İspanyol Armadası

İspanyol Armadası, 1588 yılında İspanya’nın emrinde, Kuzey Denizi’ni geçerek İngiltere’ye çıkarma yapmayı amaçlayan orduya eşlik eden filo. Katolik İspanya kralı II. Felipe (1527-1598) tarafından I. Elizabeth’i (II. Felipe, Elizabeth'in aynı zamanda kayınbiraderidir) tahtından düşürmek için gönderilen Dük Medina Sidonia komutasındaki filo, ilan edilmemiş İngiltere-İspanya Savaşı’nın (1585-1604) en büyük seferini yürüttü.

Gravelines Muharrebesi
İspanyol Armadası'nın yenilgisi 8 Ağustos 1588 Resim: Philippe-Jacques de Loutherbourg 1796
Tarih 6 Ağustos 1588 Bölge Manş Denizi, Gravelines yakınları ve Hollanda kıyıları Sonuç İngilizlerin zaferi
Taraflar
• İngiltere • Hollanda	• İspanya • Portekiz Krallığı
Komutanlar ve liderler
Charles Howard (resmen) Francis Drake (fiilen)	Dük Medina Sidonia
Güçler
34 savaş gemisi 163 silahlı ticaret gemisi 30 küçük boylu savaş gemisi	22 kalyon 108 silahlı ticaret gemisi
Kayıplar
•8 savaş gemisi yandı •50-100 asker savaş sonucu öldü •400 yaralı •6.000 / 8.000 asker hastalık sonucu öldü	Gravelines Muharebesi •2 savaş gemisi •600'den fazla ölü •800 asker yaralandı •397 asker esir düştü Dönüşte •51 gemi battı •15.000 / 20.000 asker hastalık ve açlık sonucu öldü

İngiliz deniz kuvvetleri, 131 savaş gemisi ve savaş gemisine dönüştürülmüş ticaret gemisinden oluşan İspanyol filosuna karşı önceleri çok önemli bir üstünlük kuramadı. Ancak İngilizler, Gravelines Muharebesi'nde, ateşe verilmiş gemileri üzerlerine salarak, topçuların da desteğiyle, İspanyol denizcilerin etkili formasyonlarını dağıtabildi. Armada böylece çıkarmanın parçası olan, Dunkirk’de bekleyen kara kuvvetleriyle buluşmayı başaramadı ve İngiltere’nin doğu kıyısı boyunca kuzeye doğru püskürtüldü.

Armada seferde

II. Felipe’nin, seferi yürüten Dük Medina Sidonia’ya tam olarak talimatı şöyleydi: Emirlerimi aldıktan sonra Armada ile yola çıkacaksınız, Manş Denizi’ne doğru yelken açacaksınız, onu geçerek Kap Margaret’e kadar gideceksiniz ve yeğenim Dük Parma’ya elinizi uzatıp karşı tarafa geçireceksiniz.

Armada, 28 Mayıs 1588'de 131 gemi, 2600 top ve 35 bin mürettebatla Lizbon’dan Manş Denizi’ne doğru yola çıktı. İngiliz filosu Plymouth’da hazırda dururken İspanyolların harekâtıyla ilgili haberleri bekliyordu. İspanya’nın bütün gemileri ancak 30 Mayıs’ta limanı terk edebildi. Aynı gün Elizabeth’in elçisi Dr. Valentin Dale, Parma’nın temsilcileriyle barış müzakerelerine başladı ve 27 Temmuz’a kadar müzakerelerden vazgeçilmedi. Seferin sonucu geçmiş zamanlarda İngiltere’nin büyük zaferi olarak adlandırılmış olsa da, doğrudan çatışma içinde sadece üç geminin battığı küçük bir çarpışmadan öte bir şey değildi. Nihayet 1604 yılında biten bir savaşın sadece bir parçasıydı ve İspanya’nın 1805’e dek süren denizlerdeki egemenliğini önleyemedi.

İki tarafın stratejisi

İspanyollar ağır ve yavaş gemilerine, az mesafede büyük hasar veren kısa menzilli toplar yüklemişlerdi. Bu yüzden düşman gemiye yanaşıp, askerlerini karşı güverteye çıkarıp, yakın dövüşle İngiliz gemilerini ele geçirmek istiyorlardı. İngilizler ise tam aksine, az askerleri olduğundan yakın dövüşten kaçınıyorlardı, süratli gemileri ve uzun menzilli toplarıyla düşmanı uzaktan atışlarla batırmak istiyorlardı. Ancak, hilal şeklinde formasyonlarını sıkı koruyan İspanyol denizcilerin müthiş disiplini sayesinde, nispeten fazla bir zarar veremediler. İngilizler resmen Lord Howard’ın komutasında olmalarına rağmen, Howard, fiilen kontrolü, teknik açıdan kendi emrinde olan, daha tecrübeli deniz komutanı Sir Francis Drake’e bıraktı.

