İlhanlılar
|
İlhanlılar (İlhanlı) Devleti, (Farsça: ایلخانیان Īlkhāniyān veya سلسله یلخانی Silsilaye Īlḫānī) Cengiz Han'ın torunu Hülagû Han tarafından, merkezi Tebriz olmak üzere Azerbaycan'da kurulan Moğol devletidir (1256).
| İlhanlılar İmparatorluğu (Farsca): ایلخانان(İlhanan) (Moğolca):Хүлэгийн улс, (Hulagu-yn Ulus) | |||||||||||||||||||||||
| — İmparatorluk — | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||
| Başkent | Tebriz | ||||||||||||||||||||||
| Dil(ler) | Farsça, Moğolca | ||||||||||||||||||||||
| Din | Budizm, Tengricilik, İslamiyet | ||||||||||||||||||||||
| Yönetim | Monarşi | ||||||||||||||||||||||
| Han | |||||||||||||||||||||||
| - 1256-1265 | Hülagû Han | ||||||||||||||||||||||
| - 1316-1335 | Ebu Said Bahadır | ||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Moğol tarihi |
Hanlıklar
Günümüzde Moğollar
|
İçindekiler
Siyasi TarihiDüzenle
Hûlâgü Han ve büyük OrdusuDüzenle
1243 Kösedağ Savaşı'nda Selçuklu Türklerini yenilgiye uğratan Moğollar Ötüken merkezine bağlı olmak üzere, İran’a geçerek 1256 yılında başkenti Tebriz olmak üzere İlhanlı yönetimini kurdular. (İlhanlı: Hana bağlı topraklar) Başında da Hülagû Han bulunmaktaydı. 1256 yılında Alamut Kalesini ele geçirerek Bâtınîler'in çalışmalarına son verdiler. 1258 yılında ise Bağdatı işgal ederek halifeliğe son verdiler. Bu orduyu Memlûk'lü komutan Baybars mağlup etmeyi başarmıştır. Bu yenilgiden sonra Moğol İlhanlı devleti gerileme dönemine girmiştir ve bir süre sonra yıkılmıştır.
Azerbaycan'ı ele geçiren Hülagû Han, 1258'de Bağdat'ı alarak Abbasî Devleti'ne son verdi. Anadolu Selçuklu Devleti'ni egemenliği altına aldı. Moğollar, Anadolu'nun bilim, kültür ve ticaret merkezleri olan kentlerini yakıp yıktılar ve yağmaladılar. Bu dönemde Anadolu'da ticaret geriledi. Türkler, Doğu ve Orta Anadolu'dan batı bölgelerine doğru göç etmek zorunda kaldılar. Moğollar, Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılmasında önemli rol oynadılar. İlhanlılar döneminde Anadolu'nun büyük kısmı İlhanlılara'a ait olduğu için Orta Asya’dan Anadolu’ya yoğun Türkmen göçleri olmuştur.
İlhanlılar, Suriye ve Filistin'i işgalden sonra Mısır'a doğru ilerlemeye başladılar. Ancak Memlükler, Ayn-ı Câlut Savaşı'nda İlhanlıları yenilgiye uğratarak Filistin ve Suriye'den çıkardılar (1260). Memlûk Sultanı Baybars, İlhanlıları ikinci kez Elbistan'da yenilgiye uğrattı (1277). Memlukler tarafından uğratıldıkları yenilgiler dışında savaş kaybetmediler.
İlhanlılar, Gazan Mahmud Han (1295-1304) zamanında Müslümanlığı kabul ettiler. Aslında bu bölgede(Iran'da)İslam zaten yaygındı. Bunla anlatılmak istenen idarecilerin görüş değişikliğidir; ancak ilhanlı yöneticilerin tam anlamıyla İslamı seçtikleri söylenemez ancak bölgedeki halkın Müslüman olması fikir değişikliğini kısmen de olsa sağlamıştır diyebiliriz yine de İlhanlıların Iran topraklarındaki Müslüman çoğunluğu baskı altında yaşıyordu. Çünkü İlhanlı yöneticiler gelişmekte olan Tibet Budizmi ve Diofizit'i (Nasturilik) teşvik ediyorlardı.
