1941 Kızıl Ordu tasfiyeleri
1940 yılı Ekim ayından başlayarak 1942 yılı Şubat ayına kadar Kızıl Ordu Hava Kuvvetleri üst yönetiminde tasfiye gerçekleştirilmiştir. Başta Moskova garnizonu olmak üzere Sovyet hava savunma sistemlerindeki zaafiyet ortaya çıkartılmış ve sorumlular cezalandırılmıştır. Tasfiye Nazilerin SSCB topraklarına saldırdığı Barbarossa Harekatı sonrasında bir süre sürmüştür. Destalinizasyon döneminde bu tasfiyenin de uydurma olduğu iddia edilse de savaştan önce gerçekleştirilen Troçkist Anti-Sovyet Askeri Örgütü Davasında olduğu gibi suçlulara karşı oldukça kuvvetli deliller mevcuttur.[1]
Arka planı değiştir
Sovyetler Birliği'ni zayıflatmak, işçi sınıfının kazanımlarını geriletmek, ülkede iktidarı alarak kapitalist bir restorasyonu hedef alan çeşitli kesimlerin birbirleriyle kimi zaman koordineli kimi zaman da kendi başlarına giriştikleri faaliyetler II. Dünya Savaşı'na giden süreçte yoğunlaşmıştır. Stalin rejiminin başlattığı yenilenme hareketi, Nikolay Yejov gibi güçlü isimlerin art niyetli uygulamaları nedeniyle toplumsal bir krize dönüşmüş, Büyük Temizlik adı verilen süreç Sovyet toplumunu derinden sarsmıştır. Bu dönemde NKVD'nin başına geçen Lavrenti Beriya silahlı kuvvetlerdeki durumu da yakından izlemektedir.
Tasfiyeler değiştir
II. Dünya Savaşı'nın 1939 yılında başlamış olmasına rağmen Sovyetler Birliği Finlandiya'ya karşı yürütülen Kış Savaşı sayılmazsa görece barış ortamında bulunmaktadır. Buna rağmen Nisan-Mayıs 1941 döneminde Kızıl Ordu Hava Kuvvetleri bünyesinde yaşanan kaza sayısının artması soruşturma yapılmasına yol açmıştır. İlave olarak Mayıs ayında bir Nazi Junkers Ju 52 bombardıman uçağının hava savunma sistemlerine yakalanmadan Moskova semalarına gelebilmiş olması Hava Kuvvetleri üst yönetiminde tasfiyenin yolunu açmıştır. NKVD, daha önceki Troçkist Anti-Sovyet Askeri Örgütü Davasından devamla varlığını koruyan bir gruba dikkat çekmiş ve soruşturma derinleştirilmiştir. 22 Haziran 1941 tarihinde Nazi Almanyasının Sovyet topraklarına saldırması soruşturmaları sekteye uğratmamış, konuya azami önem verilmiştir. Soruşturma kapsamında tutuklamalar gerçekleştirilmiştir:
- 30 Mayıs: Mühimmattan sorumlu Halk Komiseri İvan Sergeyev ve General Ernst Schacht[a]
- 31 Mayıs: General Pyotr Pumpur[b]
- 7 Haziran: Silahlanmadan sorumlu Halk Komiseri Boris Vannikov[c] ve General Grigori Ştern
- 8 Haziran: General Yakov Smuşkeviç[d]
- 18 Haziran: General Pavel Alekseyev
- 19 Haziran: General Aleksandr Loktiyonov[e]
- 24 Haziran: General Kirill Meretskov[f] ve General Pavel Ryçagov[g]
- 27 Haziran: General Ivan Proskurov[h]
Savaşın başlamasıyla beraber cephe hattında yetersiz görülen komutanlar askeri mahkemeye çıkartılmış, pek çoğu hüküm giymiştir. Ancak iddia edilenin aksine süreçler tek yönlü işlememiş, suçsuzlukları ortaya çıkan Meretskov ve Vannikov gibi komutanlar soruşturmanın tamamlanmasıyla beraber göreve iade edilmiştir.
Sonrası değiştir
Savaşın ardından Stalin'in ölümünü takip eden dönemde başlatılan destalinizasyon döneminde tasiye edilenlere itibarları iade edilmiştir.
Özellikle 1941 kış aylarında Kızıl Ordu Nazi Almanyası karşısında Leningrad ve Moskova önlerinde ölüm kalım mücadelesi verirken cephede başarısız olan veya gereken tedbirleri almamış olan komutanların bazılarının savaş koşulları altında idam edilmeleri tarih boyunca benzer durumla karşı karşıya kalmış rejimler açısından alışılmadık bir uygulama değildir.
