s.13
  8. ^ a b Glass, B.P. ve Pizzuto, J.E., 1994. Geographic variation in Australasian microtektite concentrations: Implications concerning the location and size of the source crater. 16 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Journal of Geophysical Research: Planets, 99 no. E9, s.19075-19081.
  9. ^ a b Schmidt G. ve Wasson J., 1993. Masses of the impactor, the Australasian tektites, and size estimates of the main source crater 16 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Meteoritics, 28(3), s.430-431
  10. ^ a b c Hartung J. ve Koberl C., 1994. In search of the Australasian tektite source crater: The Tonle Sap hypothesis. Meteoritics, 29, s.411-416.
  11. ^ Schnetzler C.C. ve Mchone J.F., 1996. Source of Australasian tektites: Investigating possible impact sites in Laos 16 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Meteoritics & Planetary Science, 31, s.73-76
  12. ^ Glass B.P. (1999) Muong Nong-type Australasian tektites: implications regarding the parent material and source area 10 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ninth Annual V.B.m Goldschmidt Conference, Massachusetts, Ağustos 1999.
  13. ^ Lee, M.Y. ve Wei, K.Y., 2000. Australasian microtektites in the South China Sea and West Philippine Sae: implications for age, size and location of the impact crater “Meteoritics & Planetary Science, 35( 6) s.1151-1155.
  14. ^ Ma, P., Tonzola, C., DeNicola, P., Herzog, G.F. ve Glass, B.P., 2001. 10 in Muong Nong-Type Australasian Tektites: Constraints on the Location of the Source Crater. 17 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Lunar and Planetary Science Conference XXXII, no. 1351.
  15. ^ Whymark, A., 2021. A review of evidence for a Gulf of Tonkin location for the Australasian tektite source crater. Thai Geoscience Journal, 2, s.1-29.
  16. ^ Sieh, K., Herrin, J., Jicha, B., Schonwalder Angel, D., Moore, J.D., Banerjee, P., Wiwegwin, W., Sihavong, V., Singer, B., Chualaowanich, T. ve Charusiri, P., 2020. Australasian impact crater buried under the Bolaven volcanic field, Southern Laos. Proceedings of the National Academy of Sciences, 117(3), s. 1346-1353.
  17. ^ Sieh, Kerry; Schonwalder Angel, Dayana; Herrin, Jason; Jicha, Brian; Singer, Brad; Sihavong, Vanpheng; Wiwegwin, Weerachat; Wong, Nathanael; Quah, Jia Yong (12 Aralık 2023). "Proximal ejecta of the Bolaven extraterrestrial impact, southern Laos". Proceedings of the National Academy of Sciences. 120 (50). doi:10.1073/pnas.2310351120. ISSN 0027-8424. PMC 10723122 $2. 
  18. ^ Wasson, J.T., 1991. Layered tektites: A multiple impact origin for the Australasian tektites. Earth and Planetary Science Letters, 102(2), s. 95-109.
  19. ^ Wasson, J.T., Pitakpaivan, K., Putthapiban, P., Salyapongse, S., Thapthimthong, B. ve McHone, J.F., 1995. Field recovery of layered tektites in northeast Thailand. Journal of Geophysical Research: Planets, 100(E7), s. 14383-14389.
  20. ^ Schmidt, R.A., 1962. Australites and Antarctica. Science, 138(3538), s. 443-444.
  21. ^ Glass, B.P., 1979. Zhamanshin crater, a possible source of Australasian tektites?. Geology, 7(7), s. 351-353.
  22. ^ Dietz, R.S., 1977. Elgygytgyn crater, Siberia: Probable source of Australasian tektite field (and Bediasites from Popigai) . Meteoritics, 12(2), s.145-157.
  23. ^ Glass B.P. and Heezen B.C., 1967. Tektites and geomagnetic reversals. Scientific American, 217(1), s. 32-38.
  24. ^ Glass, B.P., Swincki, M.B., ve Zwart, P.A., 1979. Australasian, Ivory Coast and North American tektite strewnfields - Size, mass and correlation with geomagnetic reversals and other earth events. 5 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Lunar and Planetary Science Conference, 10th, Houston, Tex., Mart 19–23, 1979, s. 2535-2545.
  25. ^ Muller, R.A. and Morris, D.E., 1986. Geomagnetic reversals from impacts on the Earth. Geophysical Research Letters, 13(11), s.1177-1180.
  26. ^ a b Schneider, D.A., Kent, D.V. and Mello, G.A., 1992. A detailed chronology of the Australasian impact event, the Brunhes-Matuyama geomagnetic polarity reversal, and global climate change. Earth and Planetary Science Letters, 111(2-4), s.395-405.
  27. ^ Schneider, D.A. and Kent, D.V., 1990. Ivory Coast microtektites and geomagnetic reversals. Geophysical Research Letters, 17(2), s.163-166.
  28. ^ a b "Handaxe and tektites in Bose, China". 30 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2012. 
  29. ^ Pillans, B., Simmonds, P. ve diğerleri (2012) "Tektites, minitektites and microtektites from the Kalgoorlie region, Western Australia" 8 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Australian Regolith and Clays Conference, Mildura, 7–10 Şubat 2012.
  30. ^ "SCI/TECH | Asia's oldest axe tools discovered". BBC News. 3 Mart 2000. 31 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2015. 
  31. ^ Antón, Susan C.; Swisher, Iii, Carl C. (Ekim 2004). "Early Dispersals of Homo from Africa". Annual Review of Anthropology. Cilt 33. Annual Reviews. ss. 271-296. doi:10.1146/annurev.anthro.33.070203.144024. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Avustralasya_saçılma_alanı&oldid=32413778" sayfasından alınmıştır