Gyula Károlyi
Gyula Károlyi de Nagykároly (7 Mayıs 1871 Baktalórántháza – 23 Nisan 1947) muhafazakâr Macar politikacı.[1] 1931-1932 yılları arasında Macaristan başbakanlığı yapmıştır. Daha önce 191'da birkaç aylığına Szeged'de bulunan karşı devrim hükûmetine de başbakanlık yapmıştır. Başbakan olarak selefi István Bethlen'in ılımlı muhafazakâr politikasını sürdürmeye çalışsa da daha az başarılı oldu.
| Kont Gyula Károlyi de Nagykároly | |
|---|---|
| |
| Macaristan Krallığı Başbakanı | |
| Görev süresi 24 Ağustos 1931 - 1 Ekim 1932 (1 yıl, 38 gün) | |
| Hükümdar | Miklós Horthy (Naip olarak) |
| Yerine geldiği | István Bethlen |
| Yerine gelen | Gyula Gömbös |
| Macaristan Karşı Devrim Hükûmeti Başbakanı | |
| Görev süresi 5 Mayıs 1919 - 12 Temmuz 1919 (68 gün) | |
| Yerine geldiği | Yeni makam |
| Yerine gelen | Dezső Pattantyús-Ábrahám |
| Főrendiház Üyesi | |
| Görev süresi 31 Ocak 1927 - 28 Mart 1945 (18 yıl, 56 gün) | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 7 Mayıs 1871 Nyírbakta, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu |
| Ölüm | 23 Nisan 1947 (75 yaşında) Budapeşte, Macaristan |
| Partisi | Liberal Parti Birlik Partisi |
Gençliği değiştir
Eski bir aristokrat ailenin çocuğu olarak Nyírbakta'da (günümüzde: Baktalórántháza) dünyaya geldi. Babası 1898 ila 1900 yılları arasında Főrendiház başkanlığı yapan Kont Tibor Károlyi, annesi'de Kontes Emma Degenfeld-Schomburg'tür. Tibor Károlyi ayrıca daha sonra başbakan ve Macaristan devlet başkanı olacak olan Mihály Károlyi'nin de vasisiydi.[1]
Budapeşte Üniversitesi'nde hukuk okuduktan sonra Berlin Üniversitesi ve Bonn Üniversitesi'nde eğitimine devam etti. Evine döndükten sonra Macar siyasetine katılarak Főrendiház'a girdi. 1906 ile 1910 yılları arasında Arad ili'nde ispán oldu. Bunun ardından politikadan çekilerek Arad ilindeki muazzam aile topraklarını işletmeye başladı. 1915 yılında Macar Bilimler Akademisi'nin üyesi oldu.[2]
Karşı devrim hükûmeti değiştir
I. Dünya Savaşı başladıktan sonra gönüllü olarak Doğu Cephesinde hussar teğmeni olarak görev yaptı.[2] Savaştan sonra evine döndü ancak ülke kaotik bir durumdaydı: Kuzeni Krizantem Devrimi'ne öncülük etmekteydi ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu çökmüştü. Yeni yönetim İtilaf Devletlerine barışçıl amacını göstermek için Macar Ordusu'nun asker sayısını azaltmıştı. Komşu ülkeler Romanya ve Çekoslovakya bunu fırsat bilip toprak kazanmaya başladılar. Rumenler 1919 baharında Erdel ve Részek'i işgal etti. Ayrıca 21 Mart 1919'da Macaristan Sovyet Cumhuriyeti ilan edildi.
Önemli Macar siyasetçilerin çoğu devrim ve Kızıl Terör nedeniyle Viyana'ya kaçtı. Bolşevik güçlerin yıkılması için örgütlenme István Bethlen'in Antibolşevik Komite'siyle başladı. Bu harekete paralel olarak Gyula Károlyi Arad'da karşı devrim hükûmeti kurdu. Mayıs ayında şehri işgal eden Rumenler Károlyi ve bakanlarının çoğunu tutukladı. Serbest bırakıldıktan sonra Fransız Ordusu kontrolundaki Szeged'e gitti. Károlyi burada komünist düzeni sona erdirmek amacıyla hükûmetini tekrar örgütledi. iki karşı devrim merkezi, Viyena ve Szeged ortak amaçları uğrunda işbirliği yapmaya başladı. Károlyi'nin savaş bakanı Ulusal Ordu'yu kuran Amiral Miklós Horthy'di.[2]
Macaristan başbakanı değiştir
Károlyi 1919 yılından sonra yaklaşık on yıl kadar siyasetten çekildi. Triyanon Antlaşması ile Arad ilindeki topraklarını kaybetti. Bundan sonra Szabolcs ili ile Szatmár ilinde toprakla uğraşmaya başladı. 1927 yılında Főrendiház üyesi, 1928 yılında Kraliyet Muhafızı oldu.[2] Büyük Buhran sırasında István Bethlen hükûmetinde Lajos Walko'nun ardından kısa bir süre dışişleri bakanlığı yaptı.[2] Bu görevi sırasında 1931 Mart ayında Roma'da Benito Mussolini ile görüştü. Ayrıca Fransız basınında yankı uyandıran tartışmalı bir demeç verdi: "Duygular, mantık ve menfaat silsilesi Macaristan'ı Fransa'ya bağlamaktadır."