Gazan 1295'de Nevruz'un desteğiyle kuzeni Baydu'yu devirdi.[4] Yardımının karşılığı olarak Nevruz, Gazan'ı Müslümanlığı kabul etmeye razı etti. İslam'a girmesiyle beraber Gazan, adını Mahmud olarak değiştirdi. Ancak çeşitli kaynaklar Müslüman olmasına rağmen Moğol Şamanizmini sürdürdüğünü ve Tengri'ye taptığını belirtirler. Gerçekten de Gazan hatır uğruna Müslüman olmuştu. Moğol şamanların İlhanlı İmparatorluğunda kalmalarına izin verilmiş ve nüfuzları hem Gazan hem de onun halefi Olcaytu saltanatında devam etmiş, ama daha sonra gerilemeye yüz tutmuşlardır.[5] Bundan önce Budizm'i benimsemişlerdi ve Müslümanlar'a karşı Hıristiyanlarla ittifak kurmak istiyorlardı. 14. yüzyılın başlarında çıkan iç karışıklıklar sonucu İlhanlılar parçalandı (1336). İlhanlı topraklarının Azerbaycan bölümünde Çobanoğulları, geriye kalan büyük bölümü üzerinde ise Celâyirliler Devleti kuruldu.
Son İlhanlarDüzenle
İlhan Ebu Said Bahadır'in 1335'de ölümünden sonra İlhanlılar devleti çözülmeye başlamıştır. İlhan unvanı, 1335-1336 döneminde Arık Böke soyundan Arpa Ke'ün eline geçtikten sonra İlhan unvanı 1336-1357 döneminde yine Hulagu Hanedanı mensupları tarafından taşınmıştır., Fakat bunlar İlhan unvanını bölgesel devletlerin kuklaları olarak taşımışlardır. Bunlardan Musa (1336–1337) Bagdad'da bulunan Ali Padişah'ın kuklası; Muhammed ile Cihan Timur (1339–1340) Jalayırlılar kuklası; Satı hatun (1338–1339), Süleyman (1339–1343) ve Anuşirvan (1343–1356) Çobanoğulları kuklası olarak İlhan unvanı taşımışlardır. Son olarak Tagay Timur 14. yüzyıl ortasında soyunun Cengiz Han ve İlhanlılardan geldiğini iddia ederek Horasan ve Doğu Iran'da İlhan unvanını taşımıştır. Tagay Timur'un Sarbandarlar tarafından öldürülmesi ile İlhanlılar sona ermiştir.
| Azerbaycan tarihi |
Antik Çağlar
Orta Çağ
Yeni Çağ
20. yüzyıl
Diğer Konular
|
| İran tarihi |
Antik Çağlar
Orta Çağ
Yeni Çağ
Yakın Çağ
|
İlhanlı Hükümdarları ListesiDüzenle
| İlhanlılar (1221–1256) | |||||||||
| # | Taht ismi | Asıl isim | Resim | Unvan | Doğum-Ölüm | Hükümdarlık başlangıcı | Hükümdarlık sonu | Aile bağlantıları | Not |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Hülagû Han | 
|
Han, İlhan | yak. 1217 – 8 Şubat 1265 | 1256 | 8 Şubat 1265 | Tuluy'un oğlu | ||
| 2 | Abaka Han | 
|
Han, İlhan | 1234–1282 | 1265 | 1 Nisan 1282 | Hülagû Han'ın oğlu | ||
| 3 | Teküder Han | Ahmet | 
|
Han, İlhan, Sultan | ? – 1284 | 1282 | 1284 | Hülagû Han'ın oğlu | Öldürüldü |
| 4 | Argun Han |
|
Han, İlhan, Sultan | yak. 1258 – 7 Mart 1291 | 1284 | 7 Mart 1291 | Abaka Han'ın oğlu | ||
| 5 | Gayhatu Han | Han, İlhan, Sultan | ? – 1295 | 1291 | 1295 | Abaka'in oğlu | Öldürüldü | ||
| 6 | Baydu Han | Han, İlhan, Sultan | ? – 1295 | 1295 | 1295 | Hülagû Han'ın oğlu Toğay'ın oğlu | Öldürüldü | ||
| 7 | Gazan Han | Mahmud | 
|
Han, İlhan, Sultan | 1271–1304 | 1295 | 1304 | Argun Han'ın oğlu | |
| 8 | Olcaytu | Muhammed Hüdabende | 
|
Han, İlhan, Sultan, Hüdabende | 1280 – 16 Aralik 1316 | 1304 | 16 Aralik 1316 | Argun Han'ın oğlu | |
| 9 | Ebu Said Bahadır | Han, İlhan, Sultan, Alaaddin, Bahadır | 2 Haziran 1305 – 1 Aralık 1335 | 1316 | 1 Aralık 1335 | Olcaytu'nun oğlu | |||