Manş Denizi’nde

Armada'nın rotası

Kötü hava şartlarının hızını yavaşlatmasıyla Armada ilk kez ancak 27 Temmuz’da, The Lizard yarımadası açıklarında gözlendi. İngiltere’nin güney kıyısı boyunca dizili, sinyal ateşinden oluşan uyarı sistemi sayesinde haberi iki gün içinde Londra’ya ulaştı. Armada güney sahilini kendisini İngiliz filosunun 55 gemisinin beklediği Plymouth’a kadar izledi.

'Çizgi şeklinde formasyon' oluşturan İngilizler, Armada’nın peşine takılarak rüzgâr sayesinde stratejik manevra avantajı elde ettiler. Gelişmeleri sonraki haftalarda Eddystone ve Portland açıklarında sonuçlanamayan iki çarpışma takip etti. İspanyollar geride kaza sonucu harap olan iki gemi enkazı bıraktı. Armada, Parma’nın ordusundan haber beklemek için Wight Adası açıklarında geçici bir üs kurma olanağı elde etti. Bunu mutlaka engellemek için İngilizler dört kola ayrılarak saldırıya geçerken, Drake güçlü bir birlikle güneyden yaklaşıyordu. Bu kritik anda, Medina Sidonia, güneye takviye gönderdi ve Armada’nın akıntı yüzünden kayalara oturmasını önlemek için açık denize yönlenmesini emretti. İspanyol filo Calais’e doğru yol almak zorunda kalmıştı.

Robert Dudley, Earl of Leicester, aynı anlarda, Thames’in nehir ağzını İspanyol çıkarmasına karşı korumak için Tilbury Fort, Essex’de 4000 kişilik bir güç topladı. İngiliz donanmasının planı, Armada’nın Parma’nın çıkarma güçlerini taşıyan kayıklarına eşlik ederek korumasını önlemekti. Plan gerçekleşirse Robert Dudley’in topladığı söz konusu birliklerin ve sahillerdeki diğer savunma güçlerinin önemi kalmayacaktı.

Calais’deki ateşe verilmiş gemiler

Armada galleass: Hem yelkenli hem kürekli gemileri

Parma’nın 16000 kişilik ordusu Dunkirk’de beklerken, 5 Ağustos’ta İspanyol donanması hilal şeklindeki sıkı savunma formasyonunu koruyarak Calais’nin birkaç mil önünde demir attı. Fransa ve Hollanda’da, Armada’nın kendine sığınak arayabileceği, derin suları olan limanların eksikliği İspanyolları böyle bir adıma zorladı. Hatta Avrupa çapında Armada gibi bir filonun ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir liman neredeyse yoktu. Bu durumu gözden kaçırmak Kral II. Felipe’nin hatasıydı.

8 Ağustos gece yarısı, İngilizler sekiz gemilerini ateşe vererek rüzgârın da desteğiyle İspanyol deniz araçlarının üstüne saldılar. İki yanan gemi karşılanarak, zarar veremeden kenara çekildi. Ancak diğer altı yanan geminin hala üstlerine geldiğini gören İspanyollar, sıyrılmak için demir hatlarını kestiler. Yanan İngiliz gemileri tek bir İspanyol gemisine zarar veremese de, yaratılan kargaşa sayesinde Armada’nın muhteşem formasyonu dağıtılmıştı. İspanyolların moralleri bozulmuştu ve çok daha vahim olanı, rüzgâr güney-batıdan estiğinden Calais’ye geri dönebilmek için rüzgâraltına doğru yol almak zorundaydılar. Daha hafif ve daha süratli olan İngiliz gemileri, İspanyolların dağılmış formasyonlarından faydalanarak gemilerini birer birer köşeye sıkıştırmaya başladılar.