István Bethlen popüler olmayan önlemler almamak için 19 Ağustos 1931'de başbakanlıktan istifa etti. Kral naibi Miklós Horthy başbakanlığa Károlyi'yi atadı. Yeni hükûmet önceki bakanları çok değiştirmeden 24 Ağustos 1931'de kuruldu.[2]
Macaristan'da ekonomik felaket kendini süregelen zirai ve kredi krizi olarak kendini gösterdi. zirai ürünler Macar ihracatının büyük bir bölümünü oluşturmaktaydı ancak dünya pazarlarında fiyatla %50 ila %70 arasında düştü. Köylülerin perişan olduğu bu dönemde sanayi ve ticaret dünyası da zarar gördü.
Károlyi büyük tasarruf paketleriyle devlet harcamalarını azalttı. Maliye bakanı demiryolu çalışanları, postacılar, memurlar, askerler, jandarma ve gümrük memurları gibi kamu çalışanlarının maaşlarını azalttı. Sosyal yardımlar azaltıldı. Ancak bunlar çok ciddi olan ekonomik sorunların çözümü değildi. Tüm bakanların makam arabası kullanmasının Károlyi tarafından yasaklanmasının pek bir yardımı olmadı. Başbakan iken Károlyi Peşte'deki dairesinde Budin Kalesi'ne toplu taşıma kullanarak gidiyordu.[2]
Szilveszter Matuska 13 Eylül 1931'de Budapeşte yakınlarındaki Biatorbágy köprüsünün bir kısmını bomba ile patlattıp Viyana ekspresinin lokomotifi ile on bir vagonundan dokuzunun 30 metre derinliğindeki boğaza uçmasına neden olduğunda Gyula Károlyi örfi idare ilan etti. Bu trajediyi bahane ederek tüm komünistleri hapise attı ve tüm siyasi gösterileri yasakladı.[2] Komünist hareketin liderleri Imre Sallai ve Sándor Fürst tutuklandıktan sonra 1932'de göstermelik yargılama sonucu idam edildi.[1] Acil durum önlemleri durumu düzeltmeye yetmedi. Gerçek bir kitle hareketi tehdidi o dönemde henüz yoktu.
Bu çözülemeyen kriz durumu Macar toplumundaki mutsuzluğu artırdı. Muhalefet franchisinin uzatılmasını, gizli oy ve ön seçimlerin gelmesini ve maaş ile çalışanların daha iyi korunmasını istiyordu. Zirai lobi ise pazarların genişletilmesini ve çiftçilerin korunmasını istiyordu. Bu gruplar herhangi bir sonuç görmediklerinde başbakana karşı gelmeye başladılar ve bu yenilginin sonucunda Bethlen 1932 Eylül ayında Károlyi'yi istifaya davet etti. Baştan beri başbakan olmakta mütereddit olan Károlyi bu öneriyi gönülden kabul ederek 21 Eylül 1932'de istifa ederek topraklarına geri döndü. Yerine Gyula Gömbös geçti.[2]
Sonraki yaşamı değiştir
Başbakanlıktan istifasından sonra aktif politika hayatından çekildi. Horthy'nin iç danışma konseyinin bir parçasıydı ve 1936'da gizli danışmanı oldu. II. Dünya Savaşı sırasında Miklós Kállay'ın siyasetini destekledi.
75 yaşında Budapeşte'de öldü.
Kaynakça değiştir
- ^ a b c "MAGYAR ÉLETRAJZI LEXIKON 1000–1990". Magyar Elektronikus Könyvtár. 25 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2016.
- ^ a b c d e f g h i "Megszületett gróf Károlyi Gyula miniszterelnök". mult-kor. 29 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2016.
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Yeni makam |
Macaristan Karşı Devrim Hükûmeti Başbakanı 1919 |
Sonra gelen: Dezso Pattantyús-Ábrahám |
| Önce gelen: Lajos Walko |
Macaristan Dışişleri Bakanı 1930-1931 |
Sonra gelen: Lajos Walko |
| Önce gelen: Sándor Wekerle Jr. |
Macaristan Maliye Bakanı Geçici 1931 |
Sonra gelen: Frigyes Korányi |
| Önce gelen: István Bethlen |
Macaristan Başbakanı 1931-1932 |
Sonra gelen: Gyula Gömbös |