| 11 | Arpa Han | Mahmud | Han, İlhan, Sultan, Kauen, Muezzeddin | ? – 1336 | 1335 | 10 Aralık 1336 | Toluy'un oğlu Erikbüke'un oğlu Malik Timur'un oğlu Munk Han'un oğlu'un oğlu Suse'nin oğlu | Öldürüldü | |
| 10 | Sultan Musa Han | Han, İlhan, Sultan, Nasereddin | ? – 1337 | 12 Nisan 1336 | 1337 | Baydu'nun oğlu Ali'nin oğlu | |||
| 12 | Muhammed | Han, İlhan, Sultan, Muzafferiddin | ? – 1338 | 1336 | 1338 | Hülagû Han'ın oğlu Mengü Timur'un oğlu Ambarcı'nın oğlu Il Timur'un oğlu Yul Kotlok'un oğlu | |||
| 15 | Satı Hatun | Hatun | yak.1300 – 1345'dan sonra | 1338 | 1339 | Olcaytu'nun kızı | |||
| 14 | Cihan Timur | Han, İlhan, Sultan, İzzeddin | ? – ? | 1339 | 1340 | Gayhatu Han'ın oğlu Ala-Fireng'un oğlu | |||
| Süleyman | Han, İlhan, Sultan | ? – ? | Mayis 1339 | 1345 | Satı Hatun'un kocasi. Hülagû Han'ın oğlu Yesmut'un oğlu Soga'nin oğlu Yusuf Şah'un oğlu | ||||
| Toğa Timur | Han, İlhan, Sultan | ? – 1353 | 1335 | 1353 | Yesugey Bahadir'un oğlu Cucukisar Tur'un oğlu Amakan'in oğlu Abakan'un oğlu Bababadir'in oğlu Sudi | ||||
| Anuşirvan | Han, İlhan, Sultan, Adil | ? – ? | 1344 | 1357 | ? | ||||
İlhanlı Hükümdarları SoyağacıDüzenle
| Temüçin | Börte Ujin (d. 1162–ö. 1230) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tuluy (d. 1193–ö. 1232) | Sorgagtani Beki (d. 1198–ö. 1252) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1 Hülagû Han (b. 1217–d. 1265) İlhan 1256–1265 | Dokuz Hatun (ö. 1265) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3 Teküder Han (d. 1233–ö. 1284) İlhan 1282–1284 | 2 Abaka Han (d. 1234–ö. 1282) İlhan 1262–1282 | Trqay | Mengü Timur | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 4 Argun (d. 1258–ö. 1292) İlhan 1284–1291 | 5 Gayhatu (ö. 1295) İlhan 1291–1295 | 6 Baydu (ö. 1295) İlhan 1295 | Ambarcı | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 7 Gazan Han (d. 1272–ö. 1304) İlhan 1295–1304 | 8 Olcaytu (d. 1280–ö. 1316) İlhan 1304–1316 | Alafireng | Ali | Timur | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 15 Satı Hatun (yak. 1300–1345) İlhan 1338–1339 | 9 Ebu Said Bahadır (d. 1305–ö. 1335) İlhan 1316–1335 | 14 Cihan Timur Ilkhan 1339–1340 | 10 Musa (ö. 1336) İlhan 1336–1337 | Yul Kotlok | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 12 Muhammed (ö. 1338) İlhan | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
GaleriDüzenle
'İlhan' Hülagû ve eşi Dokuz Hatun (Reşidüddin Camiût-Tevarih kitabından)]]
Hülagû'ün Bağdat kuşatması (Reşidüddin Camiût-Tevarih kitabından)]]
Moğol askerleri (Reşidüddin Camiût-Tevarih kitabından)
Argun ve Abaka, Argun'un kolunda küçük Gazan
Argun'un eşi Bulukan Hatun
Hülagû'nun son Abbasi halifesi Mustasım Billah önce hapis sonra da idam edilmişti (15. y.y)
İkinci Humus Savaşı (1281), Araplar (sağda) Moğolları (solda) yenmişti
Ayrıca bakınızDüzenle
NotlarDüzenle
Dış bağlantılarDüzenle
| Wikimedia Commons'ta İlhanlılar ile ilgili medyaları bulabilirsiniz. |
- Aṭā Malek Covayni, Tārih-r jahāngošā,
- ed. Moḥammad Qazvini, 3 cilt., London and Leiden, 1912-37; Şablon:Farsca
- (Ing. Çev. John A. Boyle) (1958) The History of the World Conqueror, 2 cilt., Manchester, (İngilizce)
- Encyclopedia Iranica'da Ilhanlilar (İngilizce)