Gravelines Muharabesi

Günümüzde Fransa’nın bir şehri olan Gravelines, 1588 yılında İspanyol Hollanda’nın Flaman Bölgesi'ne aitti. İspanya’nın İngiltere’ye en yakın bölgesiydi. Filosunu yeniden toparlamaya çalışan Medina Sidonia, Flaman sahilini kaplayan sığ denizde kumsala oturmaktan çekindiği için, doğusundaki kıyıya yanaşmak istemiyordu. Parma’nın ordusunun, kayıklarıyla, Flaman sahili boyunca dizilen limanlardan yola çıkarak, bir an önce gelmesini bekliyordu. Ancak o zamanlarda iletişim kurmak tahmin ettiklerinden çok daha zor olduğu için, Parma gelişmeleri tam olarak takip edememişti. Ordusunu İspanyol filosuyla birleştirmeye hazır olması için altı güne daha ihtiyacı olduğunu söyledi. Bu arada, Medina Sidonia, Calais ile Gravelines arasında bir mevkiide bekletiliyordu. İngilizler, Manş Denizi’ndeki çarpışmalar sayesinde, Armada’nın gücü ve zaafları hakkında fikir edinmişlerdi. İngiliz donanması saldırıya geçerek İspanyolların üç gemisini batırdı sekiz gemisini hasara uğrattı. Ancak en değerli gemileri fazla yara almadan kurtuldu. İngilizlerin cephanesi bitene kadar, saldırı sonucu ve hastalıklar yüzünden İspanyollar 2000 kayıp verdi. İspanyolların ağır toplarının menzilleri yetersiz kalıyordu. Ayrıca İngilizler, yukarıda belirtildiği gibi, daha hızlı ve daha kıvrak gemileri ile ve de daha seri top atışlarıyla savaş düzeni bozulmuş rakibe karşı üstünlük elde etmişlerdi.

Ertesi gün rüzgârın tekrar güneyden esmeye başlaması Medina Sidonia’ya Armada’yı kuzeye yönlendirmesine olanak tanıdı. İngilizler İspanyol filosunu kovalayarak, Armada’nın toparlanarak geri dönüp Parma’ya eşlik etmesini önlediler. Zamanla bitmek üzere olan cephane İngilizleri İspanyolların peşini bırakmaya zorladı. Kendi cephanesi de bitmek üzere olan Medina Sidonia artık yenilgiyi kabullenmişti ve bundan sonraki görevinin, İspanya kralına gemilerini mümkün olduğu kadar az kayıpla teslim etmek olduğunu düşündü.

İspanya’ya dönüşü

İspanyol filosu İskoçya ve İrlanda’nın etrafından dolanarak Kuzey Atlantik’e geçti. Uzun seferin gemileri yıprattığı artık iyice gözükmeye başlamıştı. Su ve yiyecek erzakları büyük ölçüde azalmıştı. Süvarilerin atları denize atıldı. İrlanda açıklarında Armada kasırgaya kapıldı ve iki düzine gemisi İrlanda sahiline fırlatıldı.

Bir başka teoriye göre Meksika Körfezi’nin akıntısına yenildi. Sebebiyse felaket bir denizcilik hatası sonucu İrlanda’ya planlandığından çok daha fazla yaklaşılmasıydı. Boğularak, açlıktan ölerek ve İrlanda’da karaya çıktıktan sonra İngiliz hükûmeti tarafından yakalanıp infaz edilerek toplam 5000 denizcinin hayatını kaybettiği düşünülüyor. Hayatta kalanlar İrlandalı Keltler'den yardım gördü, çoğu İskoçya’ya kaçmayı başardı.

Sonunda 67 gemisi ve 10000 sağ adamıyla geri döndü. Erzakları tükenmiş olduğundan çoğu hastalıktan ölmek üzereydi. Çoğu İspanya’da ve limandaki hastane gemilerinde öldü. Rivayete göre II. Felipe haberi duyduktan sonra şöyle demiş. Ben gemilerimi düşmanla savaşmaya gönderdim, Tanrı’nın rüzgârıyla savaşmaya değil.

Sonrası

I.Elizabeth'in Armada portresi

Tek bir gemileri bile batmayan İngilizlerin can kayıpları asgari düzeydeydi. Ancak, geri döneceğini sandıkları Armada’yı beklerlerken, tifo ve dizanteri tahminen 6000-8000 arasında tayfa ve askerin ölümüne sebep oldu . Ayrıca, sağ kalan askerlerine destek sağlayan İspanyol hükûmetinin aksine, İngiliz hükûmeti bütçe sorunları sebebiyle aylarca askerlerinin maaşlarını ödemedi . Galibiyeti tarihlerinin en büyük zaferi olarak kutlayan İngilizler, bir sonraki yıl kendileri de İspanya kıyılarında hezimete uğramaktan kurtulamadı. Milli gururun şahlanışı yıllar sürerken, Elizabeth’in efsanesi ölümünden sonra da devam etti . İspanyol donanmasının geri püskürtülmesi, Avrupa çapında Protestanları cesaretlendirdi. İspanyol ticaret gemilerine korsan saldırıları çoğaldı. İspanyollar hatalardan ders çıkararak, İngilizlerin icatlarına da bakarak, takip eden yıllarda filolarını tutarlılıkla geliştirdiler .

Savaşa katılmış gemiler

İngiltere ve Hollanda

Ark (flag, Lord High Admiral Charles Howard)
Elizabeth Bonaventure
Rainbow (Lord Henry Seymour)
Golden Lion (Thomas Howard)
White Bear (Alexander Gibson)
Vanguard (William Winter)
Revenge (Francis Drake)
Elizabeth (Robert Southwell)
Victory (Rear Admiral Sir John Hawkins)
Antelope (Henry Palmer)
Triumph (Martin Frobisher)
Dreadnought (George Beeston)
Mary Rose (Edward Fenton)
Nonpareil (Thomas Fenner)
Hope (Robert Crosse)
Galley Bonavolia
Swiftsure (Edward Fenner)
Swallow (Richard Hawkins)
Foresight
Aid
Bull
Tiger
Tramontana
Scout
Achates
Charles
Moon
Advice
Merlin
Spy (pinnace)
Sun (pinnace)
Cygnet
Brigandine
George (hoy)
34 ticaret gemisi
63 barka
66 kıyı gemisi
Disdain
Margaret and John
30 Hollandalı cromsterler Flaman sahilinde devriye
7 Ağustos'ta ateşe verilmiş gemiler:
Bark Talbot
Hope
Thomas
Bark Bond
Bear Yonge
Elizabeth
Angel
"Hastahane gemisi"

İspanya

İsimlerin arkasındaki rakamlar top sayısını ifade ediyor.

Portekizler

São Martinho 48 (section flag, Dük Medina Sidonia)
São João 50 (section vice-flag)
São Marcos 33 (Don Diogo Pimental or Penafiel) — 8 Ağustos'ta Ostend yakınlarında karaya oturdu
São Felipe 40 (Don Francisco de Toledo) — 8 Ağustos'ta Nieupoort ve Ostend arasında karaya oturdu, 9 Ağustos'ta Hollandalılar ele geçirdi
San Luis 38
San Mateo 34 — 8 Ağustos'ta Nieupoort ve Ostend arasında karaya oturdu, 9 Ağustos'ta Hollandalılar ele geçirdi
Santiago 24
Galeon de Florencia 52 (başka ismi San Francesco ex-Levantine, Niccolo Bartoli)
San Crístobal 20
San Bernardo 21
Augusta 13
Julia 14

Biskayan

Santa Ana 30 (section flag, Juan Martínez de Recalde)
El Gran Grin 28 (section vice-flag) — 24 Eylül'de Clare Island açıklarında karaya oturdu
Santiago 25
La Concepcion de Zubelzu 16
La Concepcion de Juan del Cano 18
La Magdalena 18
San Juan 21
La María Juan 24 — 8 Ağustos'ta Gravelines'in kuzeyinde battı
La Manuela 12
Santa María de Montemayor 18
María de Aguirre 6
Isabela 10
Patache de Miguel de Suso 6
San Esteban 6

Castillian

San Crístobal 36 (section flag, Diego Flores de Valdés)
San Juan Bautista 24 (section vice-flag)
San Pedro 24
San Juan 24
Santiago el Mayor 24
San Felipe y Santiago 24
La Asuncion 24
Nuestra Señora del Barrio 24
San Linda y Celedon 24
Santa Ana 24
Nuestra Señora de Begoña 24
La Trinidad 24
Santa Catalina 24
San Juan Bautista 24
Nuestra Señora del Rosario 24
San Antonio de Padua 12

Andalusian

Nuestra Señora del Rosario 46 (section flag, Don Pedro de Valdés) — 31 Temmuz'da Santa Catalina ile çarpıştı, 1 Ağustos'ta Revenge tarafından ele geçirildi
San Francisco 21 (section vice-flag)
San Juan Bautista 31
San Juan de Gargarin 16
La Concepcion 20
Duquesa Santa Ana 23 (hulk) — 29 Eylül'de İrlanda kıyısında hurda oldu
Santa Catalina 23 — 31 Temmuz'da Nuestra Señora del Rosario ile çarpıştı
La Trinidad 13
Santa María de Juncal 20
San Bartolome 27
Espiritu Santo

Guipúzcoan

Santa Ana 47 (section flag, Miguel de Oquendo)
Santa María de la Rosa 26 (section vice-flag) — 8 Ağustos'ta hasar gördü, 16 Eylül'de Blaskett Sound, İrlanda açıklarında hurda oldu,
San Salvador 25 — 31 Temmuz'da patlama sonucu hasar gördü ve ele geçirildi
San Esteban 26 — 20 Eylül'de İrlanda'da hurda oldu,
Santa Marta 20
Santa Bárbara 12
San Buenaventura 21
La María San Juan 12
Santa Cruz 18
Doncella 16 — İspanya'ya geri dönerken Santander açıklarında battı
Asuncion 9
San Bernabe 9
Nuestra Señora de Guadalupe 1
La Madalena 1

Levant

La Regazona 30 (section flag, Martín de Bertandona)
La Lavia 25 (section vice-flag)
La Rata Santa María Encoronada 35 (Leiva)
San Juan de Sicilia 26 (formerly Brod Martolosi) — 5 Kasım'da Tobermory Bay, İskoçya açıklarında patlama sonucu havaya uçtu (İngiliz ajanlarından sabotaj ihtimali var)
La Trinidad Valencera 42 — 8 Ağustos'ta karaya oturdu
La Anunciada 24 (formerly Presveta Anuncijata) — 19 Eylül'de Shannon Nehri ağzında batırıldı
San Nicolas Prodaneli 26 (formerly Sveti Nikola)
La Juliana 32
Santa María de Vison 18
La Trinidad de Scala 22

Hulklar

El Gran Grifón 38 (section flag, Juan Gómez de Medina) — 8 Ağustos'ta karaya oturdu
San Salvador 24 (section vice-flag)
Perro Marino 7
Falcon Blanco Mayor 16
Castillo Negro 27
Barca de Amburg 23 — sank
Casa de Paz Grande 26
San Pedro Mayor 29
El Sanson 18
San Pedro Menor 18
Barca de Danzig 26
Falcon Blanco Mediano 16 (Don Luis de Cordoba?) — 25 Eylül'de hurda oldu
San Andres 14
Casa de Paz Chica 15
Ciervo Volante 18
Paloma Blanca 12
La Ventura 4
Santa Bárbara 10
Santiago 19
David 7
El Gato 9
San Gabriel 4
Esayas 4

Neapolitan galleasslar

San Lorenzo 50 (Don Hugo de Moncado) — 8 Ağustos'ta karaya oturup ele geçirildi, İngiliz filosunu oyaladı
Zúñiga 50
Girona 50 — Ulster'da hurda oldu
Napolitana ("Patrona")

22 patacheler ve zabralar (Don Antonio Hurtado de Medoza)
4 kürek gemisi, her biri 5 toplu (Diego de Medrano)
Parma'nın kayıkları

Kaynakça

• Armada (1988)
• A History of England, from the Defeat of the Armada to the Death of Elizabeth Edward Cheyney
• The Defeat of the Spanish Armada Garrett Mattingly
• England and the Spanish Armada (1990)
• The Expedition of Sir John Norris and Sir Francis Drake to Spain and Portugal, 1589 RB Wernham
• The Enterprise of England (1988)
• The Return of the Armadas: the Later Years of the Elizabethan War against Spain, 1595-1603 RB Wernham
• Sir Francis Drake: the Queen's Pirate Harry Kelsey
• The Spanish Armada by Michael Lewis. (1960).
• The Spanish Armada by C. Martin & G. Parker. (1988)
• The Spanish Armada: the Experience of the War in 1588 Felipe Fernández-Armesto
• The voyage of the Armada (1981)
• Richard Bagwell, Ireland under the Tudors vols. 2 & 3 (London, 1885–1890)
• John O'Donovan (ed.) Annals of Ireland by the Four Masters (1851).
• Cyril Falls Elizabeth's Irish Wars (1950; reprint London, 1996)
• T. P.Kilfeather Ireland: Graveyard of the Spanish Armada (Anvil Books, 1967)
• Winston Graham The Spanish Armadas (1972; 2.Baskı 2001)
• The Prince Nicolo Machiavelli
• Historic Bourne etc. J.J.Davies (1909)
• Chambers Biographical Dictionary J.O. Thorne. (1969)
• BBC-ZDF vs TV coproduction Natural History of Europe
• Discovery Civilization Battlefield Detectives - What Sank The Armada?