Notlar değiştir
- ^ Bu dönemde Oryol Garnizonu komutan yardımcısı konumundaki Schacht Almanlara askerî istihbarat sağlamak suçlamasıyla hüküm giymiş ve 23 Şubat 1942 tarihinde kurşuna dizilerek idam edilmiştir
- ^ 15 Mayıs 1941 tarihinde Junkers Ju 52 uçağı Königsberg-Bialystok-Minsk-Smolensk-Moskova rotasıyla Sovyet hava sahasını ihlal ederek Dinamo Moskova stadyumu yakınlarına inmiştir. Olaydaki ihmallerinden dolayı gözaltına alınan Pyort Pumpur, Troçkist Anti-Sovyet Askeri Örgüt üyesi olduğunu itiraf etmiş, örgüte Yakov Smuşkeviç tarafından dahil edildiğini belirtmiştir. Davada suçlu bulunmuş ve 23 Mart 1942'de Saratov'da kurşuna dizilerek idam edilmiştir.
- ^ Vannikov, Stalin'in en güvendiği komutanlardandı. Görev icabı yurtdışındaki yetkililerle teması nedeniyle şüpheleri üzerine çekmiştir. Cephane tedarikinde sıkıntılar yaşanması üzerine soruşturmaya alınmıştır. Suçsuzluğu ortaya çıkınca doğrudan görevine iade edilmiştir. Organizasyon konusunda kabiliyetleri sayesinde Sovyet atom bombası projesinde üst düzey yönetici olarak başarıyla görev yapmıştır. 1962'de vefat ettiğinde naaşı Kremlin Duvarı Mezarlığı'na defnedilmiştir.
- ^ Olağanüstü cephe deneyimi olan Smuşkeviç Hava Kuvvetleri sanayisinin geliştirilmesi alanında yetkilendirilmiştir. Meslektaşları tarafından İspanya İç Savaşı, Çin İç Savaşı gibi savaşlarda biriktirilen deneyimleri gözardı etmekle suçlanmış, İlyuşin İl-15 gibi artık kullanım değeri olmayan savaş uçaklarının seri üretiminde ısrarcı olmuştur. NKVD tarafından Troçkist Anti-Sovyet Askeri Örgüt üyesi olmakla suçlanmıştır. İlave olarak hava kuvvetleri pilotlarının eğitimlerini aksatmakla itham edilmiştir. 28 Ekim 1941 tarihinde Devlet Savunma Komitesi kararıyla kurşuna dizilerek idam edilmiştir. 1954 yılında itibarı iade edilmiştir.
- ^ II. Dünya Savaşı'nın ilk yıllarında Baltık Ülkelerine bu ülke hükümetlerinin daveti üzerine giren Kızıl Ordu birliklerinin komutanlarındandır. 11 Mart 1941 tarihinde Riga'dan Moskova'ya getirttiği eşyalar nedeniyle hakkın soruşturma çaılmış, zimmetine para geçirmekten suçlu bulunmuştur. Savaş döneminde vatana ihanet suçu işlemiş olan yüksek seviyede bir komutan olduğu için 28 Ekim 1941 tarihinde Devlet Savunma Komitesi kararıyla kurşuna dizilmiştir. 1955 yılında itibarı iade edilmiştir.
- ^ Hakkında yapılan asılsız ihbarlar üzerine gözaltına alınmış ancak sorgusunun ardından suçsuzluğu anlaşılarak cephedeki görevine iade edilmiştir.
- ^ Gösterdiği olağanüstü savaş pilotu özellikleriyle İspanya İç Savaşı sırasında kendini kanıtlayan 1911 doğumlu pilot 1940 yılında general olmuştur. Ancak genel olarak disiplinsizliği ve güvenlik uygulamalarını görmezden gelerek uçuşlara çıkması beraberindeki ekipte ölümlü kazalara yol açmıştır. Savaş dönemi sırasında bu türlü olaylar yüzünden soruşturulmuş ve suçlu bulunmuştur. Diğer benzer hükümlülerden farklı olarak hiçbir karşı-devrimci örgüt bağlantısı olmamasına rağmen 28 Ekim 1941 tarihinde kurşuna dizilerek infaz edilmiştir. 1954 yılında itibarı iade edilmiştir.
- ^ İspanya İç Savaşı sırasındaki başarılarına istinaden hızla yükselen savaş pilotlarındandır. 1940 yılında maddi durumundaki bozukluk nedeniyle Kış Savaşı sırasındaki komutanlık görevinden alınmıştır. Daha sonra Uzakdoğu Cephesinde görev yapmış, bu dönemde komutasındaki filoda yüksek kaza yüzdesi görülmüştür. 27 Haziran 1941 günü Troçkist Anti-Sovyet Askeri Örgütü Davası kapsamında tutuklanmıştır. Sovyet karşıtı darbe girişiminin parçası olarak Kızıl Ordu'ya sabotaj suçlamasıyla hüküm giymiş, 28 Ekim 1941 günü kurşuna dizilerek idam edilmiştir. 1954 yılında itibarı iade edilmiştir.
Kaynakça değiştir
- ^ Grover Furr tarafından yazılan Troçki'nin Yalanları kitabının çevirmeni Ogün Eratalay ile yapılan 30 Ocak 2022 tarihli söyleşiden 7 Temmuz 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. soL Haber 10 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir